Қылмыстық істі қозғау

Шаруа (фермер) қожалықтарын құру жер учаскесімен тікелей байланыста екенін ескеріп, Салық кодексінде норма бар, ол бойынша аталған санат үшін арнайы салық режимін қолдану құқығы жер пайдалану құқығындағы және (немесе) жер учаскесінің жеке меншік құқығындағы (ауыл шаруашылығы өндірісіндегі үй-жайлар,ғимараттар және т.б. үшін пайдаланылатын жерлер) қожалықта бар кезде беріледі.

Ең алдымен, шаруа (фермер) қожалықтары үшін арнайы салық режимін қолданудың негізгі шарты салық төлеуші ауыл шаруашылығы өнімін өндірумен, өз өндірісінің ауыл шаруашылығы өнімін өндірумен, өз өндірісінің ауыл шаруашылығы өнімін ұқсатумен және оны сатумен айналысатынын атап өту керек.

Кірістің әр дәрежесін ескеріп Салық кодексінде өз өндірісінің ауыл шаруашылығы өнімін ұқсату өнімі болып табылатын акцизделген өнімді өндіру, ұқсату және сату бойынша арнайы салық режимін қолдану мүмкіндігін болдырмайтын норма енгізілген.

Мысалы, “Адал” шаруа қожалығы өсімдік шаруашылығының өнімін, дәнді дақылдарды, жеміс-жидек және жемістерді  (мәселен, жүзім) өндірумен сондай-ақ өз өндірісінің ауыл шаруашылығы өнімін ұқсатумен айналысады, шаруашылықта  жеміс-жидектер мен жемістерді, күшейтілген шырындармен шарап материалдарын шығаруға дейін ұқсатумен айналысатын диірмен кондитер цехы, шағын жеміс-консерві зауыты бар. Бұл жағдайда шаруашылық қызметі жүзім өндіру мен өз жүзімін ұқсату қызметтің оңайлатылған түріне жатады, бірақ күшейтілген шырынды, одан шарапты шығару өндіріске, ал акцизделген тауарларды ұқсатуға жатады.

Соңғы шектеулердің енуімен бөлшек есепті жүргізу қажеттілігі туды. Осы арнайы салық режимдерінің қызметіне таралмайтын қызметтің түрлерін жүжеге асыру кезінде Салық кодексіне сәйкес салық төлеушілер нірістер мен шығыстардың,      мүліктердің бөлшек есебін жүргізуге міндетті. Салықтар мен бюджетке төленетін басқа да төлемдерді есептеу, оларды төлеу мен қызметтің осындай түрлері бойынша салық есеп беруін беру жалпы белгіленген тәртіпте жүргізіледі.

Арнайы салық режимін қолдану бухгалтерлікті қоса есеп жүргізуден босатады деген қате көз қарас қалыптасқан.

Арнайы салық режимін қолдануға құқық.

Арнайы салық режимдерін қолдану құқығы салық төлеушіге ол берген өтініш негізінде беріледі. Өтінішті беру мерзімі-ағымдағы жылдың 20 ақпанына деиін шектелген. Осы шектеу (20 ақпан мерзімінің аяқталуы бойынша) қайта құрылған салық төлеушілерге қатысты емес. 20 ақпаннан кейін қайта құралған шаруа (фермер) қожалықтары жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куәлік алу күніне өз арнайы салық режимін қолдану құқығына өтініш береді;

Аталған мерзімге өтінішті бермеу автоматты түрде жалпы белгіленген тәртіпте бюджетпен есеп айырысуды жүзеге асыруға салық төлеушінің келісімі деп саналады.

Аталған арнайы салық режимін таңдаған бірыңғай жер салығын төлеуші жылдың ішінде таңдалған салық салу режимін өзгертуге қүқығы жоқ.

Қосылған құн салығын төлеуші болып табылмайтын бірыңғай жер салығын төлеушілер осы салық бойынша тіркеу есебіне қою туралы салық органына өтінішті өз еркімен береді. Енді бюджетпен есеп айрысудың оңайлатылған тәртібінің өзін қарастырамыз.

Шаруа (фермер) қожалықтары үшін арнайы салық режимін қолдану тәртібі.    

 Шаруа (фермер) қожалықтары үшін арнайы салық режимін қолдану біртұтас жер салығын төлеу негізінде бюджетпен есеп айрысу жүргізудің ерекше тәртібін көздейді.

Біртұтас жер салығы сомасының есебі жер учаскесін бағалау құны сомасына 0,1% мөлшерінде ставканы қолдану жолымен жүргізіледі.

