«Crocus Multimedia Services» ЖШС-нің қысқа және ұзақ мерзімді активтерін талдауы

 

 

 

 

 

 

 

     Көмекші  материалдарға - әр түрлі химикаттар мен майланатын, сүртетін және жөндеуге керекті басқа да материалдар жатады. Көмекші материалдардан өзгешелігі, олар өнімнің материалдық негізін құрамайды. Олар өндіріс үдерісінде қолданылуы барысында негізгі материалдарға өзінің қандайда бір тиісті әсерін тигізіп, негізгі материалдың түсін тағы да басқа жақтарын өзгертеді. Материалдың бұл түріне бояуларды, әктерді (известь) жатқызуға болады.

     Материалдық  қорлардың ішінде бөлек топ  болып отындар, ыдыс және ыдыстық  материалдар, қосалқы бөлшектер,  құрылыс материалдарды және тағы  да басқалар есептеледі. Отындар  тобына техникалық мақсатта энергия өндіруге, үй – жайларды жылытуға жылытуға райдаланатын материалдардың барлық түрі жатады.

     Қорлардың есебі қаржылық есептіліктің халықаралық стандарты №2 «Қорлар» негізінде жүргізіледі.

     Қорлар – бұл активтер:

• қарапайым шаруашылық жүзінде сатуға арналған;
• мұндай сатуға өндіру процесінде;
• өндірістік процесте немесе қызмет көрсетуде қолдануға арналған шикізат немесе материалдар түрінде.

     Таза сату  құнының мүмкіндігі дегеніміз  – бұл қарапайым шаруашылық  түріндегі есепті сату құны, бұған жетілдіру шығындары мен активті сату бойынша шығындарды есептеу кірмейді.

 

                                   Салыстырмалы кесте                                       кесте-2.2.2.

Р/с №	Шоттар  (ХҚЕС)	Шоттың атауы	Талдама	Шоттар  (ҚБЕС)
1	2	3	4	5
1	1310	Қорлар Шикізат және материалдар	-сақтау орындары бойынша	201
2	1311	Сатып алынатын жартылай фабрикаттар  және жиынтықтаушы бұйымдар	-сақтау орындары  бойынша	202

 

		кесте 2.2.2.жалғасы
3	1312	Отын	-сақтау орындары бойынша	203
4	1313	Ыдыс және ыдыстық материалдар	-сақтау орындары бойынша	204
5	1314	Қосалқы бөлшектер	-сақтау орындары бойынша	205
6	1315	Өзге материалдар	-сақтау орындары бойынша	206
7	1316	Ұқсатуға берілген материалдар	-сақтау орындары бойынша	207
8	1317	Құрылыс материалдары және басқалар	-сақтау орындары бойынша	208
9	1330	Тауарлар	-сақтау орындары бойынша	222,223
10	1340	Аяқталмаған өндіріс	-тапсырыстар, объектілер бойынша	211-213
11	1360	Қорларды есептен шығару бойынша резерв

 

     Шикізаттар мен материалдар шотында өндірілетін өнімнің құрамына кіріп, оның негізін жасайтын немесе өнімді дайындағанда оның керекті құрастырушысы болып табылатын шикізаттар мен негізгі материалдардың, өнім өндіруге қатысатын немесе шаруашылық қызметіне сондай – ақ техникалық мақсатқа пайдаланатын, өнім өндіру үдерісінде әсер ететін материалдардың ұйымдардағы есебі, олардың кіріске алынуы мен шығыс етілуі есептеледі.

     Сатылып  алынған жартылай фабрикаттар  шотында өндіріліп шығарылатын өнімді жинақтау үшін сатылып алынған өңдеу және жинақтауды керек ететін жартылай фабрикаттардың, жинақтауыш бұйымдардың, бөлшектердің кәсіпорындағы есебі жүргізіледі.

     Ыдыс және  ыдыстық материалдар шотында  ұйымдағы ыдыс және ыдыстық  материалдардың барлық түрлерінің (шаруашылық құралы ретінде пайдаланылатындардан басқасы), сондай – ақ ыдыстарды өндіріп (жасап) шығаруға, оларды жөндеуге арналған материалдар мен бөлшектердің кіріске алынуы мен шығыс етілу есебі жүргізіледі. Жабдықтаушы, өткізуші немесе саудамен айналысатын кәсіпорындар тауарлар салынған ыдыстарды «Сатылып алынған тауарлар» шотында есептейді.

