Туризм туралы тусиник

 

 

Отандық туризмнің  дамуын төрт  кезеңге  бөлуге  болады:

 

КСРО кезеңіндегі туристік қызмет – саланы орталықтан қатаң  қадағалап отырды.

• 1992-1996 жылдар аралығы – 1992 ж. үшінші  шілдеде Қазақстан Республикасының тұңғыш «Туризм туралы» №1508-ХІІ заңы  қабылданды; 
• 1993 жылы Бүкіләлемдік туристік ұйымға  толық мүшелікке қабылданды, туризм  саласындағы ынтымақтастық туралы бірқатар халықаралық келісімдер  жасалды.
• 1997-2000 жылдар 1997 жылы  Қазақстан Республикасы түркі тілдес  мемлекеттер басшыларының Ташкент декларациясына  қатысты. Ұлы Жібек жолының Қазақстан территориясындағы бөлігінде туристік  инфрақұрылымды дамытудың алғышарттары жасалына  бастады.  Жібек жолы бойындағы тарихи орталықтар  қалпына келтіріле  бастады.
• 2000 жылдан қазіргі кезге дейін – 2000 жылдың 30 қазанында «Туризм жөніндегі үйлестіру  кеңесі» құрылды.  Туризмді  дамытудың негізгі  бағыттары   айқындалып,  республикадағы  курорттар,  санаторийлер,  емдеу-сауықтыру орындары,  демалыс  аймақтары, басқа да  туристік  нысандар  толық жөндеуден, қайта құрастырудан  өткізілді.

 

Қазақстан Республикасындағы  туристік  нарықты  дамытудың  алғашқы  кезеңдерінде  негізінен  шығу  турлары жетілдірілді.  КСРО құрамында  болған кездегі  шығу туризміне  деген көп жылдық  мұқтаждық  сыртқы  туристік  өнімнің  жоғары сұранысқа ие болуына  әкелді.

 Кейбір  елдер  қазақстандық  туристерді  еліктіру  мақсатында  бірқатар  шаралар  қабылдады:

 

- бұрынғы  социалистік  достастық елдеріне визасыз кіру (Чехия, Болгария, Венгрия, Сербия  және тағы басқалар).

 

- Визалық  рәсімдерді  жеңілдету нәтижесінде  Германия, Испания, Италияға бару  оңайлығы;

 

- кейбір елдерде  қазақстандық  туристер үшін экономикалық үнемді  турлар  (Фарнция, Қытай).

 

Үлкен сұранысқа  сол кездері  көп турлар, танымдық сипаттағы  турлар: Туркия, Біріккен Араб  Әмірліктері, Италия,  Грекия мемлекеттеріне демалыс  және  ойын-сауықтық мақсаттағы  туризм,  жастар  туризмі,  емдеу-сауықтыру  туризмі, теңіз  круиздері  ие  болды.

                    

 

Шығу  туризмнің жалпы  сипаты  келесі  себептермен  түсіндіріледі:

 

 

4- кесте. Шығу туризмінің  жалпы сипаты.

 

Ішкі туризмнің артықшылықты бағыттары Қазақстанның  оңтүстік  аймақтарына  шоғырланды:  курортты – санаторийлі  аймақтар,и  мәдени-тарихи  орталықтарға  танымдық мақсаттағы  туризм (Отырар қаласы, Түркістан  қаласы, Есік қорғаны, шырын шатқалы  және тағы басқа); экологиялық туризм, сафари турлар  (аң  аулау,  балық аулау), емделу:

 

Бастапқы  кезде  кіру  және  шығу  туризмдерінің дамуын тежеуші  факторлар мыналар еді:

 

• ішкі  саясаттың тұрақсыздығы;
• көлік инфрақұрылымының халықаралық стандартарға сай келмеуі;
• қонақ  үй және тағы басқа  орналастыру  құралдарындағы сервистік қызметтің  әлемдік стандарттармен  деңгейлеспеуі;
• мемлекеттік және жергілікті  органдар тарапынан кіру және шығу туризмдерін құқықтық және экономикалық жағынан ынталандырудың жетілмегендігі;
• нақты  туристік  орталықтың, сонымен қатар бүтіндей мемлекеттің кері немесе оң  әсерлі имиджін қалыптастыратын қызмет  көрсетуді  ұйымдастырудың жеткілікті  маманданбауы;
• туристік ел ретінде Қазақстанның оң имиджін қалыптастыруда  мемлекеттік және жергілікті біліктің арасында  ортақ саясаттың болмауы.

