«Crocus Multimedia Services» ЖШС-нің қысқа және ұзақ мерзімді активтерін талдауы

 

жасаушы басшылар мен  атқарушы бухгалтерлік осы ұйымның  таза пайдамен қызмет атқаруын қамтамасыз ететін есеп әдістерін зерттеп, қолдану жолдарының ең тиімді бағытын таңдауы қажет.

     Кейбір  жағдайларда пайдаға салынатын салық көлемін және дивиденттік төлемдерді азайтып көрсету үшін атқарушы бухгалтерлер өнімінің өзіндік құнының құрамына орын алмаған шығындарды қосып жазып, амортизациялық сомаларды көп есептеп түсетін таза пайда көлемін азайтуға тырысады. Мұндай жағдайда бухгалтерлік есеп жүйесі қалыптасқан сабақтастық жолдармен және белгіленген бағытпен іске асырылатын болғандықтан есеп объектісінің бір бабын азайтып, екіншісін еріксіз көбейтуге болмайды. Есеп объектісінің кез келген бабы қойылған мақсатқа және арнайы қабылданған нұсқау-ережелерге сай жүргізілетіндігін есте сақтаған жөн. Орынсыз жанама жасалған жағдай есеп жүйесіне кері әсер етеді, мұндай жағдайда экономикалық қайшылық туындайды.

     Бір типтік  және барлық кәсіпорындар қызметіне  тән есеп саясатын жасау мүмкін емес, мұның өзі өте қиын және болмайтын әрекет. Дей тұрғанмен есеп саясатын танып білу, мұның маңызын сапалы жасау, өз бетінше тиімді шешім қабылдау, қаржылық қорытынды есеп жасап дәйекті бағытпен қойылған бағдарды іске асырудың маңызы зор.

     Есеп саясатын жасаушылар мен қатысушы мамандар осы ұйымда қолданылатын бастапқы құжаттардың маңызы мен өрісін, бухгалтерлік есеп шоттар жұмыс жоспарын, активтерді бағалау, міндеттемелерді бағалап, қайтару, негізгі құралдардың тозу нормалары мен сомаларын белгілеу, аяқталмаған өндірісті бағалау, құжат айналысы ережесін белгілеу, ақпараттар жүйесін өңдеу технологиясын, аудиторлық тексеру мен қорытындылау әдіснамаларының маңызы мен мақсатын іс-тәжірибеде жақсы қолдана білу тиісті біліктілікті қажет етеді.

     «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 26 желтоқсандағы Заң күші бар

 

№2732 Жарлығына және 2004, 2006 жылғы толықтыру мен өзгеріске сәйкес бухгалтерлік есепке алу және қаржы есептемесі жүйесін реттеп, есеп жүйесін реттеп, есеп жүргізудің негізгі қағидаттары мен жалпы ережелерін, ішкі бақылау және сыртқы аудит жөніндегі ұйымдарға қойылатын талаптарды белгілейтін нормативтік құқықтық актілер мыналарды қамтиды:

• бухгалтерлік есепке алу туралы Жарлық;
• бухгалтерлік есепке алудың стандарттары;
• оларға берілген әдістемелік ұсынбылар, нұсқаулықтар;
• субъектінің есеп жүргізу саясаты.

     Есеп жүргізу саясаты – бұл бухгалтерлік есепке алу және қаржы есептемесін ашу үшін олардың қағидаттары мен негіздеріне сәйкес субъектінің басшысы қабылдайтын әдістердің жиынтығы.

     Серіктестіктің  жарғылық капиталы 100 000 (жүз мың) теңгені құрайды. Серіктестіктің қайта тіркеу кезінде жарғылық капитал толық төленген. Серіктестіктің жарғылық капиталын ұлғайту немесе азайту туралы шешімді Серіктестіктің құрылтай мүшелері қабылдайды. Ақша, құнды қағаздар, заттар, мүліктік құқықтар, соның ішінде жер пайдалану құқығы, және интеллектуалдық қызмет нәтижелерін иелену құқығы және өзге мүлік жарғылық капиталға салым бола алады.

