Банк шоттары мен есеп айырысу

Тауар  кеңселерінің, пристаньдардың  және  пайдаланудағы  учаскелердің, аялдама, өзен  өткелдерінің  кассасындағы  билет  және  багаж  кассаларындағы, порттар  мен  вокзалдардың, байланыс  бөлімшесінің  кассаларындағы  ақша  қаражаттарының  қолда  бары  мен  қозғалысы   шоттар ескеріледі.

1010-1020- шоттар  бойынша   шаруашылық  операциялары:

1. кассаға сатып  алушылар  мен  тапсырыс  берушілерден  ақша  қаражаттары  түсті  
2. вексель  бойынша  түсті   
3. алынған  қарыздар  бойынша  келтірілген  залал  үшін  жұмсалған  есеп  беру  сомалары  қайтару  
4. еншілес  кәсіпорындардан  және  өзге  серіктестіктерден  берешектің  түсуі   
5. банк  шоттарынан  қолма-қол  ақшаның  түсуі (чек  бойынша) 
6. қолма-қол  ақшалардың  құрылтайшылырдан  түсуі  
7. зайымдар  қолма-қол  ақшамен  алынды   
8. жалдық  ақы, байланыс  қызметі  түсімдері  және  осы  кезеңде  басқа  да  төленгендер  
9. өнімдерді  құжаттарды, қызметтерді, тауарларды  қолма-қол  ақшаға  сату   
10. негізгі құралдарды, Материялдық емес  активтерді, қолма-қол ақшаға  сату  
11. акциялар бойынша девиденттер келіп түсті
12. он  бағамдық  айырма   
13. алынған айыппұлдар, өсімақылар, тұрақсыздық айыптары  
14. есеп  беретін сомалар кассадан  берілді   
15. сақтандыру  полюстері сатып алында  
16. болашақ кезеңдер  үшін  төленген  жалдық  төлемдер  
17. аваснтар  берілді  
18. қолма-қол ақша  банктегі  шотқа өткізілді (қолма-қол салуды  мәлімдеу  бойынша)  
19. зайымды қайтару   
20. девиденттерді төлеу  
21. жеткізушілердің, мердігерлердің  шоттары қолма-қол    ақшамен төленді  
22. жалақы  берілді  
23. теріс бағамдық  айырма  
24. кассаға түгендеу  жүргізген кезде анықталған  ақша  қаражаттарының  жетіспеушілігі  

а) егер  кінәлі  адам  анықталмаса  немесе  сот оны  өтеп  беруден  бас  тартса  

б) егер  кінәлі  адам  анықталса   

Ақшалай  қаражат  қозғалысын  ішкі  бақылау, ақшалай  қаражатты  түгендеу.

Ақшалай  қаражат  қозғалысын  ішкі  бақылау  жүйесі – активтерді қорғау; субъектінің  қаржылық  саясатына  сай  болуын  қамтамасыз  ету; бухгалтерлік  шоттарды  көрсетілген мәліметтердің  қамтамасыз  ету  үшін  жасалған  саясат  пен  амалдар.

Ақшалай  қаражатты  оңай  жасыруға, тасуға  болады, оларда  тиістілік  белгілері  жоқ  және  олар  айырбасталады. Ұрлық  тәуекелі  кейбір  адамдардың  есеп  жүйесінде  қолы  жетіп, ақшалай  қаражатты  күзетуге  рұқсат  алу  мүмкіндігіне  тікелей  байланысты. Ақшалай  қаражаттың  қозғалысын ішкі  бақылау  мынандай  функцияларды  орындауы  тиіс:

• ақшалай қаражатты жеке  сақтау  мен  жеке  есептеу:
• қолма-қол  есеп  айыпысу  жасалған  операциялардың  барлығын  есептеу;
• касса  тек қажетті  қалдықты  сақтау;
• кассадағы  қалдықты  мезгіл-мезгіл  тексеріп  есептеу;
• ақшалай  қаражатты физикалық  бақылау.