 

Дегенмен, тәуелсіздіктің алғашқы  қиын жылдары артта қалып, Қазақстан  Республикасы дамудың накты бағыттарын айқындап,  тура жолға түсе бастағаннан  бері (1990 жылдардың аяғына қарай) туризм де экономиканың басқа салалары секілді  аяғына нық тұра  бастады.

 

3. Қазақстан Республикасындағы туризм дамуының негізгі тенденциялары

 

Жоғарыда қарастырғандай, туризм Қазақстан Республикасында  жылдан-жылға дамып, қызмет аясын  кеңейтіп келеді. Соның арқасында  әлемнің көптеген елдері қатысатын  Қазақстанның өзіндік туристік нарығы қалыптасуда. Оның ары қарай дамуына  әсер етуші негізгі факторлар  экономикалық және әлеументтік болып  табылады, бұл ең алдымен негізгі  қажеттіліктерді қанағаттандыру шектерінен азаматтардың (әлеуетті туристер) жеке табысының асуы.

Субъективті себептерге елден  шығу мен оған кірудің, оның территориясында шетелдік азаматтардың болуы тәртіптерін реттейтін мемлекеттік органдардың қызметтері жатады. Солардың қызметін нақты арнаға бұру мақсатында Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев туристік индустрия қызметінің мемлекет қазынасына айтарлықтай кіріс әкелуге қабілетті, болашағы зор экономика саласы ретінде көріне алатындығы жайлы өзінің стратегиялық бағдарламасында атап өткен болатын. Сонымен қатар, дәстүрге еніп, қалыптасып, келе жатқан Елбасының жыл сайынғы Жолдауларында еліміздің әлеументтік-экономикалық әлеуетін дамыту мақсатында атқарылатын істер мен алда тұрған міндеттер анықталып отырады. Әрине, халықтың әл-ауқатының артуы мен рухани және гармониялық жағынан дамуы, өмір сүру жағдайларының сапалы түрде жақсаруы мәселелерін шешуге мүмкіндік беретін, халық тұтынатын игіліктердің маңызды бөлігін құрайтын демалыс және ойын-сауықтық бағдарламалармен қамтамасыз ету мен байланысты қызметтердің маңызы сөзсіз.

Бүгінде көптеген адамдардың күнделікті тұрмысынан орын алған «ХХІ ғасыр көрнісі» атанып кеткен туристік қызмет индустриясы өзінің мемлекеттік  қазынаға қосқан экономикалық салымы бойынша химиялық өнеркәсіптен алға озып, автокөлік саласымен теңесті. Ол әлемдік жалпы өнімнің 12% үлесін ала отырып, өзіне жұмыскерлердің алып армиясы мен ірі қаржыларды жұмылдыруда.

Еліміздің туристік-рекреационды әлеуетіне негізделген шаруашылық, өндірістік және әлеументтік қызметтердің сан қырлы, күрделі жүйесін білдіретін туристік қызмет индустриясы адамдардың бос уақытын дұрыс ұйымдастыруға  және демалу мен көңіл көтеруге деген  сұранымын жан-жақты қанағаттандырып, еңбек ресурстарына жұмылдыруға  қабілеттілігімен халықтың тұрмыс деңгейін көтереді. Мысалы: негізінен туристерді қабылдауға маманданған елдерде  туризмнің дамуына аса көңіл бөлу шет елдік валютаның ағымын көбейтуге және жаңа жұмыс орындарын құруға ұмтылумен түсіндіріледі.

Туризм арқылы көптеген елдер  өздерінің төлем тепе-теңдігі  мәселелерін шешуге тырысады. Туризмнен  түсетін табыстарға шетелдік туристердің  болған елдерінде өздеріне көрсетілген  қызметтер мен тауарларға төлеген  ақылары жатады, оған тек сол елде қосымша жұмыс істегеніне алған  ақысы және халықаралық көлік  ақылары жатпайды.

