Азаматтық іс жүргізудегі дәлелдеу мәселелері

ҚАЗТҰТЫНУОДАҒЫ

ҚАРАҒАНДЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ    

 

         

 

 

 

ЭКОНОМИКАЛЫҚ  ҚАТЫНАСТАРДЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ КАФЕДРАСЫ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

 Тақырыбы: «Азаматтық  іс  жүргізудегі  дәлелдеу  мәселелері»

 

 

 

                 

 

                                                                              Орындаған: Әбдірахман А,Ғ                                                                                          

                                                                            Ю- 32к тобының студенті                                                                                                     

                                                                                    Тексерген: _____________                                                                         

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                         ҚАРАҒАНДЫ 2013

КІРІСПЕ

 

 

Мен осы курстық жұмысымның тақырыбын «Азаматтық  іс  жүргізудегі  дәлелдеу  мәселелері » - деп алғандағы негізгі мақсатым: азаматтық процестегі дәлелдеу сатылары, түрлері, азаматтық процестегі дәлелдеулердің алатын орны, дәлелдеу мен дәлелдеу құралдарының арасындағы негізгі айырмашылықтарды ажырата білу және тағы сол сияқты басқа да сұрақтардың  негізгі  мәнін  ашып, түп-тамырын  айқындауға тырысу. Қылмыстық істерден азаматтық істердің айырмашылығы және тағы сан алуан сұрақтар. 

Осы курстық жұмысымды  жазу барысында сан алуан сұрақтардың  жауабының куәсі болдым мысалы: Соттық дәлелдеу – бұл істің  мән-жайларын соттық дәлелдемелер арқылы анықтау бойынша процеске қатысушылардың қызметі. Өзгеше айтар болсақ – бұл тараптардың және өзге де қатысушылардың дәлелдемелерді табыс етуге, жинауға және оларды зерттеуге әрекеті.

Осы мән-жайларды ҚР азаматтық  іс жүргізу заңында белгіленген  нақты деректер арқылы дәлелдеу қажет. Бұл нақты деректер:

тараптардың және үшінші тұлғалардың түсініктемелерімен;

куәлардың айғақтарымен;

заттай дәлелдемелермен;

сарапшылардың қортындыларымен;

іс жүргізу әрекеттермен хаттамалармен және өзге де құжаттармен  анықталады. Сарапшының құқықтары:

істің сараптама нысанасына қатысты материалдарымен танысуға;

қортынды беру үшін қажетті  қосымша материалдарды өзіне  беру туралы өтінім жасауға;

соттың рұқсатымен сот  отырысына қатысуға және оған қатысушыларға  сараптама нысанына қатысты сұрақтар қоюға,

сараптарма жүргізу  кезінде өз құқығына нұқсан келтіретін сот әрекетіне шағым жасауға;

Сарапшының міндеттері:

соттың шақыру бойынша  келуге;

өзінің алдына қойылған мәселелер бойынша негізделген  және объективті қортынды беруге;

жүргізілген зерттеулер мен берілген қортындыға байланысты мәселелер бойынша айғақ беруге.

Төрағалық етуші сарапшыға  көрнеу жалған қортынды бергені үшін қылмыстық жауапкершілік туралы ескертеді, ол туралы сарапшыдан қолхат алынады. Қолхат сот отырысының хаттамасына қоса тіркеледі.

Қазіргі таңда адамдардың заңдарды біліп бағынуы заман  талабы. Әр адам өз құқықтары мен  міндеттерін жетік біліп құқықтық мемлекетімізді аяғынан нық тұрғызу  әрбір азаматтың борышы деп санаймын.

 

1 АЗАМАТТЫҚ  ПРОЦЕСТЕГІ ДӘЛЕЛДЕУ

 

1.1 Дәлелдеу процесіндегі ғылыми-техникалық құралдар

 

 

Соттық дәлелдеу –  бұл істің  мән-жайларын соттық дәлелдемелер арқылы анықтау бойынша процеске қатысушылардың қызметі. Өзгеше айтар  болсақ – бұл тараптардың және өзге де қатысушылардың дәлелдемелерді табыс етуге, жинауға және оларды зерттеуге әрекеті [1].