     Қосалқы бөлшектер деп аталатын шотта ұйымның пайдаланудағы машиналар мен жабдықтарды, тасымалдау құралдарын және тағы сол сияқтыларды жөндеуге, мүжілген жерлерін ауыстыруға арналған қосалқы бөлшектердің кірісі мен шығысы және қалдығы есептеледі.

     Басқадай  материалдар деп аталатын шотта  өндіріс қалдықтары, түзелмейтін  өндіріс ақаулары, ұйымның өзінде  материал, отын немесе қосалқы  бөлшек ретінде пайдалануға жарамайтын есептен шығарылған негізгі құралдарды бұзғаннан алынған материалдардың, металл сынықтарының есебі жүргізіледі. Сонымен қатар бұл шотта ауыл шаруашылық кәсіпорындары өз өндірісіне қажетті тұқымдарды, отырғызылатын көшеттерді, мал азығын дайындаудағы тыңайтқыштарды, ауыл шаруашылық дақылдарын дайындауда зиянын тигізетін жәндіктермен күресу үшін пайдаланатын улы химикаттар мен дәрі-дәрмек және тағы да басқа материалдарды есептейді.

     Өңдеуге  берілген материалдар шотында  қайта өңдеу үшін басқа ұйымдарға берілген, келешекте өңдеуден алынған бұйымның өзіндік құнының құрамына кіретін материалдар есептеледі.

     Құрылыс  материалдарды атты шотта тікелей  құрылыс салуға және монтаж  жұмыстарына, сондай – ақ құрылыс  бөлшектерін дайындауға пайдаланатын материалдар және құрылыс қажетіне басқадай материалдар есептеледі.

     Материалдар  есебін дұрыс ұйымдастыру үшін  материалдардың номенклатуралық  тізімі мен баға көрсеткішін  дайындаған дұрыс. 

     Материалдардың  номенклатурасы деп өндірісте  пайдаланылатын материалдардың белгілі бір түрлеріне олардың аты, сапасы, мөлшері тағы да басқа көрсеткіштері бойынша жасалған жіктеу тізімін атайды. Номенклатуралық тізімінде әр материалдардың дұрыс аты, оған берілген нөмірі мен өлшем бірлігі көрсетіледі. Сонымен қатар номенклатуралық тізімде әрбір материалдардың бухгалтерлік есепте есептелетін бағасы көрсетіледі. Сондықтан номенклатуралық тізімді номенклатуралық баға көрсеткіші деп те атайды. Кәсіпорындар мен ұйымдарда пайдаланатын материалдар номенклатуралық тізімде, әдетте белгілі өздерінің топтары бойынша және ішкі топтары аттары, сапалары немесе мөлшерлері бойынша жіктеліп көрсетілуі тиіс. Әрбір топқа тиісті сан жүйесі яғни шифр белгіленеді. Шифр жүйесіндегі сандық белгілер саны әрбір топқа жататын материалдар санына байланысты. Материалдарға берілген шифрлар бұл материалдар жазылған алғашқы құжаттарда, есеп тіркелімдерінде және әр түрлі кестелерде (таблицаларда) көрсетілетін болғандықтан, есеп қызметінің жұмысын жетілдіру үшін сан жүйесінің (шифрлары) және оның цифрларының аз болуы ыңғайлы әрі дұрыс болады. Материалдарға шифрлар тағайындалғанда сол шифрдан материалдың қай шотқа, сондай – ақ қандай аралық шотқа жататынын көрсететіндей етіп тағайындау керек.

     Кәсіпорындағы  материалдық-қорларды түгендеу нәтижесі бухгалтерлік есепте түгендеудің біткен айында көрсетілуі тиіс. Кем шыққан және бүлінген материалдардың құны кінәлі адамнан қағида бойынша бөлшек сауда бағасымен өндіріледі.

