Банк шоттары мен есеп айырысу

Төлем белгілеудегі біріңғай жіктеуді кодтау құрылымы цифрлық және әріптік рәміздер жүйесінің көмегімен  құрылған.

1 – Ақша жіберушінің  резиденттік белгісі (резидент  – Қазақстан Республикасында  мекен-тұрағы бар немесе Қазақстан  Республикасының заңдарына сәйкес құрылған заңды және жеке тұлғалар,сондай-ақ Қазақстан Республикасынан тысқары тұратын дипломатиялық,сауда және басқа ресми өкілдіктер ; резидент емес  - Қазақстан Республикасындағы немесе одан тыс жерлердегі барлық заңды және жеке тұлғалар,сондай-ақ «резидент» түсінігінде көрсетілмеген филиалдар мен өкілдіктер);

2 – ақша жіберушінің  экономика секторы;

3 - бенефициардың резиденттік белгісі;

4 -  бенефициар экономикасы  секторы;

5 ,6,7 – волюта мен  бағалы металдардың коды;

6 -  операция түрлері;

7 -  төлем сипаты;

8   -  төлемдерді  нақтылау.

ТББС (төлем белгілерін біріңғай сыныптаушы) қойғаны үшін жауапкершілікті  төлем бастаушысы көтереді.

Жоғарыда аталған құжаттарға сәйкес төлем тапсырмасында  Қазақстан  Республикасының волюталық  заңнамасына сай анықталған  резиденттің белгісі көрсетіледі және  мынадай тәртіппен қойылады:

« 1 » - резидент

« 2 » - резидент емес

Сонымен қатар субъектінің  ұйымдастыру түрінде (мемлекеттік,мемлекеттік  емес) қаржыландыру көзіне (республикалық  бюджет,жергілікті бюджет,өзін-өзі қаржыландыру );  қызмттің   негізгі түріне

(өндірістік,қоғамдық  іс-әрекет,қаржылық немесе қаржылық  емес қызмет көрсету )байланысты көрсетіледі.

 Есеп шотта деп саналатын ақшалай қаражатты сақтау мен пайдаланудан басқа заңдық тұлғалар банктерде арнайы шоттарды қаржы ұстайды.  Бұл   қаражатты   есептеу үшін « Ақша қаражаттарының   банктегі   арнайы шоты » қарастырылады.Бұл шоттың бөлімшелері  -  нақты ақша қаражаттарының халықтық және шетелдік ақпараттарды қамту үшін қызмет етеді

1020 «Жолдағы теңгемен ақша қаражаты» 

1030 «Ағымдық банктік  шоттағы теңгемен ақша қаражаты» 

1040 «Карт-шоттағы ақша  қаражаты»

1050 «Депозиттік банк  шоттарындағы ақша қаражаты»

 Есептеулердің аккредитивтік  нысаны – бұл тауар мен қызметтер  үшін өзге қалалармен есеп  айырысу нысанының бірі,бұл жағдайда есеп айырысу құжаттарының төлумі сатып алушының банк ісінде осы мақсат үшін арнайы сақталған қаржылық есебінен жабдықтаушының банк ісінде жүзеге асырылады.Аккредитив сатып алушының немесе банк кредитінің меншікті қаражаты  есебінен қойылады.Аккредитивтік бір ғана жабдықтаушымен есеп айырысу үшін және тек өтініште көрсетілген тауарлар мен қвзметтер ғана төленеді және қайта жалдануына болмайды.Оның есебінен қолма-қол ақша төлеуге рұқсат етілмейді.Аккредитивтік мерзімін сатып алушы 25 күн шегінде,кей жағдайларда жабдықтау шарттары бойынша қажет

 

 

 

 

№ 1 кесте Экономика секторларының кодтары

 

