Кәсіпорынды басқарудың теориялық негіздері

• мұнай өнімдерін тасымалдаудың қауіпсіз және тиімді жүйелерін қалыптастыру және іске асыру;

• мұнай өнімдерін тасымалдау бойынша сапалы және бәсекелестікке жарамды бағалар орнатылған қызметтерді уақтылы көрсету;

• мұнай өнімдерін тасымалдаумен байланысты қосымша қызметтердің толық кешенін ұсыну;

• әріптестермен қатынастар құрылымын жетілдіру;

• өз қызметінің бәсекелестік қабілеті мен инвестициялық тартымдылығын арттыру;

• акционерлер мүдделерін қорғау мақсатында компанияның нарықтық құнын арттыру;

• компанияның кадрлық саясаты мен потенциалын нығайту.

Аталған стратегиялық мақсаттарға жетудің негізгі құралы ретінде компанияның тиімді бюджет саясаты қарастырылады. Бюджет қалай қалыптасады, оның табыс бөлігі қалай пайдаланылады, табыстар мен шығындар орталығы қалай жұмыс істейді, бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру орталықтары қалай жұмыс істейді – осы факторлар түптеп келгенде компания қызметінің тиімділігін анықтап береді.

Қаржы ресурстарын басқарудың тиімділігін арттыру мақсатында қазіргі таңдағы алдыңғы қатарлы технологиялар қолданылуда. Бүгінде «ҚазТрансОйл» компаниясы SAP R/3 автоматтандырылған басқару жүйесін қолданады. Бұл бағдарлама шығындардың бухгалтерлік және аналитикалық есебін автоматтандыруға мүмкіндік береді, мәліметтерді үнемід уақыт ішінде өңдеуге және тіркеуге, бүкіл басқару жүйесін бақылап отыруға септігін тигізеді.

Инвестициялық қызметінің тартымдылығын арттыру мақсатында «ҚазТрансОйл» АҚ жаңа тарифтік әдістемелерді қолдану, бюджет саясатын жетілдіру үстінде, сондай-ақ тәуекелдерді басқару және сақтандыру жүйесі енгізілген. Халықаралық тәжірибеге сәйкес тәуекелдерді басқару және сақтандыру жүйесі – компанияның инвестициялық тартымдылығын арттырудың және халықаралық қатынастарға енудің ең маңызды алғы шарты болып табылады. Сақтандыру, акивтерді сақтау қызметінен басқа, әлемдік қаржы нарықтарына қол жеткізудің шарты болып табылады. Компания тек активтерді сақтандырып қана қоймай, сонымен қатар өзінің сақтандыру бағдарламасында өндірістік қызметімен байланысты «ҚазТрансОйл» АҚ жұмысшылары алдындағы азаматтық-құқықтық жауапкершілігін де сақтандыру қарастырылған. Осылайша, мүлікті және жауапкершілікті сақтандыру тәуекелдерді басқаруға қолайлы мүмкіндіктер туғызады. Бұл өз кезегінде, компанияның инвестициялық тартымдылығын арттыруда маңызды роль ойнайды.

Халықаралық қаржы нарықтарына шығу мақсатында жыл сайын компания аудиттің халықаралық стандарттарына сәйкес аудиторлық тексеру жүргізіп отырады. «ҚазТрансОйл» АҚ әлемде танымал «Standard & Poor’s» «Fitch» және «Moodys» компаниялары халықаралық рейтингтер ұсынған. Қаржы менеджментінің тиімділігін арттыру мақсатында жаңа ақпараттық технологиялар қолдануда. Бұл өз кезегінде қаржылық есеп беруді тиімді ұйымдастыруға және компания жетістіктерін көрсетуге мүмкіндік береді. Қаржылық ақпараттардың шынайылығы мен компанияның сенімділігі – инвесторлардың басты талабы.

