Қазақстан Республикасының Конституциясы

6) Республика дипломатиялық  өкiлдiктерiнiң басшыларын тағайындайды және керi шақырып алады;

7) Орталық сайлау комиссиясының  Төрағасын және екі мүшесін, Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің Төрағасын және екі мүшесін бес жыл мерзімге қызметке тағайындайды;

8) Республиканың мемлекеттiк  бағдарламаларын бекiтедi;

9) Республика Премьер-Министрiнiң  ұсынуымен Республиканың мемлекеттiк бюджетi есебiнен ұсталатын барлық органдардың қызметкерлерiне арналған қаржыландыру мен еңбекақы төлеудiң бiрыңғай жүйесiне бекiтедi;

10) Республикалық референдум  өткiзу жөнiнде шешiм қабылдайды;

11) келiссөздер жүргiзедi  және Республиканың халықаралық шарттарына қол қояды; бекiту грамоталарына қол қояды; өзiнiң жанында тiркелген шет мемлекеттердiң дипломатиялық және өзге де өкiлдерiнiң сенiм грамоталары мен керi шақырып алу грамоталарын қабылдайды;

12) Республика Қарулы  Күштерiнiң Жоғарғы Бас Қолбасшысы болып табылады, Қарулы Күштердiң жоғары қолбасшылығын тағайындайды және ауыстырып отырады;

13) Республиканың мемлекеттiк  наградаларымен марапаттайды, құрметтi, жоғары әскери және өзге атақтарды,  сыныптық шендердi, дипломатиялық  дәрежелердi, бiлiктiлiк сыныптарын  бередi;

14) Республиканың азаматтығы, саяси  баспана беру мәселелерiн шешедi;

15) азаматтарға кешiрiм  жасауды жүзеге асырады; 

16) Республиканың демократиялық  институттарына, оның тәуелсiздiгi мен аумақтық тұтастығына, саяси тұрақтылығына, азаматтарының қауiпсiздiгiне елеулi және тiкелей қатер төнген, мемлекеттiң конституциялық органдарының қалыпты жұмыс iстеуi бұзылған ретте, Премьер-Министрмен және Республика Парламентi Палаталарының Төрағаларымен ресми консультациялардан кейiн Республика Парламентiне дереу хабарлай отырып, Қазақстанның бүкiл аумағында және оның жекелеген жерлерiнде төтенше жағдай енгiзудi, Республиканың Қарулы Күштерiн қолдануды қоса алғанда, аталған жағдаяттар талап ететiн шараларды қолданады;

17) Республикаға қарсы агрессия  жасалған не оның қауiпсiздiгiне  сырттан тiкелей қатер төнген  ретте Республиканың бүкiл аумағында  немесе оның жекелеген жерлерiнде  әскери жағдай енгiзедi, iшiнара  немесе жалпы мобилизация жариялап, бұл туралы Республика Парламентiне дереу хабарлайды;

18) өзiне бағынысты Республика  Президентiнiң Күзет қызметiн және  Республикалық ұланды жасақтайды;

19) Қазақстан Республикасының  Мемлекеттiк Хатшысын қызметке  тағайындайды және қызметтен  босатады, оның мәртебесi мен өкiлеттiгiн анықтайды; Республика Президентiнiң Әкiмшiлiгiн құрады;

20) Қауіпсіздік Кеңесін және өзге де консультативтік-кеңесші органдарды, сондай-ақ Қазақстан халқы Ассамблеясы мен Жоғары Сот Кеңесін құрады;

21) Республиканың Конституциясы  мен заңдарына сәйкес басқа  да өкiлеттiктердi жүзеге асырады. 

45-бап

 

1. Қазақстан Республикасының  Президентi Конституция мен заңдар  негiзiнде және оларды орындау  үшiн Республиканың бүкiл аумағында  мiндеттi күшi бар жарлықтар  мен өкiмдер шығарады.

2. Конституцияның 53-бабының 4)-тармақшасында көзделген ретте Республика Президентi заңдар шығарады, ал 61-баптың 2-тармағында көзделген ретте Республиканың заң күшi бар жарлықтарын шығарады.

