Қазақстан Республикасының Конституциясы

2. Әскери қызметшiлер, ұлттық қауiпсiздiк органдарының, құқық қорғау органдарының қызметкерлерi мен судьялар партияларда, кәсiптiк одақтарда болмауға, қандай да бiр саяси партияны қолдап сөйлемеуге тиiс.

 

 

 

24-бап

1. Әркiмнiң еңбек ету  бостандығына, қызмет пен кәсiп  түрiн еркiн таңдауына құқығы  бар. Ерiксiз еңбекке соттың  үкiмi бойынша не төтенше жағдайда  немесе соғыс жағдайында ғана  жол берiледi.

2. Әркiмнiң қауiпсiздiк  пен тазалық талаптарына сай еңбек ету жағдайына, еңбегi үшiн нендей бiр кемсiтусiз сыйақы алуына, сондай-ақ жұмыссыздықтан әлеуметтiк қорғалуға құқығы бар.

3. Ереуiл жасау құқығын  қоса алғанда, заңмен белгiленген  тәсiлдердi қолдана отырып, жеке  және ұжымдық еңбек дауларын шешу құқығы мойындалады.

4. Әркiмнiң тынығу құқығы  бар. Еңбек шарты бойынша, жұмыс  iстейтiндерге заңмен белгiленген  жұмыс уақытының ұзақтығына, демалыс  және мереке күндерiне, жыл сайынғы  ақылы демалысқа кепiлдiк берiледi.

25-бап

1. Тұрғын үйге қол  сұғылмайды. Соттың шешiмiнсiз тұрғын  үйден айыруға жол берiлмейдi. Тұрғын үйге басып кiруге, оны  тексеруге және тiнтуге заңмен  белгiленген реттер мен тәртiп  бойынша ғана жол берiледi.

2. Қазақстан Республикасында  азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз  ету үшiн жағдайлар жасалады. Заңда  көрсетiлген санаттағы мұқтаж  азаматтарға тұрғын үй заңмен  белгiленген нормаларға сәйкес  мемлекеттiк тұрғын үй қорларынан  олардың шама-шарқы көтеретiн ақыға берiледi.

26-бап

1. Қазақстан Республикасының  азаматтары заңды түрде алған  қандай да болсын мүлкiн жеке  меншiгiнде ұстай алады. 

2. Меншiкке, оның iшiнде  мұрагерлiк құқығына заңмен кепiлдiк  берiледi.

3. Соттың шешiмiнсiз  ешкiмдi де өз мүлкiнен айыруға болмайды. Заңмен көзделген ерекше жағдайларда мемлекет мұқтажы үшiн мүлiктен күштеп айыру оның құны тең бағамен өтелген кезде жүргiзiлуi мүмкiн.

4. Әркiмнiң кәсiпкерлiк  қызмет еркiндiгiне, өз мүлкiн кез  келген заңды кәсiпкерлiк қызмет  үшiн еркiн пайдалануға құқығы бар. Монополистiк қызмет заңмен реттеледi әрi шектеледi. Жосықсыз бәсекеге тыйым салынады.

27-бап

1. Неке мен отбасы, ана мен әке және бала мемлекеттiң қорғауында болады.

2. Балаларына қамқорлық  жасау және оларды тәрбиелеу  ата-ананың етене құқығы әрi мiндетi.

3. Кәмелетке толған  еңбекке қабiлеттi балалар еңбекке  жарамсыз ата-анасына қамқорлық  жасауға мiндеттi.

28-бап

1. Қазақстан Республикасының  азаматы жасына келген, науқастанған, мүгедек болған, асыраушысынан айырылған  жағдайда және өзге де заңды  негiздерде оған ең төменгi жалақы  мен зейнетақының мөлшерiнде әлеуметтiк  қамсыздандырылуына кепiлдiк берiледi.

2. Ерiктi әлеуметтiк сақтандыру, әлеуметтiк қамсыздандырудың қосымша нысандарын жасау және қайырымдылық көтермеленiп отырады.