«ҚазТрансОйл» компаниясында инвестициялық жобаларды жүзеге асыруға және өндірістік бағдарламаны орындауға бағытталған қаржы ресурстарын тиімді орналастыруды қамтамасыз ететін бюджет саясаты қолданылады. Қалыптасқан бюджеттеу жүйесі халықаралық стандарттарға сәйкес келеді. Компанияның бюджет саясатының негізгі принциптеріне келесілер жатады:

• бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттары негізінде қаржылық есеп берудің негізгі нысандарын жоспарлау;

• бюджетті құру барысында мәліметтерді алуды қосарлы бақылау жүйесі;

• «ҚазТрансОйл» компаниясындағы тауарлық-материалдық құндылықтарды сатып алу және қолдану процесін бөлек бизнес-процесс ретінде қарастыру, ол үшін бөлек «сатып алу бюджеті» құрылады;

• мәліметтер ұсыну және бекітілген жоспарлардың орындалу бойынша жауапкершіліктерді нақты бөліп көрсету (жауапкершілік орталықтары – филиалдар, департаменттер, бөлімшелер);

• жасалған келісім-шарттардың мәліметтерін бюджетке сәйкес келуін тексеру мақсатында оперативтік бюджетті енгізу, өндірістік жоспарларды түзету нәтижесінде болған өзгерістерді, есепке алу, бюджеттің орындалуына қадағалау жүргізу.

Компания бюджет және ақпараттарды ұсыну жүйесін жетілдіру мақсатында үздіксіз жұмыстар жүргізіп отырады. Мысалға, компанияда шығындарды біртұтас жіктеу жүйесі енгізілген. Бұл шығындарды есепке алу және есеп беру процесін бір жүйеге келтіруге, жалпы бюджет жүйесін оңтайландыруға мүмкіндік береді.

Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе айтатынымыз, «ҚазТрансОйл» АҚ қаржыны басқару жүйесі қазіргі заман талаптарына сай жүзеге асырылып жатқанын байқаймыз. Бұл компанияның стратегиялық даму жоспарының мақсатты бағытта қабылданғанын білдіреді.

• айналым қаражаттарының құрамы мен құрылымын оңтайландыру;
• табысты үлестіру (бөлу);
• салық және баға саясаты;
• құнды қағаздар жөніндегі саясат (инвестициялық саясат).

Қаржы стратегиясы кәсіпорынның қаржылық жағдайын, ішкі және сыртқы факторлардың объективті сипаттарын жан-жақты ескереді. Егер қаржы саястаты кәсіпорынның қаржылық-экономикалық мүмкіндіктеріне және оның өнімінің нарығында қалыптасқан жағдайларына сәйкес келмесе, кәсіпорын банкротқа ұшырауы мүмкін.

Қаржы менеджментінің басты мақсаты – кәсіпорынды қажетті және жеткілікті қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету болып табылады. Осы мақсатқа сәйкес нарық талаптарына сай және кәсіпорынның мүмкіндіктеріне сай қаржы саясаты қалыптасады. Мұнда жауапкершілік орталықтарына және жұмыс бағыттарына қарай қаржы ресурстарын қалыптастыру міндеттері анықталады және бөлінеді.

Қаржы стратегиясы басты мақсатқа жетудің алуан түрлі әдістері мен әрекеттерін қамтиды, атап айтқанда:

• қаржы ресурстарының қалыптасуы және оларды орталықтандырылған түрде стратегиялық басқару;
• оларды орындау үшін шешуші бағыттарды анықтау және күштерді жұмылдыру;
• мақсаттарды саралау және оларға қол жеткізу;
• қаржылық қызметтің кәсіпорынның экономикалық жағдайына және материалдық мүмкіндіктеріне  сәйкес келуі;
• әрбір кезеңдегі қаржылық-экономикалық жағдайды және кәсіпорынның қаржылық жағдайын объективті түрде ескеру;
• стратегиялық резервтерді әзірлеу және қалыптастыру;
• өзінің бәсекелестері мен әріптестерінің экономикалық және қаржылық мүмкіндіктерін ескеру;
• бәсекелестер тарапынан негізгі қауіп-қатерді анықтау, оның алдын алуға негізгі күштерді жұмылдыру және қаржылық операциялардың бағыттарын дұрыс таңдау.

Осылайша, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы: қаржы стратегиясының теориясы мен тәжірибесінің тиімді қатынасының нәтижесінде; қаржылық стратегиялық мақсаттардың кәсіпорынның нақты экономикалық және қаржылық мүмкіндіктеріне сәйкес келген уақытында қамтамасыз етіледі.