 

Тауарлық-материалдық  қорлар шоты бойынша жүргізілетін операциялар

                                                                                                                                   кесте-2.2.3

№	Операциялар мазмұны	Дебиттелетін  шот	Кредиттелетін шот
1	2	3	4
1	Жабдықтаушылар мен жеткізушілерден  келген материалдар есеп айырысу құжатының келгеніне қарамастан кіріске алынады. Құны төленіп, ай соңында жолда қалған немесе жабдықтаушы қоймасынан әлі алынбаған материалдар ай аяғындақоймаға кіріске алынбай көрсетіледі. Келесі айдың басында бұл сома сторно етіледі. Төленген сома материалды құндылықтарды алғанға дейін алашақ борыш болып саналады.	20-шы бас шот (1310)	671 (3310)
2	Сатылып алынған материалдардың құны кассадан (қолма-қол ақшамен) төленеді	201-206 (1310-1340)	451,452 (1010,1020)
3	Есеп беруге тиісті тұлғалар арқылы сатылып алынған материалдық құндылықтардың құны	201-206 (1310-1340)	333 (1250)
4	Заңды тұлғалар мен жеке адамдардан өтеусіз (тегін) келіп түскен материал	201-206 (1310-1340)	727 (6280)

 

 

	кесте-2.2.3.
5	Негізгі құралды бұзғаннан, істен  шығарғаннан алынған материалдық емес	201-206 (1310-1340)	722 (6210)
6	Кәсіпорындар мен ұйымдардың өз өндірісінде өндіріліп, дайындалып өз қажетіне пайдалануға арналған материалдарды кіріске алу	(1310-1340) 201-208	8030 (920)
7	Алынған материалдар және олар үшін кеткен шығындар арнайы банктердегі  шоттардан төленеді.	(1310-1340) 201-206	(1070) 421-423
8	Пайдалануға болатын өндірістік ақаулардан алынған материалдарды кіріске алу	201-208 (1310-1340)	900 (8010)
9	Түгендеу кезінде артық шыққан материалдарды кіріске алу	201-206,208 (1310-1340)	727 (6280)
10	Еншілес және тәуелді серіктестіктермен  бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардан келіп түскен кіріске алынған материалдар	201-206,208 (1310-1340)	641-643
11	Материалдық құндылықтарды дайындайтын  жұмыскерлерге есептелінген еңбекақы	201-206	681 (3350)
12	Өндіріс пен шаруашылыққа пайдалану  үшін жіберілген материалдар: -негізгі өндіріске; -қосалқы өндіріске; -цехқа (үстеме шығын); -ұйымның әкімшілік шығындарына.	901 (8011) 921 (8031) 931 (8041) 821 (7210)	1310
13	Салынып жатқан (аяқталмаған) құрылысқа  жіберу мақсатымен есептен шығарылған материалдар	126 (2718)	201-206,208 (1310-1340)
14	Өндірістік ақауды жөндеу үшін есептен шығарылған материалдар	901 (8011) 921 (8031)	201-206 (1310-1340)
15	Түгендеу барысында бүлінген және жетпей қалған материалдарды есептеп  шығару	821 (7210)	201-206,208 (1310-1340)
16	Басқа ұйымға әрі қарай жөндеуге берілген материалдар	207 (1316)	201-206 (1310-1340)
17	Кәсіпорындар мен ұйымдардың жөндеуге берілген материалдар	201-206 (1310-1340)	207 (1316)
18	Жөндеуден алынған материалдар  үшін есептелінген (төленеілетін) сома	201-206 (1310-1340)	671 (3310) 687 (3370)
19	Сатылған, есептен шығарылған материалдық құндылықтардың нақты өзіндік құны	845 (7450)	201-206 (1310-1340)
20	Түгендеу барысында жоқ болған табиғи кему мөлшерінен артық кем  шыққан материалдарға жауапты адам табылмаған жағдайда	821 (7210)	201-206 (1310-1340)
21	Түгендеу барысында жоқ болған материалдарға жауапты адам табылып, ол адамның төлеуге тиісті есептелінген сомасы	333 (1250)	201-206 (1310-1340)
22	Басқа заңды тұлғаларға, кәсіпорындар мен ұйымдарға немесе жеке адамдарға  қайтарымсыз берілген материалдар	845 (7450)	201-206 (1310-1340)
23	Ақау немесе басқа да себептерге байланысты жабдықтаушыларға қайтарылған  материалдар: • жабдықтаушылардың шоты төленгенге дейін; • жабдықтаушылардың шоты төленгеннен  кейін.	671 (3310) 334 (1410)	201-206,208 (1310-1340)

 

2.3. Ұзақ мерзімді активтер есебі

     «Бухгалтерлік  есеп және қаржылық есеп беру  туралы» 2007 жылғы 28 ақпандағы  Қазақстан Республикасының №234-III заңына сәйкес ұзақ және қысқа мерзімді активтер есебін ұйымдастырады. Және де қаржылық есеп беру халықаралық №38 «Материалдық емес активтер», №16 «Негізгі құралдар», Бухгалтерлік есеп №6 «Негізгі құралдар», №28 «Материалдық емес активтер» деп аталатын стандарттар негізінде есепті жүргізеді.