Ақшалай  шығындарды  бақылау, бәлірек  айтқанда есеп  шоттардағы  ақшалай  қаражатты  бақылау.

• Кассалық қалдықты  салыстыру.
• Есеп  шоттардағы  ақшалай  қаражаттарды  бақылау.
• Кассалық  қалдықты  салыстыру
• Есептік (валюталық) шоттарды салыстыру.
• Кассадағы  ақшалай  қаражатты  кассада  деп, саналатын  ақшалай  қаражаттың  бар-жоғын  айқындау және  қатаң  есептегі  бенктерді  парақтау  санап  шығу жолымен түгендейді. Түгендеу  қортындыларын «Ақшалай қаражаттың  бар-жоғын түгендеу  актісімен» жеке  ресімдейді.

Кассаны  түгендеу  кассалық  операцияларды жүргізудің  шаруашылық  жүргізуші  субъектінің  басшысы  бекіткен  және  жеке  дайындалған.  Ережелерге  сәйкес  өткізіледі. Қатаң  есептегі  құжаттар  мен  бланкілер (авиа  және  теміржол  билеттері, бензинге  талон  және  т.б.) кассаларын  түгендеу, әдетте  кенеттен, кассир  мен  бас  бухгалтердің  қатысуы  мен  кассада  сақталатын  басқа  құндылықтарды  тексеріп және  қолма-қол  ақшаны  түгел  парақтап  санау  арқылы  жүргізіледі. Түгендеу  басталғанға  дейін  (бірнеше  касса  болған  жағдайда) олар  мөрленіп  жабылады. Кассир  түгендеу  сәтінде  кассалық  есеп  жасап, ақшалай  қаражаттың  қалдығын  кассалық  кәтап бойынша шығарады. Кассирден барлық  кірістік  және  кассада кіріске алынбаған және  есепте  шықпаған  сома  жоқ деген қолхат  алынады. Ақша  саналғаннан соң кассадағы ақшалай қаражатты түгендеу  актісі  жасалады. Алынған түгендеу  қортындысы  бухгалтерлік  есептің  мәліметтерімен  кассалық  кітап  бойынша  салыстырылады. Актіде  кассирдің  табылған  бұрмалаулар  туралы  түсініктемесі  мен  түгендеу  қортындысы  бойынша  бұдан  былайғы  шешімі  субъект  басшысының  қарауы (резолюция)   жазылады.

 

2.3. Банкаралық коррепонденттік  қатынастарды ұйымдастыру және

олардың есебі.

 

Корреспондеенттік қатынас- бұл еік немес бірнеше мекеемелер арасында олардың бірінің тапсырмасы және есеп айырысуды, сондай-ақ несие  ұсыну инвестициялық қызметкөрсету туралы келісім жүзіндегі қатынас. Сонымен қатар ірі коррепондент- банктер неғұрым ұсақ банктерге инестициялық қоржынжы басқару бойынша кеңестер беріп, олардың тапсырмасы негізінде  бағалы қағаздарды сатады сатып алады, сақтайды және басқарады.

Коррепонденттік байланыстардың дамуы тіптен банктін жаңа бөлімшесін ашу сияқты бірнеше жеңілдіктер бере алады, бірақ бұл кезде банк

өзінің құқытық еркіндігін және өткізілген операцияларға бақылау  жүргізуін сақтайды.

«Коррепонденттік шот  – жасалған корреспонденттік келісімшарт шот негізінде бір банкте еікнші банктің тапсырмасы және қаржысы есебінен жүргізілетін есеп айырысулар корсетілетін шот».

Корреспонденттік шот  арқылы банкаралық есеп айырысуды ұйымдастырудың екі нұсқасы бар:

• Орталықтандырылған – бұл кезде банктер арасында есеп айырысу міндетті түрде Қазастан Республикасы Ұлттық банкінде ашылған олардың корреспонденттік шоттары арқылы жүргізіледі.
• Орталықтандарылмаған немесе либералды-коммерциялық банктердің  бір-бірімен  өзара қатынасын қарастырады.