Туризмдергі шығындарға бір  елдің тұрғындарының шетелде  көрсетілген қызметтер мен тауарларға, өнімдерге төлеген ақылары жатады.

Әдетте, шетелдік турист бір  елге келіп, одан қайта кетуіне шығаратын  шығындарынан басқа, тамақтануға өз шығындарының 40%-ын, тұрғын жайына — 30%, ел ішіндегі сапарларға — 8%, басқа шығындарға 22% жұмсайды деп саналады.

Шетелдік туристердің  келген елінде шығарған шығындары нәтижесінде, біріншіден, туристік фирмалардың табысы артады, бұл – тура эффект, екіншіден, жабдықтаушылардың тауарлары мен  қызметтеріне экономиканың туристік секторы  жағынан сұранысы өседі, ол кезегінде  өз жабдықтаушыларының тауарлары мен  қызметтеріне сұранысын көтереді, осылайша барлық секторларда табыс артуына  әкеледі, бұл – жанама эффект, үшіншіден, туристік бизнеспен тура немесе жанама байланысты тұрғындардың жеке табысы өседі, ол тұтынушылық сұраныстың өсуіне себепші болады, бұл – мәжбүрлік  эффекті. Жанама және мәжбүрлік эффекттері бірге алғанда екінші қатардағы  эффект деп аталады.

Жұмыс күші нарығы үшін де туризмнің  маңызы зор. Америкалық мамандардың  мәліметтері бойынша туризм индустриясы (ішкі туризмді қоса) көптеген елдердегі  жұмыс орындарымен қамту жағынан  ең ірі болып табылады, бүкіл әлемде туризм индустриясы 100 млн-нан астам  адамды жұмыспен қамтамасыз етіп отыр.

Туризм дамуының және жалпы  экономикалық дамудың тенденциялары  арасында айқын байланыс бар. туристік өсу кез-келген экономикалық өзгеріске  аса сезімтал болып келеді. Егер баға өзгеріссіз болса, онда жеке тұтынудың 1 %-ына жалпы алғандағы көрсеткіштердің  өсуі саяхат шығындарының жалпылама  тұрып қалуына әкеледі; тұтыну 2,5 %-ға өскенде туризм дамуы 4 %-ға артады; ал тұтыну 5 %-ға өссе, туризм шығындары  өсуінің көрсеткіші 10 %-ды құрайды. Егер тұтыну 1 %-дан төмен болатын болса, онда туризмде құлдырау сезіледі.

Халықаралық туризм Қазақстан  үшін, жалпы дамушы елдер үшін шетелдік валюта келуінің және жұмыс орындары құрылуының қайнар көздері болып  табылады. Бір мезгілде ол қосымша  тәуелділік тудыра отырып, елдің дәстүрлі әлеуметтік жүйесі мен табиғат ортасына өзгерістер енгізеді. Біздің елімізде қазір халықаралық туризм табыспен де, қиындықтармен де байланысты экономиканың қазіргі заманғы құралы ретінде  мойындалады. Барлық дамушы елдер туризмді дамытудың мақсаттылығын түсінеді. Дамушы елдердің үкімет орындары туризм дамуын жоспарлағанда туризм базасы болып табылатын экономикалық, әлеуметтік, мәдени қажеттіліктеріне және қоршаған орта талаптарына көңіл бөледі, олар енжар туризмнің үлесі ретіндекөрінеді және өнеркәсіптік дамытуды қажет етеді.

Туризм базасы ретіндегі  қоршаған ортаның маңыздылығы өсуде. Бұған қоршаған ортаға соңғы онжылдықтағы ел үкіметінің ғана емес, сонымен қатар  «мәнді туризм» жасау мақсатында туристік операторлар мен туристік өнімді өндірушілердің де айрықша көңіл  аударуы дәлел.

Саяхат динамикасы экономиканың шыңда тұрғандығына немесе құлдырауда екендігіне өте сезімтал болып келеді. Экономикалық жағынан туризмнің  тенденцияларын қарастырайық.

