Еңбекақыдан ұсталынатын және шегерілетін ұсталымдар

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Тұрар Рысқұлов атындағы Жаңа экономикалық колледжі

 

 

 

 

 

 

 

Бастаубай Багдат

 

 

 

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

 

 

 

 

«Еңбекақыдан ұсталынатын және шегерілетін ұсталымдар.»

 

5В012000 - «мамандық аты жазылады»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы 2015

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Тұрар Рысқұлов атындағы Жаңа экономикалық колледжі

 

 

 

«Қорғауға жіберілді»

«Экономика» кафедрасының

меңгерушісі__________________А.Ж.Рахимбеков

 

 

 

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

 

 

 

 

Тақырыбы: «Еңбекақыдан ұсталынатын және шегерілетін ұсталымдар.»

 

5В012000 - «мамандық аты жазылады»

 

 

 

 

 

 

Орындаған:                                             Бастаубай Багдат

                                            

 

Ғылыми жетекшісі:

т.ғ.к. доцент                                             Алмухамбетов С.С.

                                            

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

АЛМАТЫ 2015

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ........................................................................................................................  3

1. ЕҢБЕКАҚЫ – ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ РЕТІНДЕ.

1.1. Еңбекақы   және  еңбекақы түрлері..................................................................... 5

1.2. Еңбекақы формалары және жүйелері.................................................................. 9

1.3. Есептелген еңбекақыдан ұсталынатын ұсталымдар мен

       шегерілетін  ұсталымдар түрлері.......................................................................  10

 

2. ЕҢБЕКАҚЫДАН ҰСТАЛЫНАТЫН ҰСТАЛЫМДАР ЖӘНЕ АУДАРМА    

    ЕСЕБІ.

2.1. Еңбекақыдан ұсталатын аударымдардың аналитикалық есебі......................  13

 

3. ЕҢБЕКАҚЫНЫ ТАЛДАУ..................................................................................... 30

3.1. Еңбек өнімділігін талдау....................................................................................  32

3.2. Еңбекақы қорын талдау.....................................................................................  33

 

ҚОРЫТЫНДЫ.............................................................................................................30

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН  ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..........................................................32

 

 

     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде бухгалтерлік есеп-тің  рөлі мен мәні артуда.Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына  әр түрлі   деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге,негіздеу мен қабылдауға    субъектінің нарықтағы іс-қимылын анықтап бәсекелес субъектіні айқындауға    сондай-ақ субъектігердің қаржылық және шаруашылық қызметі туралы сапалы  уақытылы ақпаратты қалыптастыру бухгалтерлік есептің басты  ақсаттары    болып табылады.

 Бухгалтерлік есеп  –экономикалық бөлім жүйесіндегі  негізгі пәндердің бірі, әрі оны  мамандығым деп таңдағандар үшін  аса маңызды.Ол шаруашылық жүргізуші  кез келген субъект қызметінде жетекші орын алады.Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шруашылық қызметтің іс-әрекеті    сипатталып,оныңтабысы немесе шығыны есепке алынады, қаржылық   жағдайын ашып көрсетіледі. Бухгалтерлік есеп субъектілердің  меншігін сақтауды бақылауға және басқару шешімдерін қабылдауға  ақпаратты жинақтайды. Бугхалтерлік есеп басқару жүйесінде ең маңызды орындардың бірін иеленеді. Бұған дәлел ретінде БҰҰ-ның 1992жылы өткізген конференциясын“Есептей алмаған масқара болмайды’’деген сөздің бекер айтылмағандығын атап өтуге болмайды.Жалпы,бухгалтерлік есеп ұйымға  оның қаржылық жағдайын жоспарлау,бағалау,бақылау және талдау секілді функцияларды орындалуы үшін қажет.Сонымен қатар,бухгалтерлік есеп кәсіпорынның активтері мен міндеттері,капиталы және өндірілген өнімдері мен олардың  сатылғандығы туралы ақпараттарды жинақтап көрсетеді.Тек қана бухгалтерлік есеп арқылы ұйымның табыстары мен шығындарын және шаруашылық қызметінің соңғы қаржылық нәтижесін жинақтауға болады. Ел Президенті Н Назарбаевтің халқвна жолдауында былай делінген;

––Жалақы мен зейнетақы төлемеу деген болмайды бұл өткен уақыт құбылысына айналады.