3. Республиканың Президентi  қол қоятын Парламент актiлерi, сондай-ақ Үкiмет бастамасымен  шығарылатын Президенттiң актiлерi  тиiсiнше осы актiлердiң заңдылығы  үшiн заңдық жауапкершiлiк жүктелетiн  Парламенттiң әр Палатасының Төрағаларының не Премьер-Министрдiң алдын-ала қолдары қойылып тиянақталады.

46-бап

1. Қазақстан Республикасының  Президентiне, оның абыройы мен  қадiр-қасиетiне ешкiмнiң тиiсуiне болмайды.

2. Республика Президентi мен  оның отбасын қамтамасыз ету,  оларға қызмет көрсету және  қорғау мемлекет есебiнен жүзеге  асырылады. 

3. Осы баптың ережелерi Республиканың экс-Президенттерiне  қолданылады.

4. Қазақстанның Тұңғыш  Президентінің мәртебесі мен  өкілеттігі Республика Конституциясымен  және конституциялық заңмен айқындалады.

47-бап

1. Қазақстан Республикасының Президентi науқастануына байланысты өзiнiң мiндеттерiн жүзеге асыруға қабiлетсiздiгi дендеген жағдайда қызметiнен мерзiмiнен бұрын босатылуы мүмкiн. Бұл ретте Парламент әр Палата депутаттарының тең санынан және медицинаның тиiстi салаларының мамандарынан тұратын комиссия құрады. Мерзiмiнен бұрын босату туралы шешiм Парламент Палаталарының бiрлескен отырысында комиссияның қорытындысымен белгiленген конституциялық рәсiмдердiң сақталғаны туралы Конституциялық Кеңес қорытындысы негiзiнде әр Палата депутаттары жалпы санының кемiнде төрттен үшiнiң көпшiлiгiмен қабылданады.

2. Республиканың Президентi  өзiнiң мiндеттерiн атқару кезiндегi iс-әрекетi үшiн тек қана мемлекетке  опасыздық жасаған жағдайда жауап  бередi және бұл үшiн Парламент  оны қызметiнен кетiруi мүмкiн. Айып тағу және оны тексеру туралы шешiм Мәжiлiс депутаттарының кемiнде үштен бiрiнiң бастамасы бойынша депутаттардың жалпы санының көпшiлiгiмен қабылдануы мүмкiн.Тағылған айыпты тексерудi Сенат ұйымдастырады және оның нәтижелерi Сенат депутаттары жалпы санының көпшiлiк даусымен Парламент Палаталары бiрлескен отырысының қарауына берiледi. Бұл мәселе бойынша түпкiлiктi шешiм айып тағудың негiздiлiгi туралы Жоғарғы Сот қорытындысы және белгiленген конституциялық рәсiмдердiң сақталғаны туралы Конституциялық Кеңестiң қорытындысы болған жағдайда әр Палата депутаттары жалпы санының кемiнде төрттен үшiнiң көпшiлiк даусымен Парламент Палаталарының бiрлескен отырысында қабылданады. Айып тағылған кезден бастап екi ай iшiнде түпкiлiктi шешiм қабылдамау Республика Президентiне қарсы тағылған айыптың күшi жойылған деп тануға әкеп соғады. Республиканың Президентiне мемлекетке опасыздық жасады деп тағылған айыптың қабылданбауы оның қай кезеңiнде де осы мәселенiң қаралуына себепшi болған Мәжiлiс депутаттарының өкiлеттiгiн мерзiмiнен бұрын тоқтатуға әкеп соғады.

3. Республика Президентiн  қызметiнен кетiру туралы мәселе  ол Республика Парламентiнiң немесе Парламент Мәжілісінің өкiлеттiгiн мерзiмiнен бұрын тоқтату жөнiнде мәселе қарап жатқан кезде қозғалмайды.

48-бап

1. Қазақстан Республикасының Президентi қызметiнен мерзiмiнен бұрын босаған немесе кетiрiлген, сондай-ақ қайтыс болған жағдайда Республика Президентiнiң өкiлеттiгi қалған мерзiмге Парламент Сенатының Төрағасына көшедi; Сенат Төрағасының өзiне Президент өкiлеттiгiн қабылдауы мүмкiн болмаған ретте ол Парламент Мәжiлiсiнiң Төрағасына көшедi; Мәжiлiс Төрағасының өзiне Президент өкiлеттiгiн қабылдауы мүмкiн болмаған ретте ол Республиканың Премьер-Министрiне көшедi. Өзiне Республика Президентiнiң өкiлеттiгiн қабылдаған тұлға тиiсiнше Сенат Төрағасының, Мәжiлiс Төрағасының немесе Премьер-Министрдiң өкiлеттiгiн тапсырады. Бұл жағдайда бос тұрған мемлекеттiк лауазымдарды иелену Конституцияда көзделген тәртiппен жүзеге асырылады.