Біздің елімізде банк аралық қатынастар бірінші нұсқаға негізделген .

Банкаралық коррепонденттік  қатынастар үрдісінде есеп айырысуларға қойылатын негізгі талаптар жеткілікті жылдамдық және болжанған төлемдер, жоғары сенімділік, қауіпсіздік, экономикалық тимділік және қолданушылардың тұтынуына сәйкес олардың әр түрлілігі .

Коррепонденттік шоттар бойынша операциялар есебі үшін келесі шоттар қарастырылған:

• 1050 «Банктің корреспонденттік шоты» бөлімшесінің баланстық шоты;
• 1051 «банктің Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіндегі коррепонденттік шоты;
• 1052 «банктің басқа банктердегі коррепонденттік шоты»;
• 2010 «коррепонденттік шоттар бөлімшесінің баланстық шоты»;
• 2011 «ҚРҰБ-ның талап етілуі бойынша салымдар»;
• 2012 «шет елдік орталық банктердің талап етуі бойынша салымдар»;
• 2013 «басқа банктердің талап етуі бойыша салымдар»;               
• 2020 «басқа банктердін сыйақы есептелген талап етуі бойынша салымдар»
• 2021 «ҚРҰБ талап етілгеніне дейінгі салымдар»;
• 2022 «Шетелдік орталық банктердің талап етілгенге дейінгі салымдар»;
• 2023  «Басқа банктердің талап етілгенге дейінгі салымдар».

Біздің елімізде банк аралық қатынастар бірінші нұсқаға  негізделген .

Банкаралық коррепонденттік  қатынастар үрдісінде есеп айырысуларға қойылатын негізгі талаптар жеткілікті жылдамдық және болжанған төлемдер, жоғары сенімділік, қауіпсіздік, экономикалық тимділік және қолданушылардың тұтынуына сәйкес олардың әр түрлілігі .

 

 

 

Қорытынды

 

Курстық жұмысты қорытындалай келе банктік шоттар арқылы көптеген операциллар жүргізілетінің толық  меңгердім.Қолма-қол ақшасыз есеп айырысу кезінде банктік шоттар ашылады.

Ағымдық шоттан жабдықтаушылардың  алынған тауарлық-малериалдық қорлар үшін қойған шоттары төленеді,бюджетпен  есеп айырысулар,еңбекақыға,зейнетақыға,жәрдемақыға  және шаруашылық қажеттіліктерге қолма-қол ақша беру жүргізіледі.Ағымдағы шотқа соманы есептенп жазу немес есептен шығару жөніндегі операцияларды шоттың жазбаша өнімі негізінде ақшамен немесе олардың (жабдықтаушылардың,мердігерлердің, төлем құжаттарын төлеу), келісімі мен, шаруашылық істері жөніндегі алқаның соттардың, салық және қаржы органдарының шешімдері бойынша даусыз тәртіппен өндірілетін төлемдерден басқасы жүргізіледі. Ағымдық шоттағы қаражат жеткіліксіз немес мерзімінде төленбеген барлық құжаттар қаржы түскен мүмкіндігіне қарай төленеді.Банктегі жүргізілетіноперациялар – ағымдық, жинақ,коррепонденттік шоттар арқылы орындалады.

Көбінесе ұйымдардың арасында есеп айырысу банк жүйесінің  жәрдемімен қолма-қол ақшасыз жүгізіледі.

Ерекше жағдайларда  банк есеп айырысу шотынан мәжбүрлі түрде ақша қаражаттарын шығыс етеді. Мысалы, салық органдарының ұйымдары бойынша төлем мерзімі өтіп кеткен салықтар, жинаулар және т.б. аударылады. Онда басқа , өзінің келісімі бойынша ақша қаражаттарын шығыс етуі мүмкін, мысалы банктің несиені пайдаланғаны үшін (несие үшін процент), есеп айырысумен кассалық қызмет үшін және т.б.