Жекелеген мақсаттарға қол жеткізу стратегиясы басты стратегиялық мақсатты жүзеге асыруға бағытталған қаржылық операцияларды дұрыс орындаумен сипатталады. Осы орайда қаржы стратегиясының міндеттеріне келесілер жатады:

• нарық жағдайларындағы қаржы ресурстарының қалыптасу заңдылықтарын зерттеу; қаржы ресурстарын қалыптастыру нұсқаларын әзірлеуге жағдайлар жасау және қаржылық тұрақсыздық, дағдарыс жағдайларындағы қаржы менеджерлерінің әрекеттерін анықтау;
• тұтынушылар мен жабдықтаушылар, бюджеттер мен банктер және басқа да қаржы институттарымен қаржылық қарым-қатынастарды анықтау;
• өндірістік негізгі және айналым құралдарын барынша тиімді қолдану үшін резервтерді анықтау және ресурстарды оңтайландыру;
• өндірістік-шаруашылық қызметке қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету;
• барынша жоғары табыс алу мақсатында кәсіпорын қолындағы уақытша бас қаражаттарды тиімді инвестициялануын қамтамасыз ету;
• табысты қаржы стратегиясын жүргізу және қаржылық мүмкіндіктерді ұтымды қолдану әдістерін анықтау, сондай-ақ кәсіпорын жұмысшыларын жан-жақты дайындау, олардың ұйымдық құрылымын жетілдіру және кәсіпорынды техникалық жасақтау;
• мүмкін болатын бәсекелестердің стратегиялық көзқарастарын және олардың экономикалық, қаржылық мүмкіндіктерін зерттеу, олармен күресте өзінің қаржылық тұарқтылығын қамтамасыз ету шараларын әзірлеу және жүзеге асыру.

Қаржы стратегиясының жүзеге асырылуын бақылау табыстар табуды, оларды үнемді қолдануды тексеруге мүмкіндік береді. Жақсы ұйымдастырылған қаржылық бақылау ішкі резервтерді анықтауға, шаруашылықтың рентебельділігін арттыруға, ақша қорларын ұлғайтуға көмегін тигізеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.4  Кәсіпорынның қаржы ресурстарын басқару стратегиясы

Кәсіпорынның қаржы стратегиясы дегеніміз – бұл кәсіпорынды қажетті ақша қаражаттарымен қамтамасыз ету шараларының бас жоспары болып табылады. Ол қаржы ресурстарының қалыптасуының, оларды жоспарлаудың және қамтамасыз етудің теориялық негіздері мен тәжірибелік әдістерін қамтиды, шаруашылық жүргізудің нарықтық жағдайларында кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету мәселелерін шешеді. Қаржы стратегиясының теориясы шаруашылық жүргізудің нарықтық объективті заңдылықтарын зерттейді, бәсекелестік жағдайларда өміршеңдікті қамтамасыз етудің әдістері мен нысандарын жасайды. Қаржы стратегиясы келесілерді қамтиды:

• кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау;
• негізгі құралдар мен айналым қаражаттарының құрамы мен құрылымын оңтайландыру;
• табысты үлестіру (бөлу);
• салық және баға саясаты;
• құнды қағаздар жөніндегі саясат (инвестициялық саясат).

Қаржы стратегиясы кәсіпорынның қаржылық жағдайын, ішкі және сыртқы факторлардың объективті сипаттарын жан-жақты ескереді. Егер қаржы саястаты кәсіпорынның қаржылық-экономикалық мүмкіндіктеріне және оның өнімінің нарығында қалыптасқан жағдайларына сәйкес келмесе, кәсіпорын банкротқа ұшырауы мүмкін.

Қаржы менеджментінің басты мақсаты – кәсіпорынды қажетті және жеткілікті қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету болып табылады. Осы мақсатқа сәйкес нарық талаптарына сай және кәсіпорынның мүмкіндіктеріне сай қаржы саясаты қалыптасады. Мұнда жауапкершілік орталықтарына және жұмыс бағыттарына қарай қаржы ресурстарын қалыптастыру міндеттері анықталады және бөлінеді.