2. Осы баптың 1-тармағында  көзделген негiздерде және тәртiппен  Қазақстан Республикасы Президентiнiң өкiлеттiгiн өзiне қабылдаған тұлғаның Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерiстер мен толықтырулар туралы бастамашылық жасауға құқығы жоқ.

IV БӨЛIМ 

ПАРЛАМЕНТ

49-бап

1. Парламент - Қазақстан  Республикасының заң шығару қызметiн  жүзеге асыратын Республиканың  ең жоғары өкiлдi органы.

2. Парламенттiң өкiлеттiгi  оның бiрiншi сессиясы ашылған  сәттен басталып, жаңадан сайланған  Парламенттiң бiрiншi сессиясы жұмысқа кiрiскен кезден аяқталады.

3. Парламенттiң өкiлеттiгi  Конституцияда көзделген реттер  мен тәртiп бойынша мерзiмiнен  бұрын тоқтатылуы мүмкiн. 

4. Парламенттiң ұйымдастырылуы  мен қызметi, оның депутаттарының  құқықтық жағдайы конституциялық заңмен белгiленедi.

50-бап

 

1. Парламент тұрақты  негiзде жұмыс iстейтiн екi Палатадан: Сенаттан және Мәжiлiстен тұрады.

2. Сенат конституциялық  заңда белгіленген тәртіппен  әр облыстан, республикалық маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының астанасынан екі адамнан өкілдік ететін депутаттардан құралады. Сенатта қоғамның ұлттық-мәдени және өзге де елеулі мүдделерінің білдірілуін қамтамасыз ету қажеттілігі ескеріліп, Сенаттың он бес депутатын Республика Президенті тағайындайды.

3. Мәжіліс конституциялық  заңда белгіленген тәртіппен  сайланатын жүз жеті депутаттан тұрады.

4. Парламент депутаты  бiр мезгiлде екi Палатаға бiрдей  мүше бола алмайды. 

5. Сенат депутаттарының  өкiлеттiк мерзiмi - алты жыл, Мәжiлiс  депутаттарының өкiлеттiк мерзiмi - бес жыл. 

51-бап

1. Мәжілістің тоқсан  сегіз депутатын сайлау жалпыға  бірдей, тең және төте сайлау  құқығы негізінде жасырын дауыс  беру арқылы жүзеге асырылады.  Мәжілістің тоғыз депутатын Қазақстан  халқы Ассамблеясы сайлайды. Мәжіліс депутаттарының кезекті сайлауы Парламенттің жұмыс істеп тұрған сайланымы өкілеттігінің мерзімі аяқталардан кемінде екі ай бұрын өткізіледі.

2. Сенат депутаттары  жанама сайлау құқығы негiзiнде  жасырын дауыс беру жолымен  сайланады. Сайланған Сенат депутаттарының жартысы әрбiр үш жыл сайын қайта сайланып отырады. Бұл орайда олардың кезектi сайлауы бұлардың өкiлеттiк мерзiмi аяқталғанға дейiнгi екi айдан кешiктiрiлмей өткізiледi.

3. Парламент немесе  Парламент Мәжілісі депутаттарының  кезектен тыс сайлауы тиісінше  Парламент немесе Парламент Мәжілісінің  өкілеттігі мерзімінен бұрын  тоқтатылған күннен бастап екі ай ішінде өткізіледі.

4. Қазақстан Республикасының  азаматтығында тұратын және оның  аумағында соңғы он жылда тұрақты тұрып жатқан адам Парламент депутаты бола алады. Жасы отызға толған, жоғары білімі және кемінде бес жыл жұмыс стажы бар, тиісті облыстың, республикалық маңызы бар қаланың не Республика астанасының аумағында кемінде үш жыл тұрақты тұрып жатқан адам Сенат депутаты бола алады. Жасы жиырма беске толған адам Мәжіліс депутаты бола алады.

5. Республика Парламенті депутаттарын сайлау конституциялық заңмен реттеледі.