	Кодты сипаттау
1	Орталық үкімет	Орталық мемлекттік басқару  органдары
2	Басқару аймаұтық және жергілікті органдары	Басқарудың аймақтық және жергілікті органдары
3	Орталыл (ұлттық) банкі	Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі
4	Басқа депозиттік ұйымдар	Екінші деңгейдегі шетелдік банктер
5	Басқа қаржылық ұйымдар	Банктік оперециялардың жеке түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар,сақтандыру компаниялары,құнды қағаздар рыногы,брокерлік және траст компаниялары және т.б.
6	Мемлекеттік қаржылық емес ұйымдар	Мемлекеттік қаржылық ұйымдар
7	Мемлекеттік емес қаржылық емес ұйымдар	Мемлекеттік емем қаржылық емес ұйымдар
8	Үй шаруашылығына қызмет ететін коммерциялық емес мекемелер	Партиялар,кәсіпорындық ұйымдар,қоғамдық қозғалыстар,қафрымдық қорлары және т.б.
9	Үй шаруашылығы	Тұрғындар,заңды түлға  болмайтын жеке кәсіпкерлер және дербес еңбек ету формалары

                                                              

болса, жабдықтаушының банкідегі аккредитивтің әрекет ету мерзімі алушының банк басшысының рұқсатымен 45 күнге дейін белгілене алады.Әдетте жабдықтаушы мен төлеуші арасындағы шартты мерзім белгіленеді.Аккредитив бойынша төлеу тауарлар үшін ұсынылған шоттар тізімі бойынша атқарылады.Аккредитив мерзімі өткен соң төлемге рұқсат етілмейді,Банктегі аккредитив жабу былайша жүргізіледі:

1. Аккредитив мерзімі өтуі бойынша .
2. Жабдықтаушының аккредитивтік  одан әрі қолданудан бас тарту.
3. Сатып алушының өнімі бойынша.          

Ақша қаражатты басқару  қаржы рыногтарының үлкен қиыншылықтарына  байланысты күннен күнге маңызды  болып келе жатыр.Бәсекеге қабілетті  шаруашылық жүргізуші субъект жаңа енгізулер мен одан әрі даму  үшін

қаражат барлық болуды талап етеді.Ақшалай қаражатты және оның баламаларын дұрыс ашып көрсету мен сыныптау компанияның өтемпаздығын дәл бағалау үшін қажет.

Ақшалай қаражатқа міндеттемені жедел төлеу үшін қолдануға болатын  қаржы ғана кіреді.Оларға қаржылық мекемедегі ағымдық шоттағы қалдықтар,қолма-қол қаражат ,монеталар,волюта мен субъект кассасына нақты берілетін ақшалай құжаттар (жай чектер,кассалық ордерлер,клиенттердің чектері,ақшалай аударымдар және басқа есеп айырысу құралдары жатады).    

Ақшалай баламалар-ақшалай құжатқа ұқсас,бірақ басқалай сипатталынады.

Оларға қазыналық вексельдер,коммерциялық қағаздар және депозиттік сертификаттар жатады.

Қазыналық вексельдер үкіметтің  айналымға шыққан кезінен бастағанда кемінде бір жылдан соң өтелетін мерзімі бар протцентсіз міндеттемелері.Олар жеңілдікпен сатылады және мерзімінде өтеледі.Өтеу құны мен шығарлатын құны арасындағы айырмашылық сатып алушының проценттік табысы болып саналады.

Коммерциялық қағаздар (қысқа мерзімдік вексельдер)-қысқа  мерзімдік ақшалай қажеттіліктерді қаржыландыру құралы ретінде корпарациялар шығарады.

Депозиттік сертификаттар  немесе банктік депозиттер-тез талап  етуге болмайтын депозиттер,дегенмен олар өтемеді және алу жолымен  санкцияға ұшырайды.

Кірістер немесе айып санкциялары ақшалай баламалар  ақшалай қаражатқа айырбастауына әсер етуі мүмкін.Сондықтан баламалар ақшалай қаражат есебінен шығарылады.Олар әдетте қысқа мерзімді инвестициялар шотына жатқызылады.

Ақшалай қаражат ағыны-ақшалай  қаражат пен олардың баламалары ағынының келуі мен кетуі.

