Дәрілік өсімдіктерге тарихи және әдеби шолулар

 

Дәрілік өсімдіктерге тарихи және әдеби шолулар

Жоспар

Мазмұны

 

Кіріспе

 

1 Аналитикалық шолу

1.1 Дәрілік өсімдіктерге  тарихи және әдеби шолулар  мен 

зерттеу бағытын таңдау 6

1.2 Дәрілік өсімдіктерді  өсіру және жинау әдістері 10

1.3 Дәрілік өсімдік түкті  эрваның емдік қасиеті 12

1.4 Дәрілік өсімдік түкті  эрваның сапасын 

анықтаудың физико – химиялық тәсілдері 15

1.5 Дәрілік өсімдіктерден  дайындалатын қоспаларды дайындау 18

1.6 Патенттік ізненіс анализдері 22

 

2 Ғылыми зерттеу бөлім

2.1 Зерттеу жұмысын жүргізу  25

2.2 Тәжірибе әдістемесі 28

2.3 Тәжірибе нәтижесі және  оларды талқылау 30

 

Қорытынды 38

 

Әдебиеттер тізімі 39

Кіріспе

Кіріспе

 

Қазақстанның өсімдік  әлемі әр түрлі пайдалы өсімдіктерге бай, оның ішінде дәрілік өсімдіктердің  алатын орны ерекше. Дәрілік препараттардың 40 пайызынан астамы дәрілік өсімдіктерден  жасалған. Шөптерден жасалынған препараттардың химиялық құрамы адамға улы әсерінің аздығымен және көп мөлшерде пайдалануға  болатын қасиетімен ерекшеленеді.

Дәрілік өсімдіктердің шипалы қасиеттері ерте заманнан (Египет, Үндістан, Қытай, Греция) белгілі. Дәрілік шөптер әлемі әлі де болса толық зерттелген жоқ. Бұл жағынан келгенде Қазақстан  құпиясы мол “шипалы қойма” іспеттес. Оңтүстік қазақстанның бай және әртүрлі  дәрілік шөптерге бай өсімдік  әлемінде 3000 –дай түрлі шөптер өседі, солардың ішінде көп мөлшерде дәрілік  өсімдіктер бар.

Бұл жерде бірқатар эндемикалық  өсімдіктер бар, олар дәрі жасау саласында  өте маңызды роль атқарады. Бұл  шөптерге: дала жусаны, тау эфедрасы, псерелея костянковая және т.б.

Басқа да дәрілік шөптер: ит ошаған, мыңжапырақ, түйме шетен, ермен, дермене, қалақай, өгейшөп, левзея, бақ – бақ, шайшөп, рауғаш, қызылтаспа, жанаргүл, жұмыршақ, долана, есек мия, ақ мия, дәрілік жоңышқа, киіккот, тасшөп, т.б.

Медицина саласының жетістіктері көбінесе дәрілік өсімдіктерге байланысты. Дәрілік өсімдіктер бұрынғы кездерде де адамға өте пайдалы болған, болып  қала да береді. Кейінгі кездерде дәрілік  өсімдіктерге деген талап та біршама  өсті. Дәрілік өсімдіктер адам ағзасына зиянын тигізбейді, олар үй жағдайында да адам өзі дайындап қабылдай беруіне  болады. Дәрілік өсімдіктерге деген  сұраныс Орта Азияда 1970-1980 жылдарда 250 пайызға өсті, оларды дайындау мүмкіншілігі – 75 пайыз, соған қарағанда дәрілік  шөптердің жиналуы әлі де болса  қалыпты мөлшерде емес. Қазіргі кезде  медицина ғалымдары дәрілік шөптерге барынша ден қойып, әр шөптің организмге қаншалықты пайдалы екенін кеңінен  дәлелдеуде. Бұл жөнінде айтарлықтай  табысқа жетуде. Осындай пайдалы өсімдіктерді тексере келсе, дәрілік шөптерді мәдени түрде көбейтуге көңіл аударылуда.

Бұл жерлерде және де басқа  жақтан әкелінетін жылылық сүйетін  дәрілік өсімдіктерді біздің өңірге бейімдеп өсіріп жетілдіруге жағдай туғызылуда. Олардың қатарына: паслен дольчатый, өткір жапырақты кассия, дәрілік альтей, дәрілік календула, иісті рута, кәдімгі пижма, күмәнді  иссоп, дәрілік валериана, мускатты жалбыз, кәдімгі фенхаль және түкті  эрва, т.б. жатады.