6. Парламенттiң депутаты  Қазақстан халқына ант бередi.

52-бап

 

1. 2007.21.05. № 254-III ҚР Заңымен алып тасталды

2. Парламент депутаттары  оның жұмысына қатысуға мiндеттi. Парламентте депутаттың жеке өзi ғана дауыс бередi. Депутаттың Палаталар мен олардың органдарының отырыстарына дәлелдi себептерсiз үш реттен артық қатыспауы, сол сияқты дауыс беру құқығын басқа бiреуге беруi депутатқа заңда белгiленген жазалау шараларын қолдануға әкеп соғады.

3. Парламент депутатының  басқа өкiлдi органның депутаты  болуға, оқытушылық, ғылыми және  өзге де шығармашылық қызметтен  басқа, ақы төленетiн өзге де  жұмыс атқаруға, кәсiпкерлiкпен шұғылдануға,  коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесiнiң құрамына кiруге құқығы жоқ. Осы ереженiң бұзылуы депутаттың өкiлеттiгiн тоқтатуға әкеп соғады.

4. Парламент депутатын  оның өкiлеттiк мерзiмi iшiнде тұтқынға  алуға, күштеп әкелуге, сот  тәртiбiмен белгiленетiн әкiмшiлiк жазалау шараларын қолдануға, қылмыс үстiнде ұсталған немесе ауыр қылмыс жасаған реттердi қоспағанда, тиiстi Палатаның келiсiмiнсiз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды.

5. Парламент депутатының  өкілеттігі орнынан түскен, ол  қайтыс болған, соттың заңды күшіне  енген шешімі бойынша депутат  іс-әрекетке қабілетсіз, қайтыс болған  немесе хабарсыз кеткен деп  танылған жағдайларда және Конституция мен конституциялық заңда көзделген өзге де жағдайларда тоқтатылады.

Парламент депутаты:

1) ол Қазақстаннан  тысқары жерге тұрақты тұруға  кеткен;

2) оған қатысты соттың  айыптау үкімі заңды күшіне  енген;

3) Қазақстан Республикасының азаматтығын жоғалтқан кезде өз мандатынан айырылады.

Парламент Мәжілісінің депутаты:

1) депутат конституциялық заңға  сәйкес өзін сайлаған саяси  партиядан шыққан немесе шығарылған;

2) конституциялық заңға сәйкес  депутатты сайлаған саяси партия  қызметін тоқтатқан кезде өз мандатынан айырылады.

Парламент Сенатының тағайындалған  депутаттарының өкілеттігі Республика Президентінің шешімі бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін.

Парламент және Парламент Мәжілісі депутаттарының өкілеттігі тиісінше Парламент немесе Парламент Мәжілісі таратылған жағдайларда тоқтатылады.

6. Депутаттарға жазалау шараларын  қолдануға, олардың осы баптың 3-тармағының талаптарын, депутаттық  әдеп ережелерiн сақтауына, сондай-ақ  депутаттардың өкiлеттiгiн тоқтатуға  және өкiлеттігiнен әрi депутатқа ешкiмнiң тиiспеуi жөнiндегi құқығынан айыруға байланысты мәселелердi әзiрлеу Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясына жүктеледi.

53-бап

 

Палаталардың бірлескен  отырысында Парламент:

1) Қазақстан Республикасы Президентінің  ұсынысы бойынша Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізеді;

2) Үкімет пен Республикалық бюджеттің  атқарылуын бақылау жөніндегі  есеп комитетінің республикалық  бюджеттің атқарылуы туралы есептерін  бекітеді. Үкіметтің республикалық  бюджеттің атқарылуы туралы есебін Парламенттің бекітпеуі Парламенттің Үкіметке сенімсіздік білдіргенін көрсетеді;

3) Президентке оның бастамасы  бойынша әр Палата депутаттары  жалпы санының үштен екісінің  даусымен бір жылдан аспайтын  мерзімге заң шығару өкілеттігін  беруге хақылы;

4) соғыс және бітім мәселелерін  шешеді;

5) Республика Президентінің ұсынысы  бойынша бейбітшілік пен қауіпсіздікті  сақтау жөніндегі халықаралық  міндеттемелерді орындау үшін  Республиканың Қарулы Күштерін  пайдалану туралы шешім қабылдайды;