Қазіргі заманғы ақша теориялары

Жоғарыда  атап өткендей, ақшаның өмiр сүруiндегi объективтi қажеттiлiк ол тауар өндiрiсi мен тауар айналысы болуына негiзделенедi.

Жұмыс барысында ақша басты экономикалық категориялардың бiрi екендiгiне көзiмiз  жеттi. Оның бес қызметiнiң өзiнен ақшаның қайталанбас ерекше тауар екендiгi көрiнiп тұр. Кез – келген тауар айналысында ақша айырбас құралы болып табылады. Тауар және ақша бiр – бiрiнен бөлiнбейдi.

Жалпы бiр сөзбен айтқанда ақша теориясының даму формасы жылдан жылға күрделене түсуде, яғни ақша қазiргiдей қызметтерiнiң маңызы зор ақшаға жету үшiн тарихи дамып, көптеген тауар қатынастарының негiзiнде пайда болып, экономиканың дамуымен бірге ақша теориясы да даму үстінде. Ақша – жалпыға бiрдей эквивалент, ерекше тауар, онда барлық басқа тауардың құны бейленедi және оның делдал ретiнде қатысуымен тауар өндiрушiлер арасында еңбек өнiмдерiнiң айырбасы үздiксiз жасала бередi.

Сондай-ақ ақшаның тағы да бiр басты қасиетi оның өтiмдiлiгiнде. Ақшаны кез - келген тауарға айырбастауға болады. Тауар бағасының өзi тауар құнының ақшалай көрiнiсi.

Экономикалық категория ретiнде ақшаның мәнi оның үш қасиетiнiң бiрiгуiмен көрiнiс табады. Олар:

• Жалпыға тiкелей айырбасталу;
• Айырбас құнның жеке формасы;
• Еңбектiң сыртқы заттың өлшемi;

Сондай-ақ ақшаның жалпы құрылымы, оның теориялары қоғамның дамып, өзгеруiмен қатар бiрге дамып, жан-жақты жетiлуде. Егер де бұрындары сатып алу-сату процесi жалпыға бiрдей эквивалентпен алтынмен жүргiзiлсе, бұл күндерi қағаз және несие ақшалармен жүзеге асуда, сонымен қатар дүниежүзiлiк ақшалар пайда болып, олардың құрылымы күннен-күнге дамуда.

Ақшаның әсiресе мемлекет үшiн маңызы зор, ол арқылы мемлекет бүкiл ел аумағын және сыртқы экономикалық қатынастарды қадағалап, реттеп отырады. Ал ақша айналысының дұрыс жүзеге аспауы ол ел экономикасына ауыр зардаптар тигiзуi мүмкiн, мысалы инфляцияны атап өтсек болады. Мемлекет сондай – ақ ақшаны реттеушi құрал ретiнде де пацдаланады, “ақша – несие саясаттарын” жүзеге асырады. Ал бұларды орындау үшiн ақшаның жалпы теорияларын бiлу қажет, ақша айналысындағы ақша айналыс заңы, ақша қызметтерi және ақша жүйесi болып табылады.

Қорытындылай  келе, ақша басты экономикалық категориялардың бiрi. Оның бес қызметiнiң өзiнен ақшаның қайталанбас ерекше тауар екендiгi көрiнiп тұр. Кез-келген тауар айналысында ақша айырбас құралы болып табылады. Тауар және ақша бiр-бiрiнен бөлiнбейдi және олар ылғи да үздiксiз дамуда болады.

Ақша  айналысы заңының мәнi – ақшаның  айналыс құралы қызметiн орындауы үшiн қажеттi ақша мөлшерi сатылуға тиiс  тауарлар бағасының көбейтiндiсiн  бiр аттас ақша өлшемiнiң айналым  санына бөлгенге теңесуi керек. Ақша жиыны әр мемлекеттiң өзiне тән ақша-несие жүйесiмен анықталады. Қазақстан Республикасының ақша жүйесiнiң құрылымына М1 және М2 ақша агрегаттары жатады.

Экономикада өзгерiстер болуына байланысты әрқашанда  ақша реформалары жүргiзiлiп отырады. Елiмiз егемендiгiн алғанға дейiнгi ақша реформалары Кеңес Одағы  ақша реформаларымен бiрге көрiнiстауып отырды.

Елiмiзде  ұлттық деңгейде ақша реформасы 1993 жылы 15 қарашадан бастап “ұлттық валютамыз теңгенiң” айналысқа енгiзiлген күннен бастап қызмет етуде. Бүгiнгi таңда теңгемiз халықаралық экономикада ашық айналысқа шығып, елiмiзде жүргiзiлiп жатқан қаржы шаралары өзiнiң оң жемiсiн берiп үлгердi. Оған дәлел ретiнде бүгiнде елiмiз ТМД елдерi iшiнде елдiң қаржы секторы ең жақсы дамыған және тиiмдi қызмет етiп отырған сала болып табылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

 

1. Абрамова М.А., Александрова Л.С. / Финансы, денежные обращение и кредит. Учебние пособие – Москва, 2006г.
2. Ақша, несие, банктер: Оқулық / Ғ.С. Сейiтқасымов. – Алматы: Экономика, 2001, - 466 б.
3. Аубакиров Я. А. Байжұманов Б.Б. / Экономикалық теория. Оқу құралы. – Алматы. Қазақ университетi, 2010
4. Баян Көшенова , Оқу құралы / Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары, - Алматы: “Экономика” 2000ж.
5. Бункина М.К. / Деньги, банки, валюта, Учебные пособие – Москва, 2012 – 173 с.
6. Деньги, кредит, банки: Учебник / Под. Ред. О.И Ловрушина, Изд. 2-е, - Москва: 2009г.
7. С.Б. Мақыш, Оқу құралы / “Ақша айналысы және несие” – Алматы, Қазақ университетi, - 2000ж.
8. С.Б.Мақыш / Ақша айналысы және несие. Оқу құралы. 2-шi басылым, қайта өңделген және толықтырылған. – алматы: ИздатМаркет, 2012. – 248 бет.
9. “Қ.Р-да ұлттық валютаны енгiзу туралы” Қ.Р. Президентiнiң заң күшi бар жарлығы // 12.11.1993.
10. “Қ.Р-ның ақша жүйесi туралы” Қ.Р-ның Заңы // 13.12.1996.
11. “Валюталық реттеу туралы” Қ.Р –ның заңы // 24.12.1996.
12. А.К.Омарбаева “Ұлттық ақша өлшемiнiң валюталық бағамын реттеу жөнiндегi валюталық саясат” // ҚазҰУ хабаршысы, Экономика сериясы №1, - 2012 ж.
13. Статистический ежегодник. Алматы. – 2012г. №9.