Сондықтан да дәрілік препараттар  өндірісінің дамуына актуальды  түрде қарау, дәрілік шөптерге ғылыми – зерттеу жасау, интродукциялық жұмыс, өсімдік тұқымдарына биотехнологиялық және агротехникалық жағдайлар жасау  керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мазмұны

Кіріспе

1 Аналитикалық шолу

1. Дәрілік өсімдіктерге  тарихи және әдеби шолулар  мен

зерттеу ... ... ... ... өсіру және ... ... ... ... ... ... ... қасиеті

12

4. Дәрілік өсімдік түкті  эрваның сапасын

анықтаудың ... – ... ... Дәрілік  өсімдіктерден дайындалатын қоспаларды дайындау ... ... ... анализдері

22

2 Ғылыми ... ... ... ... ... ... ... Тәжірибе ... және ... ... ... ... ... әр ... ... ... бай, оның

ішінде дәрілік өсімдіктердің  алатын орны ерекше. Дәрілік препараттардың 40

пайызынан астамы дәрілік  өсімдіктерден ... ... ... ... құрамы адамға улы әсерінің аздығымен және көп

мөлшерде пайдалануға  болатын қасиетімен ерекшеленеді.

Дәрілік ... ... ... ерте ... ... ... Греция) белгілі. Дәрілік шөптер әлемі әлі  де болса толық

зерттелген жоқ. Бұл ... ... ... құпиясы мол “шипалы қойма”

іспеттес. Оңтүстік қазақстанның бай және әртүрлі ... ... ... ... 3000 ... ... шөптер өседі, солардың ішінде көп мөлшерде

дәрілік өсімдіктер бар.

Бұл жерде бірқатар эндемикалық ... бар, олар дәрі ... өте ... роль атқарады. Бұл шөптерге: дала ... ... ... ... және ... да ... шөптер: ит ошаған, мыңжапырақ, түйме  шетен, ермен,

дермене, қалақай, өгейшөп, левзея, бақ – бақ, ... ... ... жұмыршақ, долана, есек мия, ақ мия, дәрілік жоңышқа, киіккот,

тасшөп, т.б.

Медицина саласының ... ... ... өсімдіктерге

байланысты. Дәрілік өсімдіктер бұрынғы кездерде де адамға өте ... ... қала да ... ... кездерде дәрілік өсімдіктерге деген

талап та ... ... ... ... адам ... зиянын тигізбейді,

олар үй жағдайында да адам өзі дайындап қабылдай беруіне ... ... ... ... Орта ... 1970-1980 жылдарда 250 пайызға  өсті,

оларды дайындау мүмкіншілігі – 75 пайыз, соған қарағанда дәрілік  шөптердің

жиналуы әлі де ... ... ... ... ... ... медицина

ғалымдары дәрілік шөптерге барынша ден қойып, әр шөптің ... ... ... кеңінен дәлелдеуде. Бұл жөнінде  айтарлықтай

табысқа жетуде. Осындай  пайдалы ... ... ... ... ... ... ... көңіл аударылуда.

Бұл жерлерде және де басқа  жақтан әкелінетін жылылық сүйетін  дәрілік

өсімдіктерді біздің өңірге бейімдеп өсіріп жетілдіруге ... ... ... паслен дольчатый, өткір жапырақты кассия, дәрілік альтей,

дәрілік календула, иісті ... ... ... күмәнді иссоп, дәрілік

валериана, мускатты жалбыз, кәдімгі фенхаль және түкті ... т.б. ... да ... ... ... ... ... түрде

қарау, дәрілік шөптерге ғылыми – зерттеу жасау, ... ... ... ... және агротехникалық жағдайлар жасау

керек.

1 Аналитикалық ... ... ... ... және ... шолулар мен зерттеу бағытын

таңдау

Жер бетінде ... ... ие ... ... ... ... Осынау

әрқилы географиялық аймақта  қоныс тепкен емдік, шипалық қасиеттері алуан

түрлі өсімдіктерді адам баласы ерте ... – ақ ... ... ... ... жүрген дәрілік  өсімдіктердің бірсіпырасы белгілі  болған.

Медицина саласының жетістіктері көбінесе дәрілік өсімдіктерге ... ... ... кездерде де адамға өте пайдалы  болған, ... да ... ... ... дәрілік өсімдіктерге деген талап та

біршама өсті. ... ... адам ... ... ... олар ... да адам өзі дайындап қабылдай беруіне ... ... ... ... Орта ... ... жылдарда 250 пайызға өсті,

оларды дайындау мүмкіншілігі – 75 ... ... ... ... ... әлі де ... қалыпты  мөлшерде емес. Қазіргі кезде медицина

ғалымдары дәрілік шөптерге барынша ден ... әр ... ... пайдалы екенін кеңінен дәлелдеуде. Бұл жөнінде  айтарлықтай

табысқа жетуде. Осындай  пайдалы ... ... ... ... ... түрде көбейтуге  көңіл аударылуда.