Жерді бағалау құны туралы мәлімет жер ресурстарын басқару жөніндегі аумақтық комитеттер алатын бағалау құны актісінде белгіленеді. Салық кодексімен норма белгіленген, оған сәйкес егер салық төлеуші қандай да бір объективті себептер бойынша жер учаскесін бағалау актісін уақытында бере алмаса, онда мұндай жағдайда салық салу мақсаты үшін оның жер учаскесіні бағалау құны аудан бойынша орташа алғанда 1 гектар жердің бағалау құнынан ескеріп айқындалады. Деректерді Қазақстан Республикасының Жер ресурстарын басқару жөніндегі агенттігінің аумақтық органы береді.

Біртұтас жер салығын төлей отырып, шаруа қожалығы өз өндірісінің ауыл шаруашылығы өнімін ұқсату өнімдерін сату мен ауыл шаруашылығы өнімін сату бойынша кірістерден табыс салығымен қосылған құн салығын, жер салығын, сондай-ақ қажеттілік нармативтерінің шегінде мүлік салығымен көлік салығын төлемейді. Нармативтерді Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді және қазіргі уақытта өзіне ауыл шаруашылығы өнімінің өндірісі процесінде тікелей пайдаланылатын мүлік пен барлық көлік құралдарын енгізеді /38/./Қазіргі уақытта «Біртұтас жер салығын төлеушілер үшін көлік құралдары мен мүлікке қажеттілік нормативтерін бекіту туралы « « Қазақстан Республикасы Үкіметінін қаулысына өзгерістер мен толықтыруларды енгізу туралы «Қазақстан Республикасы Үкіметі қаулысынын жобасы әзірленген, ол қазіргі уақытты тиісті министірліктерде келісімнен өтуде ./ Бұдан басқа ауыл шаруашылығы өнімін өндірушілерді қолдау мақсатында Қазақстан Республикасынын Үкіметі колік құралдарына салық төленбейтін арнайы ауыл шаруашылығы техникасынын тізбесі белгілегенін ескеру қажет /39/. Арнайы ауыл шаруашылығы техникасы бойынша колік құралдарына салықты төлеуден босату бойынша норма шаруа (фермер)қожалықтарын қоса ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінің барлығына таралады. Қазіргі уақытта «ауыл шаруашылығы өнімін өндірушілер көлік құралдарына салық төлеуден босатылатын ауыл шаруашылығы техникасының тізбесін бекіту туралы « «Қазақстан Республикасынын Министрлер Кабинетінің 1995 жылғы 7 шілдедегі № 938 қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы « Үкімет қаулысының жобасы қаралуда. /

Біртұтас жер салығынан басқа шаруа (фермер) қожалықтары үшін арнайы салық режимі мынадай салықтардың және басқа да міндеттер төлемдерден жекелеген түрлері бойынша салық есеп беруін есептеудің, төлеудін және берудің кейбір ерекшеліктерін коздейді:

әлеуметтік салық, коршаған ортаны ластағаны үшін төлемдер, үстінгі көзделген су ресурстарын пайдаланылғаны үшін төлем   және т.б.

Салықтар мен басқада міндетті төлемдердің жекелеген түрлерін есептеу.

Шаруа қожалықтары ай сайын салық режимін қолданбайтын кәсіпкерлерден біраз аз айлық есептік көрсеткіштерден 20% мөлшерінде Шаруашылық басшысы, мүшелері мен жалдамалы қызметкерлер үшін әлеуметтік салық сомасын есептейді. /Салыстыру үшін – арнайы салық режимін қолданбайтын жеке кәсіпкер өзі үшін үш айлық көрсеткіштер мен әрбір қызметкер үшін екі айлық көрсеткіштер мөлшерінде әлеуметтік салықты төлейді. /

Төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығын есептеу, қоршаған ортаны ластағаны үшін төлем мен үстінгі көздерден су ресурстарын пайдаланылғаны үшін төлемді есептеу салық кодексіне сәйкес, яғни жалпы белгіленген тәртіпте жүргізіледі.

Арнайы салық режимін қолдану кезінде салықтарды төлеу.

Осы арнайы салық режимі таңдаған шаруа қожалықтары жыл ішінде, жылына екі рет жер учаскесінің орналасқан жері бойынша тиісті бюджетке біртұтас жер салығының сомасын енгізеді. Бұл ретте, 20 қазаннан кешіктірмейтін мерзімде – осы жылдың ағымдағы төлемі төленеді, ал 20 наурызда шаруа декларация бойынша есеп айырысуларды ескеріп бұрынғы жыл үшін бір тұтас жер салығы бойынша түпкілікті есеп айырысуды жүргізеді.

Біртұтас жер салығын төлеушілер төлемнің бірінші мерзімінде бұрынғы салық кезеңі үшін біртұтас жер салығы бойынша декларацияда есептелген біртұтас жер салығының жалпы сомасының бөлігінен кем емес мөлшерде ағымдағы төлемді төлейді.