     Серіктестіктің мүліктері құрылтайшының салымдары, серіктестіктің тапқан табыстары және Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңдары тыйым салмаған басқа да көздер есебінен құрастырылады. Серіктестіктің мүлкі тағайындалған тәртіппен анықталатын оның құнын қосатын сомамен оның балансында ескеріледі. Серіктестіктің табысы бір жыл ішіндегі өз қызметінің нәтижелері бойынша қаржы есебі негізінде анықталады.

     Серіктестіктің  таза табысы, серіктестіктің шаруашылық  іс-әрекеттерінен түскен түсімнен, материалдық және соған теңестірілген еңбек ақыны өтеу шығыстары мен шығындары өтелгеннен кейін және Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңдарына сәйкес басқа да міндетті төлемдер жасалғаннан кейін, құрастырылады.

     Серіктестіктің  қорларына аударылғаннан кейін және Қазақстан Республикасының салық заңдарына сәйкес салықтар мен басқа да міндетті төлемдер жасалғаннан кейін қалған таза табыс серіктестіктің құрылтай мүшелеріне толық көлемде төленеді.

• Серіктестіктің қаржылық жылы күнтізбелік жылмен сәйкес келеді.
• Серіктестік қаржылық есепті Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жүргізеді.
• Бас директор мен бас бухгалтерлік есепке алу мен есеп жүргізу тәртібінің сақталуы және дұрыстығы үшін жауап береді.
• Серіктестіктің бухгалтерлік құжаттамасы орыс тілінде, ал қажет болған жағдайда –қазақ тілінде немесе ағылшын тілінде жүргізіледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

II- «Crocus Multimedia Services» ЖШС-нің қысқа және ұзақ мерзімді активтердің есебі

2.1. Ақша қаражаттар  және қаржылық инвестициялар  есебі

     Қысқа мерзімді  активтер деп бұл қоғамның қысқа мерзімді айналымға тез түсетін өтімді активтерді айтады. Оған: қолда бар ақшалай қаражаттары мен дебиторлық берешектері, қаржылық инвестицияларын айтуға болады немесе мобильдік қорлары қысқа мерзімді активтер болып табылады. Осымен қысқа мерзімді активтерге серіктестік көп көңіл бөлуі қажет.

     Ақша қаражаттарының  қозғалысы туралы есеп – деп  аталатын бухгалтерлік есеп стандартының бірінші бабында: «Кәсіпорындар мен ұйымдардың, яғни субъектілердің ақша – қаражаттарының қозғалысы туралы есебі осы деректі пайдаланушыларды түрлі операциялық және инвестициялық қаржы қызметі бойынша есепті кезеңдегі ақша-қаражаттарының келіп түсуі, кірістелуі ол қаржылардың жұмсалуы туралы ақпараттармен қамтамасыз етіп және оларға осы заңды тұлғаның, яғни субъектінің қаржы жағдайындағы өзгерістерін бағалауына: мүмкіндік береді» делінеген. Ал осы стандарттың екінші бабында: «Заңды тұлғалар, субъектілер ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті осы стандарттың талаптарына сай жүргізіледі және есепті кезеңдегі қаржы нәтижелері есептемесінің құрамында тапсырады» делінген.

     Жалпы ақша  қаражаттары «Қысқа мерзімді  активтер» деген алғашқы бөлімнің  бірінші тобына кіреді. Бұл бөлімнің  шоттары қысқа мерзімді ретінде  жіктелетін ұйымның активтерін есепке алуға арналған.

     Актив егер:

     Оны іске асыру болжамдалса, немесе ұйымның қалыпты операциялық циклінің барысында ол сату немесе пайдалану үшін ұсталынады;

     Ол негізінен сауда мақсатында немесе қысқа мерзімге және оны іске асыру баланстың күнінен кейін он екі айдың ішінде күтілсе;

 

 

     Пайдалануда  шек қойылмайтын ақша немесе  оның баламасында болса, қысқа  мерзімді актив ретінде жіктеледі. Қысқа мерзімді активтердің ішінен ақшалай қаражаттары мен эквиваленттер есебіне төменгідей шоттар арналады;

     1000 – «Ақша қаражаты» кіші бөлімі – ақша қаражаттарын есептеу үшін қолданылады және өзіне мына топты кіргізеді.