Сонымен  бұл  курстық  жұмысты  қорыта  келгенде  келесі  мәселелерді  бөліп  қарастыру  жөн.

Бухгалтерлік  есеп  сттандартына  тұжырымдамалық  негізіне  сәйкес  активтер  жатады, бұлар  – мүлік, субъектінің  құндық  бағасы  бар  мүліктік  және  мүләктәк  емес  игіліктері  мен  құқықтары. Активке  айналған  болашақ  экономикалық  пайда – субъектінің  ақшалай  қаражат  түсіміне  тікелей  немесе  жанама, болуы  ықтимал  салым.

Болашақ  эканомикалық  пайда  егер  актив:

• Ұйым  өткізетін  дайын  өнім  (тауар, жұмыс, қызмет  көрсету) өндірісінде  басқа  активтер  мен  қосылып  немесе  жеке  қолданылса;
• Басқа  активтерге  айырбасталса;
• Міндеттемелерді  өтеу  үшін  пайдаланылса;
• Ұйымның  меншіктеушілер  арасында  бөлінсе  алынуы  мүмкін.

«Қаржылық  есеп  беруді  ұсыну» 30 бухгалтерлік  есеп  стандарттарына  активтер  былайша  жіктеледі:

1.  ұзақ  мерзімдік  (пайдалану  мерзімі  бір   жылдан  астам), бұларға  мыналар   жатады:

- материялдық  емес  активтер  (лицензиялық  келісімдер, бағдарлама  мен  қамтамасыз  ету, патенттер, гудвил, т.б.)

-  негізгі  құралдар  (жер, ғимараттар  мен  үйлер,  машиналармен  жабдық, көлік  құралдары,  т.б.)

-   ұзақ  мерзімді  дебиторлық  берешек  (алуға   арналған  шоттар, алынған  вексельдер, негізгі  серіктестіктер  мен  оның  еншілес, тәуелді  және  бірлесіп  бақылынатын  заңды  тұлғалары  арасындағы  топ  ішілік  операциялар  нәтижесінде  пайда  болған  дебиторлық  берешек, акционерлік  қоғам  лауазымды  тұлғаларының  дебиторлық  берешегі, басқа  да  дебиторлық  берешек);

-    алдағы  кезең   шығындары. 

2.Қысқа  мерзімдік  (ағымдағы). Оларды  қолдану  мерзімі  – бір  жылдан  кем. Бұлар: 

- қайта өңдеу  өткізу  мерзіміне  тәуелсіз  тауарлық-материялдық   қорлар;

- жыл  ішінде  есептен шығарылуы мүмкін  болашақ кезеңдер  шығыны;

- Ақшалай  қаражат; 

- егер  баланстық құнан   басқа  болса, ағымдағы  құны  көрсеткен  қысқа  мерзімдік   қаржылық  инветитциялары;

- есепті  уақытынан   санағанда  бір  жыл  есебінде  алынған  дебиторлық  берешек. Касса – ақша  саталуын  қамтамасыз  ететін  арнайы  жабдықталған  бөлме. Операция  жүргізілген уақытта есіктер ішкі  жағанан жабылады, сейфтің жіне  темір шкафтың кілттері  кассирде  сақталады, ал  кілттердің  көшірмелері мөрленген  пакетте  кәсіпорын  басшысында  болады. Қабылданған  құнылықтардың  сақталуы  үшін  материялдық  толық  жауапкершілік  көтеретін  кассир  кассалық  операциялар  жүргізеді. Кассирді  жұмысқа  тағайындау  туралы  бұйрық  шыққаннан  кейін  басшы  оны кассалық  операцияларды жүргізу тәртібімен  таныстыруға міндетті  және  толық жеке  жауапкершілік жайлы шарт  жасады. Шартта  қарастырылған талаптардың міндеттері  мен жауапкершіліктері әкімшілік мен кассирдің қолымен бекітіледі. Кассир  болмаған  кезеңде  толық  материялдық  жауапкершілік  жайлы