Қаржы стратегиясы басты мақсатқа жетудің алуан түрлі әдістері мен әрекеттерін қамтиды, атап айтқанда:

• қаржы ресурстарының қалыптасуы және оларды орталықтандырылған түрде стратегиялық басқару;
• оларды орындау үшін шешуші бағыттарды анықтау және күштерді жұмылдыру;
• мақсаттарды саралау және оларға қол жеткізу;
• қаржылық қызметтің кәсіпорынның экономикалық жағдайына және материалдық мүмкіндіктеріне  сәйкес келуі;
• әрбір кезеңдегі қаржылық-экономикалық жағдайды және кәсіпорынның қаржылық жағдайын объективті түрде ескеру;
• стратегиялық резервтерді әзірлеу және қалыптастыру;
• өзінің бәсекелестері мен әріптестерінің экономикалық және қаржылық мүмкіндіктерін ескеру;
• бәсекелестер тарапынан негізгі қауіп-қатерді анықтау, оның алдын алуға негізгі күштерді жұмылдыру және қаржылық операциялардың бағыттарын дұрыс таңдау.

Осылайша, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы: қаржы стратегиясының теориясы мен тәжірибесінің тиімді қатынасының нәтижесінде; қаржылық стратегиялық мақсаттардың кәсіпорынның нақты экономикалық және қаржылық мүмкіндіктеріне сәйкес келген уақытында қамтамасыз етіледі.

Жекелеген мақсаттарға қол жеткізу стратегиясы басты стратегиялық мақсатты жүзеге асыруға бағытталған қаржылық операцияларды дұрыс орындаумен сипатталады. Осы орайда қаржы стратегиясының міндеттеріне келесілер жатады:

• нарық жағдайларындағы қаржы ресурстарының қалыптасу заңдылықтарын зерттеу; қаржы ресурстарын қалыптастыру нұсқаларын әзірлеуге жағдайлар жасау және қаржылық тұрақсыздық, дағдарыс жағдайларындағы қаржы менеджерлерінің әрекеттерін анықтау;
• тұтынушылар мен жабдықтаушылар, бюджеттер мен банктер және басқа да қаржы институттарымен қаржылық қарым-қатынастарды анықтау;
• өндірістік негізгі және айналым құралдарын барынша тиімді қолдану үшін резервтерді анықтау және ресурстарды оңтайландыру;
• өндірістік-шаруашылық қызметке қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету;
• барынша жоғары табыс алу мақсатында кәсіпорын қолындағы уақытша бас қаражаттарды тиімді инвестициялануын қамтамасыз ету;
• табысты қаржы стратегиясын жүргізу және қаржылық мүмкіндіктерді ұтымды қолдану әдістерін анықтау, сондай-ақ кәсіпорын жұмысшыларын жан-жақты дайындау, олардың ұйымдық құрылымын жетілдіру және кәсіпорынды техникалық жасақтау;
• мүмкін болатын бәсекелестердің стратегиялық көзқарастарын және олардың экономикалық, қаржылық мүмкіндіктерін зерттеу, олармен күресте өзінің қаржылық тұарқтылығын қамтамасыз ету шараларын әзірлеу және жүзеге асыру.

Қаржы стратегиясының жүзеге асырылуын бақылау табыстар табуды, оларды үнемді қолдануды тексеруге мүмкіндік береді. Жақсы ұйымдастырылған қаржылық бақылау ішкі резервтерді анықтауға, шаруашылықтың рентебельділігін арттыруға, ақша қорларын ұлғайтуға көмегін тигізеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Кез-келген саладағы өндірістің тиімділігін арттырудың  маңызды факторы болып басқаруды жақсарту болып табылады. Басқарудың әдістері мен формаларының дамуы ғылыми-техникалық прогресс, әртүрлі техникалық құралдардың көмегі арқылы ақпараттың жиналуы, өңделуі мен жіберілуінің әдістер мен тәсілдерін, заңдарын зерттейтін информатиканың одан әрі дамуы негізінде жүріп жатыр. Жақсы ақпараттық жүйе жетістіктер мен бәсекеге қабілеттіліктің кепілі ғана емес күшті бәсекелестік жағдайында аман қалу құралы болып табылады.