     1010 – «Кассадағы теңгемен ақша қаражаты», онда кассадағы ұлттық валютамен ақша қаражатының қозғалысы есепке алынады. Жалпы касса операцияларының есебі 1010 «Кассадағы теңгемен ақша қаражаты» және 1020 «Кассадағы валютамен ақша қаражаты» - деп аталатын шоттарда жүргізіледі. Кәсіпорындар мен қаражаты, яғни шаруашылық субъектілердің кассадағы ұлттық валюта түріндегі (теңге түріндегі) нақты ақша қаражаттарының кірісі мен шығысының (қозғалысының) есебі Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі мекемесі бекіткен кассалық операциялар есебін жүргізудің тәртібіне сәйкес жүргізілуі тиіс.

     1020 – «Кассадағы  валютамен ақша қаражаты», бұл  жерде кассадағы шетел валютасымен ақша қаражатының қозғалысы есептеледі.

     Жалпы кәсіпорынның  кассадағы шетел валютасы түріндегі  ақша қаражаттарының есебі кассадағы  ұлттық валюта түріндегі нақты ақша қаражаттарының есебіне ұқсас жүргізіледі.

     1010 (451) «Кассадағы  теңгемен ақша қаражаты» және 1020 (452) «Кассадағы валютамен ақша қаражаты» - деп аталатын шоттар бойынша жүргізілетін операциялардың есебі: кредиті бойынша нөмері бірінші журнал – ордері, ал дебеті бойынша осы журнал – ордердің ведомосында жүргізіледі. Яғни кассаның кірісі бойынша операциялар №1 санды журнал – ордердің ведомосында, ал шығысы бойынша операциялар №1 санды журнал – ордерде есептеліп жүргізіледі.

     1030 – «Жолдағы  теңгемен ақша қаражаты», бұл  жерде жолдағы ақша қаражаттар  қозғалысы көрсетіледі. Бұл шот аударылған, бірақ әлі кәсіпорынның шотына келіп түспеген, яғни кіріске алынбаған ақша қаражаттары жолдағы ақшалай қаржылар болып саналады.

     1040 – «Ағымдағы банктік шоттардағы теңгемен ақша қаражаты», онда банктік шоттардағы ұлттық валюта түріндегі ақша қаражаттар қозғалысының есебі көрсетіледі.

     1050 – «Ағымдағы  банктік шоттардағы валютамен  ақша қаражаттары», мұнда ағымдағы  банктік шоттардағы шетелдік  валюта түріндегі ақша қаражаттар қозғалысының есебі көрсетіледі.

     Ақша қозғалысы жөніндегі есепті дайындау кезінде пайданың көбею кездерін және олардың пайдалану әдістерін бөліп көрсету қажет. Сондықтан кәсіпорынның таза табысы – тапқан табысы – егер есепті кезеңде ақша нысанында алынса ақша көзі болып табылады, ал шығындар, егер олар есепті кезеңде ақша нысанында жүргізілсе, онда ақшаның азаюымен байланысты болады.

     Ақша қозғалысымен  байланыссыз, алынған таза табыстар  мен шығыстарды көлеміне келесі  баптар бойынша түзету қажет:

• амортизациялық аударымдар;
• провизияны құруға кеткен нақты шығындар сомасы;
• есептелген, бірақ алынбаған табыс сомасы және сыйақы түрінде жұмсалған шығындар;
• сыйақы төлеумен және алумен байланысты емес, алынбаған табыс немесе кеткен шығындар сомасы.

     Ақша қаражаттар  қозғалысының есебі, олардың операциялық,  инвестициялық және қаржылық қызметі бойынша жіктей отырып кезеңдегі ағымын көрсету қажет. Қаржы салымына (қаржылық инвестиция) кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды тұлғалардың бағалы қағаздарын (акцияларды, облигацияларды және басқа да бағалы қағаздарды сатып алуға, депозитке салған тағы да басқа) сатып алуға жұмсаған қаржылары жатқызылады.