Қосымша ақшалай қаражат тарту үшін кәсіпорын қарыздарға сүйенеді.Кейбір елдерде олар кәсіпорынның ақшалай қаражатын басқарудың ажырағасыз бөлігін құрайды.Мұндай жағдайларда олар ақшалай қаражатпен оның баламаларының құралы ретінде кіреді.

Ақшалай қаражат қозғалысынішкі бақылау жүйесі-активтерді қорғау;субъектінің қаржылық саясатына сай болуын қамтамасыз ету;бухгалтерлік шоттарда көрсетілген мәліметтердің шүбәсіз сенімгерлігін ету үшін жасалып саясат пен амалдар.

Ақшалай қаражатты оңай жасауға, тасуга болады,оларда тиістілік белгіларі жоқ және олар айырбасталады.Ұрлық тәуекелі кейбір адамдардың есеп жүйесіне қолд жетіп,ақшалай қаражатты күзетуге рұқсат мүмкіндігіне тікелей байланысты.Ақшалай қаражаттың қозғалысын ішкі бақылау мынадай функцияларды орындауы тиіс:

• ақшалай қаражатты жеке сақтау мен жеке есептеу;
• қолма-қол есеп айырысу жасалған операциялардың барлығын есептеу;
• касса тек қажетті қалдықты сақтау;
• кассадағы қалдықты мезгіл-мезгіл тексеріп есептеу;
• ақшалай қаражатты физикалық бақылау.

Түсімді бақылау.

Ақшалай шығындарды бағалау.

Есеп шоттардағы ақшалай  қаражатты бақылау.

Кассалық қалдықты салыстыру.

Есеп шоттардағы ақшалай  қаражатты бақылау.

Кссалық қалдықты салыстыру.

Есептік (воюталық)шоттарды салыстыру.           

                

1.2. Банкіде ағымдық шотты ашу операциялары.

 

Кәсіпорын материалдардары  жеткізушілермен,өнім алушылармен  немесе    қызметтерді   пайдаланушылармен    шаруашылық     байланысқа түсіп,олармен алыс-беріс қатынастарда болады.Алыс-беріс қатынастаралушылардың белгіленген уақытта алынған материалдық құндылықтардың,орындалған жұмыстар мен қызметтердің құнын төлеу міндеттемелеріне,сондай-ақ жеткізушілердің алушылардан төлемақыны талап ету құқығына негізделеді.

Алыс-беріс қатынастары мемлекеттік бюджет,әлеуметтік қамсыздандыру,зейнетақы қоры және тағы басқа органдармен де пайда болады.

Есеп айырысудың айқын  ұйымдастырылуы айналымдағы қаржылардың  айналымдылығын  тездетуге,төлемдердің  мерзімін өткізіп алған жағдайларда  кәсіпорынға айыппұлдар мен өсім төлеуден құтылу мүмкіндігін береді.

Көбінесе ұйымдардың арасында есеп айырысу банк жұйесінің жәрдемімен  қолма-қол ақшасыз жүргізіледі.Есеп айырысу шотын ашу үшін кәсіпорын банкіге төмендегі құжаттарды өткізеді:шот ашу  жөнінде өтініш, кәсіпорын ұйымдастырылуының заңдылығы туралы құжат (нотариуспен

Бекітілген құрылтайшылардың шешімі ), жарғы көшірмесінің бір  данасы, мөрдің таңбасымен қоса кәсіпорынның қаржаларын басқарушылардың қолтаңбалары қойылған нотариуспен бекітілген екі  карточка, кәсіпоырнның тіркелуі туралы статистикалық органдардан анықтама және есепке қою туралы салық инспекциясының анықтамасы.

Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына сәйкес,әрбір  кәсіпорын,мекеме,ұйым өзінің негізгі  қызметі бойынша операцияларды  жүргізі ұшін банк немесе басқа несие  мекемесінде бір ағымдағы (есеп айырысу) және бюджеттік шот ашуға құқылы.