29-бап

1. Қазақстан Республикасы  азаматтарының денсаулығын сақтауға құқығы бар.

2. Республика азаматтары  заңмен белгiленген кепiлдi медициналық  көмектiң көлемiн тегiн алуға  хақылы.

3. Мемлекеттiк және  жекеменшiк емдеу мекемелерiнде,  сондай-ақ, жеке медициналық практикамен  айналысушы адамдарда ақылы медициналық жәрдем алу заңда белгiленген негiздер мен тәртiп бойынша жүргiзiледi.

30-бап

1. Азаматтардың мемлекеттiк  оқу орындарында тегiн орта  бiлiм алуына кепiлдiк берiледi. Орта бiлiм алу мiндеттi.

2. Азаматтың мемлекеттiк  жоғары оқу орнында конкурстық  негiзде тегiн жоғары бiлiм алуға құқығы бар.

3. Жекеменшiк оқу орындарында  ақылы бiлiм алу заңмен белгiленген  негiздер мен тәртiп бойынша  жүзеге асырылады. 

4. Мемлекет бiлiм берудiң  жалпыға мiндеттi стандарттарын  белгiлейдi. Кез келген оқу орнының  қызметi осы стандарттарға сай келуi керек.

31-бап

1. Мемлекет адамның  өмiр сүруi мен денсаулығына қолайлы  айналадағы ортаны қорғауды мақсат  етiп қояды. 

2. Адамдардың өмiрi  мен денсаулығына қатер төндiретiн  деректер мен жағдаяттарды лауазымды  адамдардың жасыруы заңға сәйкес жауапкершiлiкке әкеп соғады.

32-бап

Қазақстан Республикасының  азаматтары бейбiт әрi қарусыз жиналуға, жиналыстар, митингiлер мен демонстрациялар, шерулер өткiзуге және тосқауылдарға  тұруға хақылы. Бұл құқықты пайдалану  мемлекеттiк қауiпсiздiк, қоғамдық тәртiп, денсаулық сақтау, басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау мүдделерi үшiн заңмен шектелуi мүмкiн.

33-бап

1. Қазақстан Республикасы  азаматтарының тiкелей және өз өкiлдерi арқылы мемлекет iсiн басқаруға қатысуға, мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарына тiкелей өзi жүгiнуге, сондай-ақ жеке және ұжымдық өтiнiштер жолдауға құқығы бар.

2. Республика азаматтарының мемлекеттiк  органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарын сайлауға және оларға сайлануға, сондай-ақ республикалық референдумға қатысуға құқығы бар.

3. Сот iс-әрекетке қабiлетсiз деп  таныған, сондай-ақ сот үкiмi  бойынша бас бостандығынан айыру  орындарында отырған азаматтардың сайлауға және сайлануға, республикалық референдумға қатысуға құқығы жоқ.

4. Республика азаматтарының  мемлекеттiк қызметке кiруге тең  құқығы бар. Мемлекеттiк қызметшi  лауазымына кандидатқа қойылатын  талаптар лауазымдық мiндеттердiң  сипатына ғана байланысты болады және заңмен белгiленедi.

34-бап

1. Әркiм Қазақстан Республикасының  Конституциясын және заңдарын  сақтауға, басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын, абыройы мен қадiр-қасиетiн  құрметтеуге мiндеттi.

2. Әркiм Республиканың  мемлекеттiк рәміздерін құрметтеуге  мiндеттi.

35-бап

Заңды түрде белгiленген салықтарды, алымдарды және өзге де мiндеттi төлемдердi төлеу әркiмнiң борышы әр мiндетi болып табылады.

36-бап

1. Қазақстан Республикасын  қорғау - оның әрбiр азаматының  қасиеттi парызы және мiндетi.

2. Республика азаматтары  заңда белгiленген тәртiп пен  түрлер бойынша әскери қызмет  атқарады.

37-бап

Қазақстан Республикасының азаматтары тарихи және мәдени мұралардың сақталуына қамқорлық жасауға, тарих пен мәдениет ескерткiштерiн қорғауға мiндеттi.