20 қазанға дейін құрылған біртұтас жер салығын төлеушілер, сондай-ақ салықты есептеу үшін базаны қолдану кезінде - қызмет ететін салық төлеушілер біртұтас жер салығы бойынша ағымдағы төлемдер есебінде есептелген салық сомасының 1/2 – нен кем емес мөлшерде ағымдағы төлемді төлеуді жүргізеді.

Шаруа (фермер) қожалықтары жер пайдалану құқығында (салық салу обьектілерінің өзгерістерін ескеріп) жер участкесін иеленудің нақты кезеңі үшін біртұтас жер салығын есептейді және төлейді.

Оны төлеу мерзімінде біртұтас жер салығын төлеушілер бюджетке әлеуметтік салық,,(төлем көзінен ұсталатын) жеке табыс салығының есептелген сомасын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарын, қоршаған ортаны ластағаны үшін төлем мен үстіңгі көздерден су ресустарын пайдаланғаны үшін төлемді енгізеді.

Аталған сомалар мынадай жолмен төлем мерзімдері бойынша бөленеді:

Ағымдағы салық кезеңінің 20 қазанынан кешіктірмейтін мерзімде 1 қаңтардан 1 қазанға дейінгі кезең үшін есептелген сома төленеді;

Есептіден кейінгі салық кезеңінің 20 наурызынан кешіктірмейтін мерзімде 1 қазаннан 1 желтоқсанға дейінгі кезеңі үшін есептелген сома төлененді.

Салық есеп беруін беру.

Біртұтас жер салығын төлеушілер үшін Салық кодексімен салықтар мен бюджетке төлененетін басқа да міндетті төлемдерді негізгі түрлері бойынша берілетін салық есеп беруінің саны қысқартылган. Қолданылып жүрген беруде олар ай сайын немесе тоқсан сайын жүргізілген. Салық кодексінде салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді жиі кездесетін түрлері бойынша салық есеп беруін беру мерзімі біртұтас жер салығы бойынша түпкілікті есеп айырысу мерзіміне келтірілген.

Біртұтас жер салығын төлеушілер салық кезеңінің ағымдағы 15 наурызынан кешіктірмейтін мерзімде жыл сайын жер учаскелерінің орналасқан жері бойынша салық органдарына береді:

1. ағымдағы салық кезеңіне бертұтас жер салығы бойынша ағымдағы төлем есебі;

2. бұрынғы есепті жыл үшін біріңғай жер салығы бойынша декларация;

3. әлеуметтік салық бойынша декларация;

4. төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығы бойынша есеп;

5. жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналары бойынша есеп беру;

6. үстіңгі көздерден су ресурстарын пайдаланған үшін төлем мен қоршаған ортаны ластағаны үшін төлем бойынша декларация.

Бұл ретте, 6) – тармақшада көрсетілген декларациялар бұрын болмағанының фактісіне назар аудару қажет, олар Салық кодексіне ғана енгізіледі. Аталған декларацияларды енгізгеннен кейін салық төлеушілер ай сайын - үстіңгі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем бойынша есеп беруді, ал тоқсан сайын - қоршаған ортаны ластаған үшін төлем бойынша есеп беруді ұсынған.

      Бұдан басқа, соңғы жылдары осы арнайы салық режимін қолдануда шаруа біртұтас жер салығының есебін, сондай-ақ егер есепте және құжаттарда қандай да бір өзгерістер болмаса, жерді бағалау мен жер пайдалану құқығын растайтын құжаттарды қайта бермейтінін білу қажет.

        Қоғамның дамуы тұрақты түрде жүріп жатқанын және көптеген шаруа (фермер) қожалықтарының өз дамуының жоғарғы сатысына көтерілу қажеттілігіне – заңды тұлғаға айналу қажеттілігіне келгенін біздің барлығымыз да білеміз. Ауыл шаруашылығы өндірісіне қатысушы – заңды тұлғалар үшін де бюджетпен есеп айырысудың өзіндік ерекше оңайлатылған тәртібі бар.         

 

 

   

Қазақстан Республикасы заңдарымен шаруа (фермер)

 қожалығына қарастырылған жеңілдіктер

 

Агро-өндірістік кешендердің экономикалық тиімділігін арттырудың бір жолы – әлеуметтік мәселелер тобы. Нарықтық қатынастардың жүйесіз дамуы ауылшаруашылығында жұмыссыздықтың, кедейліктің пайда болуына, инфрақұрылымның бастапқы уақытта әлсіз болуына әкеліп отыр. Яғни селодағы барлық өзгерістерді аяғына дейін жеткізу үшін “Олар қуатты және нысаналы әлеуметтік саясатпен қатар жүргізілуі тиіс” (Н.Ә.Назарбаев. “Қазақстан – 2030”)

Қазіргі таңда бірінші кезекте барлық деңгейде шаруаны әлеуметтік қорғаудың және шаруаға әлеуметтік кепілдік берудің жаңа механизмін дайындауды қажет етеді.