Салық төлеушілер тоқсан сайын салық органдарына өздерінің Қазақстан Республикасы көлемінде,сондай-ақ шет елдерде ашылған барлық шоттары (волюталық,депозиттік және т.б.)туралы мәліметтер беріп тұруға міндетті.

Кәсіпорынның есеп айырысу  шотына өткізілген өнім  үшін   ақшалар,

аванстық төлемдер,банктік несиелері,дебиторлық қарыздар,кассадағы қолма-қол ақша және т.б. келіп түседі.

Есеп айырысу шотынан  қолма-қол ақшасыз есептер жүргізіледі, еңбекақы төлеу,іссапар,шаруашылық және өкілдік шығыстарына қолма-қол ақша беріледі.Қолма-қол ақша мәліметтерге сәйкес босатылады.

Қолма-қол ақша беруді,сондай-ақ есеп айырысу шотынан ақша аударылуынан әдеттегіше,банк есеп айырысу шоты иесінің бұйрығы негізінде немесе оның келісімі (акцепті) бойынша жүргізіледі.

Ерекше жағдайларда  банк есеп айырысу шотынан мәжбүрлі түрде ақша қаражаттарын шығыс етеді.Мысалы,салық  органдарының ұйғарымы бойынша төлеу мерзімдері өтіп кеткен салықтар,жануарлар және т.б. аударылады.Одан басқа,өзінің келісімі бойынша ақша қаражаттарын шығыс еті мүмкін,мысалы,банктің несиесін пайдаланғаны үшін (несие үшін процент),есеп айырысу мен кассалық қызмет үшін және т.б.

Банктің қызметтері үшін төлем бойынша шығыстар кәсіпорының шығындарына,ал кәсіпорынның уақытша еркін қаржыларын пайдаланғаны үшін банктің төлемдері-оның негізгі емес қызметтерінің табыстарына апарылады.

Банктің ағымдағы шотында  опарациялар жүргізу үшін негіз  ретінде бастапқы құжаттар төлем  тапсырмалары,чектер,қолма-қол ақшаны өткізу үшін хабарландырулар болып табылады.

Төлем тапсырмасы кәсіпорынның есеп айырысу шотынан алушының есеп айырысу шотына,онда көрсетілген  қаржыны шығыс ету үшін қызмат атқарады.

Ақша чегі банкіге  қолма-қол ақшаның көрсетілген  көлемінде есеп айырысу шотынан  босату туралы бұйрық болып саналады.

 

3. Төлем тапсырмасын дайындау.

 

Төлем тапсырмасы,бұл-банкіге  тиісті қаржыларды жеткізушілер,салық                                         

органдары және басқада  ұйымдарға аудару туралы тапсырма.Бухгалтер оны компьютерде қажетті дана бойынша басады.

Онда төлеуші мен  оның банкісінің,алушы мен оның банкісінің реквизиттері,сомасы мен тағайындалуы көрсетіледі.Банктің қызметкері төлем  тапсырмасын орындауға қабылдап алып,оның снңғы данасына таңба қояды,одан снң ол операцияны есепте бейнелеу үшін бухгалтерге қайтып береді.Басылған,бірақ банкіге өткізілмеген төлем тапсырмасы он күн ішінде жарммды болып саналады.

Төлеуші болып кәсіпорынның есеп айырысу шоты ашылған банк саналады және сол бөлігінде кәсіп орынның  аталуы мен оның есеп айырысу шотының  нөмірі көрсетіледі.

Төменде біз ҚР Ұлттық банкідегі біздің банкінің берген кодын,ал «дебет» бағасында ҚР Ұлттық банкідегі  есеп айырысу шотының шифрын көрсетеміз.Одан төмен алушының банкі,ҚР ҰБ-дегі банкінің коды (МФО-межфилиальные оборот-филиалдар арасындағы айналымдар»),ал «кредит» барысында –ҚР ҰБ-дегі алушы банкінің корреспонденциялық шоты көрсетіледі.

Аударылатын қаржы көлемі бас әріппен сөз түрінде басылады.Оның сандық мөлшері жоғарыдағы оң бұрышта  қайталанады.