Жалпы медициналық микробиология пәнінің зертханалық сабақтарына арналған оқу-әдістемелік құралы

        К Б Р - ы  ң     н е г і з г  і    т ә ж р и б  е с і н   ж а с а  у. Титр мен барлық ингредиенттердің  жұмыстық дозан анықтаған соң  КБР-ың негізгі тәжірибесін қояды (кесте 10.2.2).

       Зерттелуші және  бақылаушы сарысуды алдын-ала 30 минут  бойы 56°С-та қыздыру арқылы инактивтейді. КБР-сын жасаудың стандартты схемасы  антигеннің, зерттелуші сарысудың  және комплемент қоспасының 37°С-та 30 минут бойы инкубациясының бірінші  фазасының өткізілуін қарастырады. КБР-сын суықта (0-4°С-та) жасағанда бұл фазаны 18-24 сағат бойы жүргізуге болады, ал бұл реакцияның сезімталдылығын жоғарылатады.

      Әрбір түтікшеге 0,4 мл-ден гемолитикалық қоспа  қосқан соң түткішелерді сілкілейді  де 20-30 минут бойы 37°С ыстыққа қояды. Тәжірибе нәтижесін барлық түтікшелердегі гемолиздің бар-жоқтығын белгілей отырып бағалайды (кесте 10.2.2. қара). Түтікшедегі сұйықтық түссіз болса және эритроциттер тұнбаға түссе гемолиздің толық тежелуін көрсетеді де, реакция оң деп есептеледі, реакцияның теріс болуы сұйықтықтың интенсивті боялуымен, эритроциттердің толық лизистенуімен ("алқызыл  қан") сипатталады. Гемолиздің тежелу дәрежесі сұйықтықтың боялу интенсивтілігі мен эритроциттер тұнбасының көлеміне байланысты бағаланады (++++, +++, ++, +) – 10.2.4 суретті қара. 

 К е с т е 10.2.2. Комплемент байланыстыру реакциясының негізгі тәжірибесі

      Бақылау ретінде (2-ші және 3-ші түтікшелер) әдейі оң және әдейі теріс сарысулармен болған реакцияларды ескереді, 4-ші және 5-ші түтікшелер сарысу мен антигеннің антикомплементарлы қасиеттерін тексеру үшін қолданылады, 6-шы және 7-ші түтікшелерде комплементтің жұмыстық дозасы мен гемолитикалық қоспаның сапасы бақыланады (кесте 10.2.2. қара).

      9. Кумбс  реакциясы.  Толық емес (моновалентті) антиденелерді айқындаудың күрделілігі мынада: бұл антиденелер спецификалық антигендердің эпитоптарымен байланыса отырып, торша құрылымын түзбейді және антиген мен антидене арасындағы реакция не агглютинациямен де, преципитациямен де, басқа да тестілермен де айқындалмайды. Түзілген антиген-антидене кешенін айқындау үшін қосымша тест-жүйелерді қолдануға тура келеді. Толық емес антиденелерді анықтау үшін, мысалы, жүкті әйелдің қан сарысуындағы эритроциттердің резус-антигеніне реакция екі кезеңде қойылады: 1) тәжірибелік сарысудың екімәртелік сұйылтпасына құрамында резус-антигені бар эритроциттер қосады да бір сағат бойы 37°С-та ұстайды; 2) бірінші кезеңнен кейін мұқият шайылған эритроциттерге қояндық антиадамдық антиглобулиндік сарысуын (алдын-ала жұмыстық сұйылтпада титрленген) қосады. 30 минут бойы  37°С температурада инкубациядан соң нәтижені гемагглютинацияның бар-жоқтығымен бағалайды. Реакция ингредиенттеріне де бақылау қою қажет: 1) антиглобулинді сарысу + спецификалы антиденелермен әдейі сенсибилизация-ланған эритроциттер; 2) қалыпты сарысумен өңделген эритроциттер + антиглобулинді сарысу; 3) зертелуші сарысумен өңделген резус-теріс эритроциттер + антиглобулинді сарысу (сурет 10.2.5).

Сурет 10.2.5 Кумбс реакциясы (схема). Түсіндірмесі текстте.

       10. Флоккуляция  реакциясы.  Токсиннің немесе анатоксиннің антитоксикалық сарысумен әсерлесуі нәтижесінде флоккулят үлпектері түседі. Едәуір интенсивті және ерте (инициальді) флоккуляция антиген мен антидене эквивалентті қатынаста болатын түтікшеде жүреді.

      Реакцияны екі  кезеңде қояды. Алдыменен стандартты  сарысумен 1 мл токсиндегі флоккуляцияның  шектік өлшемін Lf (Limes flocculationis) бекітеді. Токсиннің Lf-і  сарысудыдың халықаралық бірлігімен (ХБ) инициальді флоккуляция беретін оның минимальді өлшемімен анықталады. Токсиннің күшін бекіткен соң антитоксикалық сарысуды титрлеуге кіріседі. Белгілі күштегі токсин мен зерттелетін антитоксикалы сарысуды 10.2.3-ші кестеде көрсеткендей, белгілі көлемде түткішелерге құяды. Түтікшелерді су моншасында 45°С-та 30 минут бойы олардың бірінде үлпектер түскенше ұстайды.

К е с т е  10.2.3. Флоккуляция реакциясы (хаттама қалыбы)

        Инициальді  флоккуляция токиннің мөлшері  сарысудың халықаралық бірлігіне  сәйкес келетін түтікшеде айқындалады. Мысалы, флоккуляция 3-ші түтікшеде  болды делік, демек, 0,4 мл сарысуда 40 ХБ бар. Яғни, 1 мл сарысуда 40:0,4=100 ХБ бар деген сөз.

        11. Антистрептолизинді реакция. Реакция микробтық токсиннің (О-стрептолизиннің) гемолитикалық әсері иммунды сарысудың антитоксикалық антиденелермен бейтараптану (нейтрализациялану) феноменіне негізделген.

       Реакцияны жүргізу  үшін алдын-ала токсиннің минимальді гемолитикалық дозасын (О-стрептолизинді), яғни, қоян эритроциттерінің 0,2 мл 5%-ті қоспасының гемолизін тудыратын оның  ең аз мөлшерін анықтайды. Одан соң О-стрептолизиннің жұмысты