Шаруа (фермер) қожалығын қорғау мен қолдау шараларының бірі ретінде оны шағын кәсіпкерліктің субъектісі ретінде қарастырамыз. Шағын кәсіпкердің субъектісі болу үшін мынадай талаптар қанағаттандырылуы тиіс, яғни, заңды тұлға құрмайтын жеке адамдар және жеке қызметкерлерінің орташа жылдық саны елуден аспайтын және активтерінің жалпы құны орта есеппен бір жыл ішінде алпыс мың еселенген есептік көрсеткіштен аспайтын кәсіпкерлік қызметпен айналысатын субъектілерді айтуға болады. Сондықтан, шаруа (фермер) қожалығын шағын кәсіпкерліктің субъектісі ретінде қарай отырып, оған кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру барысында келесі жеңілдіктерге ие болады /40/.

1. Мемлекеттік тіркеу кезінен бастап үш жыл бойына жылжымайтын мүлікке құқығын тіркеу үшін ақы төлеуден босатылады.

2. Заңда көрсетілген тәртіпте табиғи монополистердің монополияларға қарсы реттеу қолдана отырып, электр энергиясы, жылумен, сумен жабдықтау және канализация бойынша біріктірілетін қуат үшін ақы төлеуден босатылады.

3. Шаруа (фермер) қожалықтарын мемлекеттік тіркеу үшін ақы төлемей келіп тіркелу сипатында болады.

4. Шаруа (фермер) қожалығы банк шоттарын ашуға және банктегі өз ақшаларына иелік етуге құқылы бола отырып, мемлекеттік екінші деңгейдегі банктерден ақысыз шот аша алады.

5. Бухгалтерлік және статистикалық есептерді жеке кәсіпкер ретінде оңайлатылған тәртіпте береді.

6. Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін мұқтаждар үшін тапсырыстарды орналастыру кезінде басым құқықтарды падаланады.

7. Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қаржылық қолдау шеңберінде тиісті жылға арналған мемлекеттік бюджетте белгіленген шекте жеңілдікті жағдайларда статистикалық және ақпарат қызмет, сондай -ақ ғылыми-техникалық талдамдар мен технологияларды қолданады.

8. Салық заңдарына сәйкес табыс салығын салық патенті негізінде не салықтың белгіленген сомасы, не салық базасын анықтау және салық есебін жүргізудің оңайлатылған жүйесі бойынша төлейді. Шаруашылықтың жеңілдетілген салық салу жүйесін қолдану құқығын белгілейтін негізгі ресми құжат салық есебінде тұрған шаруашылықтың тұрған жеріне календарьлық жыл бойынша берілетін патент болып табылады. Шаруашылық үшін патенттің жылдық бағасы жер үшін төлем ставкасын айқындайтын Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 8 мамырдағы N 576 “Мемлекет жеке меншікке сатқан немесе пайдалануға берген жерге ақы төлеу ставкасын бекіту туралы” қаулысында көрсеткендей, белгіленген сомадағы жер салығы, жерді пайдалану құқығын бағамдау бағасының 0,25 пайыз көлемінен алынатын табыс салығынан және қодданымдағы салық заңдарына сәйкес белгіленген сомадағы жер салығынан тұрады. Жеңілдетілген салық салуға көшуі немесе бұдан бас тарту туралы шешімді шаруашылықтың өтініш берген уақытынан бастап, он күн мерзімде салық салу органы шығарады. Салық органынан патент алу үшін тіркеуге арыз бере отырып, шаруа (фермер) қожалығының аты (қожалық басшысының есімі, фамилиясы, әкесінің аты) көрсетіледі, салық төлеушінің тіркелу нөмірі, атқаратын қызмет түрі, орналасқан жері, банк мекемелерінде ашқан есеп шоттарының нөмірі өтініште қоса көрсетіледі. Патенттің әрекет ету мерзімі біткеннен кейін шаруа (фермер) қожалығының өтініші бойынша, салық органы кезекті жылға (мерзімге) патент береді. Патент алған соң, шаруа (фермер) қожалығы жер салығы мен табыс салығы жөніндегі салықдекларациясын беруден босатылады. Есеп беретін жылдық қорытындысы бойынша, патентте көрсетілген сомаға қайта есептеу жүргізілмейді. Патент қатаң есеп беретін құжат тәртібін сақтайды. Патент өзгертілмейді, басқа тұлғаға беруге болмайды /41/.