 

. Халықаралық валюталық  қордың ұсынуына сәйкес «Туризм»  бабының төлем балансының активіне  келесі табыстар кіреді:

 

 

• келуші және ішкі туристерге сатылған тауарлар мен туристік қызмет көрсетулерден түскен табыстар;
• туристік сұраныс тауарларын және туристік өндіріске қажетті құрылғыларды экспорттаудан түскен табыстар;
• басқа қызметтерді сатудан түскен табыстар (кадрларды даярлау, ел мамандарының шетелдік серіктестіктеріне қызмет көрсетуі);
• келуші туристердің ішкі және халықаралық көліктерге келген елінде жұмсайтын шығындары;
• отандық туризм индустриясына шетелдік капиталдың инвестициялануы;
• басқа елдерге туризмді дамыту ұшін берілген несиелерден түскен табыс (капиталдың пайызы мен қайтарымы (өтелуі)).

 

«Туризм» бабының төлем  тепе-теңдігінің пассивтеріне келесі шығындар енгізіледі:

 

- шығушы туристердің барған  елдерінде алған туристік тауарлары  мен қызметтеріне жұмсалған шығындар;

 

- келуші туристерге қызмет  көрсетуге қажетті тауарлар импортына  жұмсалатын шығындар;

 

- басқа қызметтерді алуға  жұмсалатын шығындар (кадрларды  шетелде даярлау, туризм сферасында  қызмет етуші шетелдік жұмысшылар  мен мамандардың еңбекақысы);

 

- шығушы туристердің шетелдік  көлік компанияларына төлейтін  шығындары;

 

- басқа елдердің туризмін  дамытуға инвестициялар салу;

 

- отандық туризмді дамытуға  салынған ұзақ мерзімді несиелер (капитал пайызы мен өтелуі).

 

Бүкіләлемдік туристік ұйым сарапшыларының болжамы бойынша, әлемдік  туризм өнеркәсібі қазір саяхат пен  экскурсияның көлемі үнемі артуы, аймақтар мен келу елдерінің арасындағы бәсекенің  үнемі күшеюі кезеңінде тұр. Сонымен  бірге, ұсынылған турдың сапасы мен  қауіпсіздігіне баса назар аударушы жақсы ақпарат алған туристік қызметтерді тұтынушылардың қатары өсуде. Туристік нарықтың одан ары дамуы  жаңашыл ақпараттық технологиялармен анықталуда.

Бүгінгі таңда ТМД бойынша  туристерді еліктіруде бәсекестік байқалуда. Ресей, Өзбекстан, Қырғызстан сияқты көршілес мемлекеттерде туризмді дамытуға бар  мүмкіндіктерді қолдануда және олар көрсеткіштері жағынан Қазақстанды  басып озуда. Мысалы,Өзбекстан мен  Қырғызстанның Қазақстан алдындағы  ерекшелігі: біріншіден, біздің елде визалар  құны 40 америка долларынан 100 америка  долларына дейін, ал тез орындалған жағдайда баға екі еселенеді; Өзбекстан  мен Қырғызстанда болса, визалар  сұраныс жасалған күні дайын болады; екіншіден, бізде туристік фирмалардан  алынатын салықтан көлемі жоғары; үшіншіден, кедендік процедуралар өте күрделі.

 

 

4. Қазақстан Республикасы туристік индустриясының экономикадағы перспективалы  бағыттарын дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған бағдарлама

 

Қазақстан Республикасы туристік индустриясының перспективалы бағыттарын дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған бағдарлама Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 958 Жарлығымен бекітілген Қазақстан  Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаны іске асыру  мақсатында және Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы  № 922 Жарлығымен бекітілген Қазақстан  Республикасының 2020 жылға дейін  Стратегиялық даму жоспарына сәйкес әзірленді.

Бағдарлама инфрақұрылымды жасау және дамыту жолымен туризм индустриясын орнықты дамытуға, Қазақстанның туристік бағыт ретіндегі тартымдылығын  арттыру үшін оның имиджін қалыптастыруға бағытталған.