Әр тарап өзінің талаптарының және қарсылықтарының негізі ретінде  сілтеме жасайтын мән-жайларды дәлелдеуі  тиіс.

Әр тарап (талап қоюшы  және жауапкер) өзінің талаптарының және қарсылықтарын негізі ретінде сілтеме  жасайтын мән-жайларды дәлелдеуі тиіс.

Осы мән-жайларды ҚР азаматтық  іс жүргізу заңында белгіленген  нақты деректер арқылы дәлелдеу қажет. Бұл нақты деректер:

тараптардың және үшінші тұлғалардың түсініктемелерімен;

куәлардың айғақтарымен;

заттай дәлелдемелермен;

сарапшылардың қорытындыларымен;

іс жүргізу әрекеттермен хаттамалармен және өзге де құжаттармен  анықталады.

Жоғарыда аталған деректерді басқаша – дәлелдеу құралдары  деп аталады. Дәлелдеу құралдары  – бұл сотта істің мән-жайларын анықтау үшін қолдануы мүмкін құралдар [2,56 б].

Еңді әр қайсысын жеке қарастырайық.

Тараптардың және үшінші тұлғалардың түсініктемелері.

Бұлардың ерекшеліктер бар – олар іс бойынша мүдделі  тұлғалар, сондықтан олардың белгілі  мән-жайлар туралы түсініктемелерінде қателіктер болуы мүмкін. Бұндай қателіктер үшін тараптар және үшінші тұлғалар жауаптылыққа тартылмайды.

Тараптардың және үшінші тұлғалардың іс үшін маңызы бар, өздеріне белгілі мән-жайлар туралы түсініктемелері  іс бойынша жиналған басқа да дәлелдемелермен  қатар тексеруге және бағалауға жатады.

Көрсетілген тұлғалардың  түсініктемелері ауызша және жазбаша  болуы мүмкін. 
       Тараптың талабын немесе қарсылығын негіздейтін фактілерді екінші тараптың мойындауы ол тарапты осы фактілерді одан әрі дәлелдеу қажеттігінен босатады. Тарап мойындаған факті сот отырысының хаттамасына енгізіледі және оған фактіні мойындаған тарап қол қояды. Егер фактіні тану жазбаша өтініште баяндалған болса, ол іске қосып тігіледі. 
      Егер фактілерді тану шындығында болған мән-жайды жасыру мақсатымен не алдаудың, күш қолданудың, қорқытудың немесе жаңылудың әсерінен жасалғандығына соттың күдігі болса, ол тануды қабылдамай, ол туралы ұйғарым шығарады. Мұндай жағдайда осы фактілер жалпы негізде дәлелденуге тиіс.

Осы түсініктемелерді келесі түрлерге бөліп қарастырады:

Жазбаша;

Ауызша;

Талап;

Мойындау.

1.Жазбаша түсініктемелер  талап арызында немесе талапқа  қарсылық білдіруде көрінеді. Ауызша  түсініктемелерді төрағалық етуші  (судья) қандай азаматтық іс  қаралуға тиіс екенін жария  етіп, процесске қатысушылардың  келуін тексерген соң тараптар мен үшінші тұлғалар береді. Талап – деректер туралы тараптардың баяндамасы және олар осы деректерді анықтауға мүдделі болады. Мойындау – басқа тарап дәлелдеу тиіс деректерді екінші тараптың тануы. Тараптың талабын немесе қарсылығын негіздейтің деректерді екінші тараптың мойындауы ол тарапты осы деректі одан әрі дәлелдеу қажеттілігінен босатады. Тарап мойындаған дерек сот отырысының хаттамасына енгізіледі және оған деректі мойындаған тарап қол қояды [3,89 б].