38-бап

Қазақстан Республикасының  азаматтары табиғатты сақтауға және табиғат байлықтарына ұқыпты қарауға  мiндеттi.

 

39-бап

1. Адамның және азаматтың  құқықтары мен бостандықтары  конституциялық құрылысты қорғау, қоғамдық тәртiптi, адамның құқықтары  мен бостандықтарын, халықтың денсаулығы  мен имандылығын сақтау мақсатына  қажеттi шамада ғана және тек  заңмен шектелуi мүмкiн.

2. Ұлтаралық татулықты бұзатын  кез келген әрекет конституциялық  емес деп танылады.

3. Саяси себептер бойынша  азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын  қандай да бiр түрде шектеуге  жол берiлмейдi. Конституцияның 10; 11; 13-15-баптарында; 16-бабының 1-тармағында; 17-бабында; 19-бабында; 22-бабында; 26-бабының 2-тармағында көзделген құқықтар мен бостандықтар ешбiр жағдайда да шектелмеуге тиiс.

III БӨЛIМ 

ПРЕЗИДЕНТ

40-бап

1. Қазақстан Республикасының  Президентi - мемлекеттiң басшысы, мемлекеттiң iшкi және сыртқы саясатының негiзгi бағыттарын айқындайтын, ел iшiнде және халықаралық қатынастарда Қазақстанның атынан өкiлдiк ететiн ең жоғары лауазымды тұлға.

2. Республиканың Президентi - халық  пен мемлекеттiк билiк бiрлiгiнiң, Конституцияның мызғымастығының, адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының нышаны әрi кепiлi.

3. Республика Президентi  мемлекеттiк билiктiң барлық тармағының  келiсiп жұмыс iстеуiн және өкiмет  органдарының халық алдындағы  жауапкершiлiгiн қамтамасыз етедi.

41-бап

1. Қазақстан Республикасының Президентiн конституциялық заңға сәйкес жалпыға бiрдей, тең және төте сайлау құқығы негiзiнде Республиканың кәмелетке толған азаматтары жасырын дауыс беру арқылы бес жыл мерзiмге сайлайды.

2. Республика Президентi  болып тумысынан республика азаматы  болып табылатын қырық жасқа  толған, мемлекеттiк тiлдi еркiн меңгерген  әрi Қазақстанда соңғы он бес жыл бойы тұратын Республика азаматы сайлана алады.

3. Республика Президентiнiң  кезектi сайлауы желтоқсанның бiрiншi жексенбiсiнде өткiзiледi және ол  мерзiмi жағынан Республика Парламентiнiң  жаңа құрамын сайлаумен тұспа-тұс  келмеуге тиiс. 

3-1. Президенттің кезектен  тыс сайлауы Республика Президентінің  шешімімен тағайындалады және конституциялық заңда белгіленген тәртіп пен мерзімде өткізіледі.

4.

5. Дауыс беруге қатысқан  сайлаушылардың елу процентiнен  астамының дауысын алған кандидат  сайланды деп есептеледi. Егер  кандидаттардың бiрде-бiрi көрсетiлген  дауыс санын ала алмаса, қайтадан  дауысқа салынады, оған көп дауыс  алған екi кандидат қатысады. Дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың ең көп дауысын алған кандидат сайланды деп есептеледi.

42-бап

 

1. Қазақстан Республикасының  Президентi: «Қазақстан халқына адал  қызмет етуге, Қазақстан Республикасының  Конституциясы мен заңдарын қатаң  сақтауға, азаматтардың құқықтары  мен бостандықтарына кепiлдiк  беруге, Қазақстан Республикасы  Президентiнiң өзiме жүктелген мәртебелi мiндетiн адал атқаруға салтанатты түрде ант етемiн», - деп халыққа ант берген сәттен бастап қызметiне кiрiседi.