     Ұзақ мерзімді активтер деп – кәсіпорынның шаруашылық қызметінде бір жылдан артық мерзімге пайдаланылатын және қайта сатып-өткізуге жатпайтын құралдарды айтады. Егер қандай да бір құндылықтар қайта сатып-өткізуге арналған болса, оларды тауарлы-материалдық босалқыларға, яғни айналым құралдарына жатқызу қажет. Ұзақ мерзімді активтерге: Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар, ұзақ мерзімді дебиторлық берешек, жылжымайтын мүлікке инвестициялар, негізгі құралдар, материалдық емес активтер, өзге ұзақ мерзімді активтер жатады.

     Мысалы, сатып-өткізу  үшін жасалынған жазу столы  оны жасаушы кәсіпорын үшін айналым құралы болып табылады, ал оны өзінің шаруашылық қызметіне пайдалану үшін сатып алған кәсіпорынның негізгі құралдарының бір бөлігін құрайды.

     Ұзақ мерзімді  активтерді мынадай категорияларға  жіктеуге болады:

     ● Материалдық активтер (негізгі құралдар, табиғи ресурстар)

     ● Материалдық емес активтер.

     Материалдық  активтердің табиғи натуралдық  нысаны бар. Мысалы, оларға жерді  жатқызуға болады. Жердің пайдалану  мерзімі шексіз болғандықтан, оған  амортизация (тозу) есептелінбейді. Ғимараттар, құрал-жабдықтар, құрылғылар амортизациялауға жатады, яғни пайдалану мерзімі ішінде олардың құнын бөліп-тарату үшін тозу есептелінеді. Тозудың есебі бағалау процессі емес, бөліп тарату процессі болып табылатындығын есте сақтау қажет. Бұл мәселелердің барлығы осы тауардың келесі параграфында егжей-тегжейлі қарастырылады.

Шоттар жұмыс  жоспарынан үзінді

                                                                                                                    кесте-2.3.1.

2010	Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар Ұзақ мерзімді қаржылық қарыздар
2020	Өтеуге дейін ұсталатын ұзақ мерзімді инвестициялар
2040	Өзге ұзақ мерзімді қаржылық активтер
2110	Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек Сатып алушылар мен тапсырушылардың  ұзақ мерзімді берешегі
2150	Қызметкерлердің ұзақ мерзімді дебиторлық берешегі
2160	Жалдау бойынша ұзақ мерзімді дебиторлық берешек
2170	Алуға арналған ұзақ мерзімді сыйақылар
2180	Өзге ұзақ мерзімді дебиторлық берешек
2310	Жылжымайтын мүлікке  инвестициялар Жылжымайтын мүлікке инвестициялар
2320	Инвестициялардың амортизациясы  және құнсыздануы
2410	Негізгі құралдар
2411	Жер
2412	Ғимараттар
2413	Машиналар мен жабдықтар
2414	Көлік құралдары
2415	Компьютерлер, перифериалық қондырғалар және деректі өңдеу жөніндегі жабдық
2416	Кеңсе жиһазы
2417	Өндірістік құрал-саймандар мен  керек-жарақтар
2420	Негізгі құралдардың  амортизациясы және құнсыздануы
2421	Тозуы
2422	Ғимараттардың құнсыздануы
2423	Машиналар мен жабдықтардың тозуы
2424	Машиналар мен жабдықтардың құнсыздануы
2425	Көлік құралдарының тозуы
2426	Көлік құралдарының құнсыздануы
2427	Компьютерлер мен перифериалық қондырғылардың тозуы
2428	Кеңсе жиһазының тозуы
2429	Өндірістік құрал-саймандар мен  керек-жарақтардың тозуы
2730	Материалдық емес активтер Өзге материалдық емес активтер
2740	Өзге материалдық емес активтердің  тозуы
2741	Өзге материалдық емес активтердің  құнсыздануы
2810	Корпорациялық табыс салығы бойынша  кейінге қалдырылған салықтық активтер
2910	Өзге ұзақ мерзімді активтер Берілген ұзақ мерзімді аванстар
2920	Алдағы кезеңдердің шығыстары
2930	Алынбаған құрылыс
2940	Өзге ұзақ мерзімді активтер