Егер деректілерді тану шындығында болмаған мән-жайды жасыру мақсатымен не алдаудың, күш қолданудың, қорқытудың немесе жаңылудың әсерінен жасалғандығына соттың күдігі болса, ол тануды қабылдамай, ол туралы ұйғарым шығарады. Мұндай жағдайда осы деректер жалпы негізде дәлелденуге тиіс. Деректі тану бұл түсініктемелердің бір түрін, сондықтан оны талап танумен шатастыруға болмайды.

Куәлардың айғақтары. Куә - іс үшін маңызы бар мән-жайлар туралы қандай да болмасын мәліметтер өзіне  белгілі болған тұлға. Сотта куә  берген мәліменттер – куәнің айғақтары деп аталады. Белгілі бір адамды куә ретінде (оның тегін, атын, әкесінің атын және тұратын жерін немесе жұмысорнын белгілеп, сондай-ақ бұл адамнан жауап алу қажеттілгін негіздей отырып) сотқа шақырту туралы іске қатысушылар өздерінің өтінімдері арқылы, ал талап қоюшы – талап арызында көрсетеді.

ҚР АІЖК-нің 79-бабының 2-бөлігіне сәйкес куә ретінде бола алмайтын тұлғалардың тізімі көрсетілген. Оларға: балаларды тәрбилеу туралы даулар бойынша істерді қоспағанда өзінің жастығында, дене немесе психикалық кемістігіне орай фактілерді дұрыс қабылдауға және олар туралы дұрыс айғақ беруге қабілетсіз адамдар;

өкілдің немесе қорғаушының  міндетін атқаруына байланысты өздеріне белгілі болған мән-жайлар туралы –  азаматтық іс бойынша өкілдер  немесе қылмыстық іс бойынша қорғаушылар;

шешім немесе үкім шығару кезінде мәселелерді істің мән-жайын  кеңесу бөлмесінде талқылау кезінде  туындаған мәселелер туралы –  судья;

оларға тәубаға келу кезінде сенім білдірген адамдардан белгілі болған мән-жайлар туралы –  дін қызметшілері;

заңда көрсетілген басқа  адамдар.

Сондай-ақ, сотта адам өзі-өзіне, зайыбына (жұбайына) және шеңбері  заңмен белгіленетін жақын туыстарына куәлік айғақ беруден бас тартқан жағдайда куә ретінде танылмайды.

Сот баланың өсу деңгейін ескере оны сотқа куә ретінде қатытыру мүмкін. Он төрт жасқа толмаған куәдан жауап алу, ал соттың қалауы бойынша он төрт жас пен он алты жас аралығындағы куәдан жауап алу да сотқа шақырылатын педагогтың қатысуымен жасалады.

Қажет болған жағдайда кәмелетке  толмаған куәнің заңды өкілдері (ата-аналары, асырап алушылар, қамқоршылар немесе қорғаншылар) де шақырылады.

Куә ретінде шақырылған адам сотқа ұйғарыммен тағайындалған  уақытта келуге және шынайы айғақ  беруге міндетті.

Көрінеу жалған айғақ  бергені және заңда көзделмеген  негіздер бойынша айғақ беруден бас тартқаны немесе жалтарғаны үшін куә ҚР АІЖК-нің 352,353-баптарында көзделген қылмыстық жауаптылыққа тартылады. Бірақ куә “өз-өзіне, зайыбына (жұбайына) және жақын туыстарына” қарсы куәлік етуге куәлік міндетті емес.

Әдеттей сот отырысында куә айғақтарын ауызша береді, бірақ ерекше жағдайда (науқастығының, қарттығының, мүгедектігінің немесе басқа да дәлелді себептерінің салдарынан) сот куәдан өзі барған жерінде жауап алуы мүмкін.

Куә құқықтары:

сотта ана тілінде  немесе өзі білетін басқа тілде мәлімдеме жасау;

куә ретінде шақырылған адам сотқа  тағайындалған уақытта келуге және шынайы айғақ беруге міндетті.