––Қоғамымыздың барынша мұқтаж топтары ішінде  150мың адам кіші кредиттердің көмегімен және 3,5миллионнан аса адам.

––Барлық өнімділігі төмен және шығынмен істейтін зауыттар банкроттық жосығынан өткізіледі.

––Зейнетақы реформасын нысаналы түрде жүргізе беретін боламыз.

––Өз қаржы секторымыздың реформасын тәмамдап құнды қагаздар нарығын іске қосамыз.

      Жалпы осы  курстық жұмысымның басты мақсаты –еңбекақы түсінігін анықтай отырып,одан ұсталатын аударымдар мен ұсталымдар есебін ұйымдастыру. Бұл жұмыс арқылы бірінші бөлімде еңбекақының экономикалық мәнің, жіктелуін,нысаналарын қарастырдым,ал екінші,яғни негізгі бөлімде осы курстық жұмысымның тақырыбын қарастырып,оның мәнін, яғни есебін  аштым.

 

 

 

1. ЕҢБЕКАҚЫ –  ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ РЕТІНДЕ.

1.1.  Еңбекақы   және  еңбекақы түрлері.

 

Еңбек және еңбекақы деректері өндірістік процесті оперативті басқару үшін Қажет ‘Қазақстан Республикасы Еңбек туралы’’ Заңының  5-бабына сәйкес жұмыс беруші мен жұмысшылардың арасындағы еңбек қатынасы нормативті құқықтық актілермен  еңбек заңына сәйкес бекітілген ұжымдық келісім-шартпен реттеледі.

 Кәсіпорын дербес болғанымен  заңға сәйкес штат кестесі  формалары және еңбекақы сыйақы  жүйесі белгіленеді.Әрбір қызметкердің  еңбекақылық табысы кәсіпорын қызметінің түпкілікті қорытындысына байланысты , оның еңбекке қосқан үлесі бойынша  анықталады. Ол салықпен реттеледі және ең жоғары көлеміне шектеу қойылмайды.

Еңбекақы мөлшерін жұмыс берушінің өзі белгілейді және жұмыс беруші белгіленген еңбекақы мөлшері Қазақстан Республикасының Заңында белгілен-ген (‘‘Қазақстан Республикасының Еңбек туралы ’’Заңының 71-бабы)ең аз ша-мадағы еңбекақы мөлшерінен төмен болмауы керек. Жалпы еңбекақы дегеніміз–қызметкердің орындаған жұмыс көлемі мен белгіленгін еңбек шарты және мансап инструкциясына байланысты төлем Еңбекақы негізгі және қосымша түрге бөлінеді. Негізгі дегеніміз–бұл қызметкерлерге нақты жұсыс пен өтеген уақыты үшін орындаған жұмыстары  мен өнеркәсіптік өнімдерінің саны мен сапасы үшін белгіленген бағалау мен қызметақы бойынша есептелетін еңбекақы.

а)жұмыс істеген уақытына тарифтік ставкалар қызметақы кесімді бағалаулар немесе орташа табыстар бойынша есептелінген еңбекақы.

 ә)қызметпен өткерген  жылдар үшін үстеме.

 б)жұмыс жағдайының  өзгеруіне байланысты келісімді  ақы алушыларға қосымша қызмет .

 в)кесімді алушыларға  үдемелі бағалаулар бойынша қосымша  ақы.

г)ақшалай және натуралды сыйақылар және сыйлық ақы берудің бекітілген тәртібіне сәйкес төленген сыйақылар қосымшалар.

ғ)мерзімнен тыс уақыттағы жұмыс үшін қосымша ақы.

 д)түндегі жұмыс үшін  ақы төлеу.

е)жұмысшының кінәсі жоқ бос тұрып қалуға төлеу.