Дәрілік өсімдіктер жайында  тұңғыш рет ... ... ... грек ... ... ... белгілі  еңбек жазды. Ол

өсімдіктің қай бөлігі болса да пайдалы, оларды ... ... ... ... болады деп есептеді. Сондай – ақ ол өз ... ... ... өсімдікке сипаттама жасады. Бірақ ... ... ... ... неліктен шипалық қасиет болатынын айтып

бере алған жоқ. Бұл  мәселелерге ... алты ... ... соң ... біздің

дәуіріміздің ІІ-ші ғасырында  ғана Рим дәрігері ... ... рет ... ... ... ... ... болуы олардың құрамындағы  белгілі бір

заттардың қасиетіне байланысты екенін ... ... ... ... ... ... байланысты. Дәрілік  өсімдіктер

бұрынғы кездерде де ... өте ... ... ... қала да ... кездерде дәрілік өсімдіктерге деген талап та біршама өсті. Дәрілік

өсімдіктер адам ағзасына зиянын тигізбейді, олар үй ... да адам ... ... ... ... ... ... деген сұраныс Орта

Азияда 1970-1980 жылдарда 250 пайызға  өсті, ... ... ... ... пайыз, соған қарағанда  дәрілік шөптердің жиналуы әлі  де ... ... ... ... ... медицина ғалымдары дәрілік  шөптерге барынша

ден қойып, әр шөптің организмге ... ... ... ... Бұл ... айтарлықтай табысқа  жетуде. Осындай пайдалы

өсімдіктерді ... ... ... ... ... ... ... көңіл

аударылуда.

Ол сонымен бірге бұл  заттарды қалай бөліп алуға болатынын ... ... рет ... ... ... шырынымен,

тұнбасымен, ұнтағымен және одан жасалған дәрімен емдеді.

Өсімдіктерді ауру-сырқауды емдеуге пайдалану әр елде ... ... әр ... ... ... ... жалпы дәрілік өсімдіктерді

ауруларды емдеуге қолдануда  Греция елі біраз роль атқарған. Греция дәрігері

Гиппократ дәрілік ... екі ... ... ... ... ... ... қалай пайдалануға болатындығы  туралы толық ғылыми

тұрғыдан түсінік берген. Ал, ... ... ... ... өзінің

“Дәрілік заттар” деген  еңбегінде дәрілік ... алты жүз ... ... ... ... ... жетістіктері көбінесе дәрілік

өсімдіктерге байланысты. Дәрілік өсімдіктер бұрынғы кездерде де ... ... ... ... қала да ... ... ... дәрілік өсімдіктерге

деген талап та біршама  өсті. Дәрілік ... адам ... ... олар үй ... да адам өзі дайындап қабылдай беруіне

болады. дәрілік ... ... ... Орта ... ... ... пайызға өсті, оларды дайындау мүмкіншілігі – 75 пайыз, соған қарағанда

дәрілік шөптердің жиналуы  әлі де ... ... ... ... ... кезде

медицина ғалымдары дәрілік  шөптерге барынша ден қойып, әр шөптің организмге

қаншалықты пайдалы екенін кеңінен ... Бұл ... ... ... ... пайдалы өсімдіктерді тексере келсе, дәрілік

шөптерді мәдени түрде  көбейтуге көңіл аударылуда.

Рим дәрігерлері бұл өсімдіктерді ... ... ... жайындағы

деректерді осы Греция ғалымдарының мәліметтерінен алған. Дегенмен ... ... ... бар ... ... ... ... де өте зор. Үлкен  Плинийдің айтуы ... ... ... мыңнан астам  түрлерін тапқан.

Дәрілік өсімдіктер туралы көптеген мәліметтерді Оңтүстік Батыс  Азия

халықтары да ... ... ... ... ... ... өз ... флорасынан өсімдіктің сегіз жүзге  жуық түрін

тапқан. Тибет ... ... ... ... ... құрылған.

ХҮІ ғасырда алғаш рет  Парацельс атты атақты дәрігер шипалық ... ... ... ... ... Ол да ... ... қасиеті

оның құрамындағы кейбір заттарға байланысты екендігіне баса назар аудара

отырып, сол ... таза ... ... күш  салады.

Ал дәрілік өсімдіктерді зерттеу ісі ХҮІІІ – ХІХ  ғасырларда қолға

алынып, 1878 жылы ... ... ... ”  атты ... ... орыс ... ... “Экономикалық дүкен” атты журнал шығарып,

дәрілік өсімдіктер туралы көптеген мақалалар жариялады.

Экологиялық және климаттық  аудандары бар ... ... ... ... түрлі, олардың  түрлері 5630-ға жетеді, соның ... ... ... ... 1200 түрлі өсімдік.