науқастығының, қарттығының, мүгедектігінің немесе басқа да дәлелді себептерінің салдарынан соттың шақыруы бойынша  келуге жағдайы болмаса, сот куәдан өзі барған жерінде жауап алуы мүмкін. 
      -   көрінеу жалған айғақ бергені және заңда көзделмеген негіздер бойынша айғақ беруден бас тартқаны немесе жалтарғаны үшін куә Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 352, 353-баптарында көзделген жауаптылықта болады.

сотқа келуге байланыты жолақысы, бөлме жолдау жөніндегі шығындар өтеледі, іссапарға шыққан тұлғаларға тиісті тәуелікақы төленуге тиіс;

куә ретінде сотқа шақырылған жұмыс  істейтін адамдарға сотқа келуге байланысты олардың болмаған уақыты үшін жұмыс істейтін жері бойынша орташа жалақысы сақталады;

еңбек қатынастарында тұрмаған куәлар өздерін әдеттегі айналасып жүрген істерінен алаңдатқаны үшін іс жүзіндегі  уақыт шығындары ескеріліп және заңда белгіленген 1 (бір) айлық жалақының ең төменгі мөлшері негізге алына отырып өтемақы алады;

сотқа шақырылуына байланысты шығындарды өтеттіруге және уақытың жоғалтуына байланысты ақшалай өтемақы алуға;

қажет болған жағдайда сотта осы  немесе келесі отырыста екінші рет  жауап беруге;

жазбаша материалдарды пайдалануға [4,12б].

Жазбаша дәлелдемелер. Жазбаша дәлелдемелер – бұл іс үшін маңызы бар мән-жайлар туралы мәлеметтерді қамтитын актілер, құжаттар, іскерлік немесе жеке сипаттағы  хаттар.

Жазбаша дәлелдемелерді жинау тәртібі. Жазбаша дәлелдемелерді тараптар және іске қатысушы басқа да тұлғалар тапсыруы, сондай-ақ олардың өтініші бойынша сот талап етуі мүмкін. 
      Егер құжаттарда ұйымдар, лауазымды адамдар баяндаған немесе куәландырған мәліметтер азаматтық іс үшін маңызы болса, дәлелдемелер болып танылады. Құжаттарға, соның ішінде осы Кодекстің 66-бабында көзделген тәртіппен алынған, талап етілген немесе табыс етілген компьютерлік хабарламаны қамтитын материалдар, фото және кино түсірілімдер, дыбыс және бейне жазбалар да жатады. 
      Соттың алдында іске қатысатын немесе қатыспайтын тұлғалардан жазбаша дәлелдемелер талап ету туралы өтінім жасайтын тұлға осы дәлелдемені көрсетуге, оларды өз бетінше алуға кедергі болатын себептерді, өзі дәлелдемелерді сол тұлғаларда деп санайтын негіздерін көрсетуге тиіс.

Соттың азаматтардан немесе заңды  тұлғалардан талап ететін жазбаша  дәлелдемелері тікелей сотқа  жіберіледі.

Сот жазбаша дәлелдеме талап  ету туралы өтінім берген тұлғаға  соңынан сотқа табыс ету үшін алу құқығын беретін сұрату бере алады.

Жазбаша дәлелдемелерді тараптар және іске қатысушы басқа да тұлғалар тапсыруы, сондай-ақ олардың өтініші бойынша сот талап етуі мүмкін. Соттың азаматтардан немесе заңды тұлғалардан талап ететін жазбаша дәлелдемелері тікелей сотқа жіберіледі.

Жазбаша дәлелдемелер, әдетте, тұпнұсқа күйінде беріледі. Егер құжаттың көшірмесі берілсе, сот қажет болған жағдайда түпнұсқаның берілуін талап етуге құқылы. Түпнұсқа жазбаша дәлелдемелер, сондай-ақ істегі жеке хаттар оларды табыс еткен тұлғалардың өтініші бойынша сот шешімі заңды күшіне енгеннен кейін оларға қайтарылуға мүмкін. Бұл орайда істе жазбаша дәлелдемелердің судья куәландырған көшірмесі қалады.