 

     Қаржы нарығының айрықша бөлігі, ол — бағалы қағаздар нарығы. Ал қаржылық инвестициямен осы бағалы қағаздар нарығы тікелей байланысты. Бүгінгі күні елімізде көптеген акционерлік қоғамдар, сақтандыру компаниялары, инвестициялық және мемлекеттік емес зейнетақы қорлары, сонымен қатар басқа да кәсіпорындар мен ұйымдар тіркелген. Осы жоғарыда аталған кәсіпорындар мен ұйымдардың барлығы да еліміздегі бағалы қағаздар нарығының потенциалды қатысушылары қатарына жатқызылады. Олардың кейбіреулері эмитент, яғни айналымға бағалы қағаздар шығарушылар болып табылса, ал екіншілері инвестор ретінде қызмет атқарады. Кәсіпорындар мен ұйымдарға жаңа технология енгізу, өндірісті жаңғырту (модернизациялау), қайта құру (реконструкциялау) әрқашанда ірі капитал салымын керек етеді. Ал мұндай жұмысты атқару үшін өндірушілерде әр уақытта капитал бола бермейді. Сондықтан да кәсіпорындар мен ұйымдар қарыз капиталы нарығына несиелер мен заемдарының қаражаттарын, айналымға акциялары мен облигацияларын шығарса, онда елімізде бағалы қағаздар нарығы пайда болады.

     Іс жүзінде  акция, облигация және басқа  да бағалы қағаздарын шығару  арқылы капиталды тартуды көздейтін  заңды тұлғалар эмитент деп  аталады және сонымен қатар олар бағалы қағаздарды иемденушілердің (сатып алушылардың) алдында белгілі бір жағдайда борышты (міндетті) болып табылады.

     Қысқа мерзімді қаржы салымдарын өзінің бухгалтерлік балансында сатып алу және ағымдағы құнының ең төменгісі бойынша бағалаған жағдайда (уақытта) кәсіпорындар мен ұйымдар мынадай үш тұжырымды басшылыққа алады:

     а) баланстық  құнды тұтастай жиынтық портфель  негізінде анықтау;

     ә) баланстық құнды жиынтық портфель негізінде инвестиция түрлері бойынша, яғни сатып алу құны мен ағымдағы құнының ең аз (төменгі) құнын анықтау;

 

б) баланстық құнды  жеке инвестициялар негізінде анықтау.

     Кәсіпорындар  мен ұйымдар қысқа мерзімді  қаржы салымын салған уақытта  оның бухгалтерлік есебінде мынадай  жазулар жазылады:

     Мысалы: кәсіпорын 100000 (бір жүз мың) теңге көлемінде қысқа мерзімді қаржы салымын салған деп алатын болсақ:

     Дт: Қысқа мерзімді қаржы салымы          100000 тг.

     Кт: Ақшалар  шоты                                      100000 тг.

     Осы салған  қысқа мерзімді қаржы салымы  негізінде кәсіпорынның тапқан 10000 (он мың) теңге табысына:

     Дт: Ақшалар шоты                                       110000 тг.

     Кт: Инвестициялық  қызметтен түскен табыс      10000 тг.

     Кт: Қысқа  мерзімді қаржы салымы            100000 тг.

     Егер кәсіпорындар мен ұйымдар өздерінің салған қысқа мерзімді қаржы салымы негізінде 5000 (бес мың) теңге көлемінде шығын шеккен жағдайда:

     Дт: Ақшалар  шоты                                        95000 тг.

     Дт: Инвестициялық  қызметтен 

     шеккен  шығын                                               5000 тг.

     Кт: Қысқа мерзімді қаржы салымы             100000 тг.

     Ескеретін  бір жағдай, кәсіпорындар мен  ұйымдардың өздерінің салған  қысқа мерзімді қаржы салымы  негізінде шығын шегуі қаржы  салымының қор биржаларындағы  немесе биржадан тыс нарығындағы  ағымдағы құны кеміген жағдайда ғана болуы мүмкін.

 

 

 

 

 

 

 

 

Қаржы салымдары (инвестициясы) шоты

бойынша жүргізілетін операциялар

                                                                                                                                         кесте-2.1.1