Оңтүстік Қазақстан флорасында 3 мың түрлі өсімдік өседі, оның ішінде

көптеген дәрілік өсімдіктер бар. [1]

Дәрілік өсімдіктер ... 1932 – 1947 ... ... ... ... жылы ... П.С.Массагетов түкті  эрва шөбінің дәрілік қасиетін

анықтады. Түкті эрва және анабазис ... ... ... адам

денсаулығына зор көмегін  тигізді.

1938 жылы Қазақстанда дәрілік  өсімдіктерді зерттеу мақсатымен ... ... Ол ... ... басқарды (1940).

Ғалым Н.В.Павловтың (1947) ғылыми зерттеулерінің нәтижесінде

“Қазақстандағы дәрілік  шөптер шикізаты” атты ... ... ... ... ... саласында  жетілдіруде үлкен жұмыстар жүргізілді.

Өсімдік тамырларында химиялық процестер зерттелді, атап айтқанда анабазис,

т.б. [7]

Қазақстанда өсетін көп өсімдіктердің ... ... ... атап айтқанда, өсімдік –  қоянерін, гармала, гелиотроп аргузиев,

түкті эрва шөптері. [14]

Алматы облысында ... ... ... ... және ... далаларда

өсетін дәрілік өсімдіктердің 1300 түрі жиналып, олар 322 түрге бөлінді, 77

тұқымдастар анықталды.

Алколоидты – 177 түр, ... 132 ... ... – ... т.б. ... ... ... зерттеу еңбегінің  нәтижесінде, сол ғалымның

басқаруымен жаңа ... ... ... жасалынды. Олар: паслен

дольчатый, женьшень, марал  тамыры, Бунге зизифоры, зверобой өсімдіктері.

Ғалым Л.Ф.Демидовская Оңтүстік Қазақстандағы эфир ... ... ... ... эрва өсімдігінің  табиғи қоры 50 мың тонна құрғақ

тамыр жиналды. [8]

Әртүрлі саладағы фитохимиктер, фармокологтар мен ... ... ... ... және ... үлкен қызығушылық танытуда.

Бұл жағдай иммунно димирлеуші әрекеттегі жаңа фитопрепараттарды  құру

мәселесімен соқтығысқан  елдерге ТМД, Ресей, Украина және белорусия тән. ... бойы ... ... ... келе ... ... ... – эхинацеяның фитохимиясын терең зерттеу, жіңішке жапырағы

эхинацеядан препараттарды  шығаруға негіз ... ... ... пайдалану әр елде өздеріне керек бағытта, әр түрде  жүргізілген.

Осыдан келіп жалпы  дәрілік өсімдіктерді ауруларды  емдеуге ... ... ... роль атқарған. Греция дәрігері Гиппократ ... ... ... ... ... жазып, оларды ауруларды  емдеуге қалай пайдалануға

болатындығы туралы толық  ғылыми тұрғыдан түсінік берген. ... ... ... бар ... ... ... флорасы алуан түрлі,

олардың түрлері 5630-ға жетеді, ... ... ... жөнінен белгілі

болғаны 1200 түрлі өсімдік.

Оңтүстік Қазақстан флорасында 3 мың түрлі ... ... оның ... дәрілік өсімдіктер бар. [1]

Дәрілік өсімдіктер Қазақстанда 1932 – 1947 жылдардан бастап зерттеле

бастады. [2]

Қазақстан – дәрі өндірісі ... ... да, ... ... ... дәрілік препараттар  әкелумен өтейді, оның үстіне ... ... дәрі ... ... ... ... бар.

Негізгі шикізат болып  жабайы өсіп тұрған өсімдіктер пайдаланылады.

Далада жабайы өсіп тұрған дәрілік ... ... ... ... ... ... ... аз, бірде көп  өсуі зор қиындықтар

туғызады.

Дәрі шөптердің кейбіреулері ... өте аз ... ... ... қор ... ... болмай қалады. Сол себепті арнаулы

түрде дәрілік шөп егетін “Дермене” және ... ... ... ол ... дәрі ... ... ... бөлініп, техника және

білімді мамандар жұмыс істей  бастаған. Осының ... дәрі ... өнім ... ... жылы Шымкент қаласында Оңтүстік өңірі  бойынша бірінші және жалғыз

дәрілік өсімдіктерді зертейтін ... – ... ... станциясы

“Бүкілодақтық дәрілік өсімдіктерді зерттейтін институт” негізінде ... ... ... ... ... ... және ... дәрілік

шөптерді қайта өсірумен шұғылданады. Станция жұмысының  арқасында, паслен

дольчатый, түкті эрва, ... ... ... ... ... сары

мачек және басқа да өсімдіктер анылталды. Жусан және тау эфедрасының  үлкен

қоры ... 1992 жылы Одақ ... ... тәжірибе станциясы да

таратылып іздестіру және зерттеу жұмыстары тоқтаған. Жаңа зерттеліп ... ... ... ... эхинацея, дәрілік  мелисса тәрізді өсімдіктерді