Мерзімнен тыс жұмыс үшін ақы.  Мерзімнен тыс деп белгіленген уақыт ұзақтығынан тыс уақытта орындаған жұмысты есептейді. Істеген күніне қарай еңбекақы алатын жұмыскерлер және мерзімнен тыс жұмыстан ақыны алғашқы екі сағаттар үшін екі есе мөлшерде төленеді. Мезгілден тыс жұмыс уақыты бір тәулікке әр жұмысшыға екі сағаттан артық  болмауы керек. Аса зиянды және аса қауіпті еңбек жағдайында мезгілден тыс жұмысқа тиым  салынады . Мезгілден тыс жұмыстың еңбекақысы бір жарым күндік еңбекақы мөлшерінен кем болмауы, сонымен қатар, тиісті  құжаттармен рәсімделуі керек.

Бос тұрып қалмау уақытының төлемақысы.

‘Қазақстан Республикасы Еңбек туралы ’Заңының 74-бабына сәйкес  бос тұрып қалған жұмыс уақыты төлемақысының  тәртібі мен шарттары жеке еңбек немесе ұжымдық келісім-шарттарында анықталады. Жұмысшының кінәсінен  болған бос тұрып қалыу уақытыны төлемақы берілмейді.

 Бос тұрып қалу–жұмысшы  жұмыс орнында табылса да өндірістік  процеске  қатыспайтын жұмыстағы еріксіз үзіліс уақыты. Бос тұрып қалу өнімнің өзіндік құнын көтереді табысты кемітеді. Кәсіпорынға зиян шектіреді. Бос тұрып қалуға да әкімшілік те  материалдар мен жабдықтаушылар да және т б кінәлі болуы мүмкін.  Жұмысшының кінәсінен болмайтын бос тұрып қалудың жоғары шегіндегі төлемақысы жұмысшының толық тарифтік мөлшерлемесі болуы мүмкін. Жұмысшының бригадирге мастерге немесе басқа да лауазымды тұлғаларға бос тұрып қалудың қалай басталғаның және оның себебін ескертуі бос тұрып қалудың төлемақысы болып табылады.

Демалыс уақыты үшін төлемақы.  Жеке еңбек келісім шарты бойынша жұмыс істеушіге жұмыс орны мен орташа  еңбекақысын сақтайтын жыл сайынғы төленетін еңбек демалысына байланысты кепілдік беріледі. Еңбек демалысының төлемақысы оның басталуы күнтізбедегідей бойынша үш күн қалғанда беріледі. ‘Қазақстан Республикасы-Республикасының Еңбек туралы ’Заңының 60-бабы, 3-тармағына сәйкес ''Жыл сайынғы төленетін еңбек демалысы басқасы жеке категориядағы қызметкерлерге арналған нормативті құқық актілерінде жеке еңбек келісім шартында немесе ұжымдық келісім  шартында және жұмыс берушінің актілерінде қарастырылмаған  болса қызметкерге күнтізбедегі 18күнінен кем болмайтын уақытка беріледі’’.

Мереке күндердегі еңбекақы.  Барлық қызметкерлерге мереке күндерінде істегег сағаттарына қарай төленеді.  Жұмыс ауысым сағаты мареке күндеріне дәл келсе мереке  күндерінде істелінген сағаттарға екі есе мөлшерде төленеде (0-ден 24сағатқа дейін)

Түнгі уақыттағы жұмыс үшін еңбекақы.

 Түнгі уақыт кешкі 22сағаттан бастап  таңғы 6-ға дейін  созылады. Бүкіл жұмысының  50%-тегіс  түнгі алмасуға келсе, онда ло  түнгі уақытта жұмыс істеген  болып  саналады. Ондай еңбеккерлерге жарты тарифтік мөлшерлеменің деңгейінде қосымша еңбекақы төлемі жасалады.

Енді екінші түріне тоқталатын болсақ бұл қосымша еңбекақы түрі.