2. Ант беру қаңтардың  екiншi сәрсенбiсiнде салтанатты жағдайда  Парламент депутаттарының, Конституциялық  Кеңес мүшелерiнiң, Жоғарғы Сот судьяларының, сондай-ақ Республиканың бұрынғы Президенттерiнiң бәрiнiң қатысуымен өткiзiледi. Конституцияның 48-бабында көзделген жағдайда Қазақстан Республикасы Президентiнiң өкiлеттiгiн өзiне қабылдаған адам Республика Президентiнiң өкiлеттiгiн қабылдаған күнiнен бастап бiр ай iшiнде ант бередi.

3. Республика Президентiнiң өкiлеттiгi  жаңадан сайланған Республика  Президентi қызметiне кiрiскен  кезден бастап, сондай-ақ Президент  қызметiнен мерзiмiнен бұрын босатылған немесе кетiрiлген не ол қайтыс болған жағдайда тоқтатылады. Республиканың бұрынғы Президенттерiнiң бәрiнiң, қызметiнен кетiрiлгендерден басқасының, Қазақстан Республикасының экс-Президентi деген атағы болады.

4.

5. Бiр адам қатарынан  екi реттен артық Республика Президентi  болып сайлана алмайды.

Бұл шектеу Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президентіне қолданылмайды. 

 

43-бап

1. Қазақстан Республикасы  Президентiнiң өкiлдi органның депутаты  болуға, өзге де ақы төленетiн  қызметтердi атқаруға және кәсiпкерлiк  қызметпен айналысуға құқығы  жоқ. 

2. 2007.21.05. № 254-III ҚР Заңымен алып тасталды

44-бап

Қазақстан Республикасының  Президентi:

1) Қазақстан халқына елдегi жағдай мен Республиканың iшкi және сыртқы саясатының негiзгi бағыттары туралы жыл сайын жолдау арнайды;

2) Республика Парламентіне және  оның Палатасына кезекті және  кезектен тыс сайлау тағайындайды; Парламенттің бірінші сессиясын  шақырады және оның депутаттарының  Қазақстан халқына беретін антын  қабылдайды; Парламенттің кезектен  тыс сессиясын шақырады; Парламент Сенаты ұсынған заңға бір ай ішінде қол қояды, заңды халыққа жария етеді не заңды немесе оның жекелеген баптарын қайтадан талқылап, дауысқа салу үшін қайтарады;

3) Парламент Мәжілісінде өкілдігі  бар саяси партиялар фракцияларымен  консультациялардан кейін келісім  беру үшін Мәжілістің қарауына  Республика Премьер-Министрінің  кандидатурасын енгізеді; Парламент Мәжілісінің келісімімен Республиканың Премьер-Министрін қызметке тағайындайды; оны қызметтен босатады; Премьер-Министрдің ұсынуымен Республика Үкіметінің құрылымын айқындайды; Республиканың Үкімет құрамына кірмейтін орталық атқарушы органдарын құрады, таратады және қайта құрады, Республика Үкіметінің мүшелерін қызметке тағайындайды; сыртқы істер, қорғаныс, ішкі істер, әділет министрлерін қызметке тағайындайды; Үкімет мүшелерін қызметтен босатады; Үкімет мүшелерінің антын қабылдайды; ерекше маңызды мәселелер бойынша Үкімет отырыстарына төрағалық етеді; Үкіметке заң жобасын Парламент Мәжілісіне енгізуді тапсырады; Республика Үкіметі мен Премьер-Министрінің, облыстар, республикалық маңызы бар қалалар мен астана әкімдері актілерінің күшін жояды не қолданылуын толық немесе ішінара тоқтата тұрады;

4) Парламент Сенатының  келісімімен Қазақстан Республикасы  Ұлттық Банкінің Төрағасын, Бас Прокурорын және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасын қызметке тағайындайды; оларды қызметтен босатады;

5) Республика Президентіне  тікелей бағынатын және есеп  беретін мемлекеттік органдарды  құрады, таратады және қайта құрады, олардың басшыларын қызметке  тағайындайды және қызметтен  босатады;