 Қосымша –бұл қызметкердің  кәсіпорында жұмыс жасамаған  уақытына  Қазақстан Республикасының  Заңдарына сәйкес  есептелетін еңбекақы Қосымша  еңбекақы түрлері.

а)балаларын тамақтандырушы аналардың  жұмысындағы үзіліс уақытына төлем

ә)жасөспірімдердің жеңілдік сағаттарына төлем

б)мемлекеттік және қоғамдық міндеттемелерді орындауға жұмсалған жұмыс уақытына төлем

в)негізгі және қосымша демалыстар уақытына төлем

г)пайданылмаған демасыс үшін өтемақы

д)шыққанда берілетін жәрдемақы

 Қызметкерлерге еңбекақыдан  басқа әлументтік сақтандыру  қаражаттар есебінен еңбекке  уақытша жарамсыздық жөніңдегі  жәрдемақыны алады. Негізгі және қосымша еңбекақылар қорын құрайды. Еңбекақы қорының құрамына еңбекақының барлық түрлері әртүрлі сыйақылар, үстемелер қосымшалар заңға сәйкес жұмыс жасамаған уақытына есептелген ақша сомаларын қоса  алғанда ақшалай немесе натуралды нысанда есептелген жеке әлументтік жеңілдіктер қосылады.

 

1.2. Еңбекақы формалары және жүйелері.

Кәсіпорындағы еңбекақыны ұйымдастыру механизмі жұмысшы күшінің еңбекақыға айналу процесін бейнелейді.  Бұл оның осы заманғы  нарықтық шындыққа  қаншалықты дәрежеде жанасатыны өзінің негізгі функцияларында еңбекақының соншалықты орындалуына байланысты. Еңбекақының  қабылдаған осы үлгісі мен оны нақты және нақты емес түрінде есептеу тәсілі  еңбекті бағалау мен нәтижесінің өзара байланысын көрсетеді, жай және күрделі қызмет істейтін әртүрлі категориядағы қызметкерлердің төлемдеріндегі қажетті үйлесімділігін қамтамасыз етеді. Еңбекті ұйымдастыру және олардың төлемі жұмыс берушілер мен  қызметкерлердің арасындағы қарым қатынасқа ықпалын тигізеді.

       “Қазақстан  Республикасы Еңбек туралы”Заңның  70-бабы бойынша жұмыс беруші заңға жеке еңбек келісім шартына ұжымдық келісім шартқа  сәйкес қызметкерлердің еңбекақысын  төлеуге міндетті.    

      Жұмысшының  еңбекақысы орындалған жұмыскердің  сапасы мен санына ауырлығына  байланысты  анықталады.

Еңбекақының формалары мен жүйелері еңбек және халықты әлументтік қорғау министірлігінің 15.05.2000ж №111-п “Қызметкерге еңбекақыны төлеу мәселелері бойынша әдістемелік ұсыныс”Бұйрығынды  белгіленген  жұмыскерлерге еңбекақы есептеудің әртүрлі тәсілін анықтайды. Олар өндіріс жағдайы мен жұмыс жасайтын жеке құрам категориясына байланасты яғни Қазақстан Республикасының  Әділет министрлігінде 1997жылдың 16-шы қаңтарында тіркелген №244тіркелімі және Қазақстан Республикасы Ұлттық статистикалық агенттігінің 1996 ж  19-шы желтоқсандағы № 50 қаулысында бекітілген жалданып жұмыс жасаушылардың сан және еңбекақы статистикасы бойынша нұсқаулықтың  5 бөліміне сәйкес жұмысшылар және қызметкерлер тобына жататындар. Кәсіпорындағы шаруашылық етуші субъект еңбекақы жүйесін дербес таңдайды.Ұйымдардағы еңбекақы жүйесі ұжымдық келісім шартпен немесе жұмыс берушінің актісімен анықталады. Жұмыскерлердың еңбегі мерзімдік еңбекақымен кесімді еңбекақымен немесе  басқа еңбекақы жүйелері бойынша төленеді. Төлем жеке және ұжымдық еңбектің  нәтижелері үшін берілуі мүмкін.Еңбекақының негізгі екі түрі бар