Зейнетақы жинақтау жүйесін дамытудың перспективалары

Ал егер 10 кестеге қарайтын болсақ, мемлекеттік бағалы қағаздар «ЖЗҚ»-ның инвестициялық портфелінің ауқымды бөлігін алғанын байқаймыз.

01.08.05 бойынша зейнетақы активтерін  орналастыру көлемі.

 Кесте 10

Қаржы құралдары	Млн. теңге	%
Мемлекеттік бағалы қағаздар:	214903	38,31
Евро облигациялар	234	0,38
Қаржы министрлігінің бағалы қағаздары	147702	26,33
ҚР-ның Ұлттық банкінің ноталары	64892	11,57
Жергілікті атқарушы органдардың бағалы қағаздары	175	0,03
Екінші деңгейлі банктердің салымдары	88719	15,81
Халықаралық қаржы ұйымдарының бағалы қағаздары	3638	0,65
Шет ел эмитенттерінің мемлекеттік бағалы қағаздары	26848	4,79
Аффинирленген алтын	58	0,1
ҚР-ның эмитенттерінің мемлекеттік емес бағалы қағаздары:	215077	38,33
Акциялар	38626	6,88
Облигация	176451	31,45
АҚШ долларына номинирлеу	8418	1,50
Теңгеге номинирлеу	168033	29,95
Шет ел эмитенттерінің мемлекеттік емес бағалы қағаздары:	11676	2,08
Акция	6276	1,12
Облигация	5400	0,96
Шет ел инвестициялық қорлардың паилары	140	0,02
Барлығы	561059	100,0

 Мемлекеттік бағалы қағаздардың  көлемі 214903 млн.теңгені немесе 38,3% -ды құрады. Бұл кестеге қарап, корпоративтік бағалы қағаздардың көбеюі байқалып, 2005 жылдың 1 шілдесінде 8542 млн.теңгені құрады. 2005 жылдың 1 тамызында «ЖЗҚ»-ның портфельінде халықаралық қаржы ұйымдарының бағалы қағаздарының үлесі-0,65%-ды құрады. 2004 жылы «ЗАИБЖҰ»-лар зейнетақы активтері арқылы «аффирнирленген алтын» сатып алуға құқық алды. Осының арқасында 58 млн. теңгеге «аффирнирленген алтын» сатып алынды.

1998 жылдың 4 наурызынан бастап КАSE саудасында мемлекеттік бағалы қағаздармен келісім шарттар жасау тіркелді. Атап айтатын болсақ, «Өскемен титан-магний кобимнаты» және «ҚазақТелеком» АҚ –ның бағалы қағаздары сатылды.

2005 жылдың 1 тамызында «ЖЗҚ»ның  жарғылық капиталы -1439,2 млн.теңгені  құрады. Ағымдағы жылдың қаңтар –маусым аралығында «Д.А.Қонаев атындағы» ЖЗҚ-ы мен «Капитал»ЖЗҚ-нан басқаларының табысы 2658,1 млн.теңгені құрады. Ең көп табыс тапқан: «Қазақстанның Халық Банкінің» ЖЗҚ-ы -44,2%, «МЖЗҚ-ы» -19,8%, «Ұлар-Үміт»-11,3%,БТА «Құрмет»-8,9%, бұл 4 қордың үлесі 84,2% -ды құрады.

2005 жылдың 1 тамызынанда қорлардың  қаржылық инвестициясының көлемі-8319,1 млн.теңге немесе 77,0%-ды құрады. Өздерінің активтерін «ЖЗҚ-ы » мемлекеттік бағалы қағаздарға салды, олардың үлесі-3056,5 млн.тенңге, ал мемлекеттік емес бағалы қағаздарға 2918,6млн.теңге салды.

2004 жылдың аяғында ҚР-ның Үкіметінің  «Жинақтаушы зейнетақы жүйесін  дамыту» туралы бағдарламмасы бекітілді. Оның басты мақсаты- «ЖЗ -жүйесін» ары қарай дамыту, салымшылардың құқықтарын қорғау, зейнетақы активтерін басқаруды жетілдіру болып табылады.

Қорытыңдысында, қазіргі Қазақстанның зейнетақы жүйесі біршама ауқымды жетістіктерге жетіп, тұрақты жұмыс жасауда.

 

 

 

 

 

 

 

 

<h4>2.2. Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесінің дамуы

Жинақтаушы зейнетақы жүйесін мемлекеттік реттеу.

 Қазаіргі әлеуметтік және  саяси құбылыстарды мемлекеттік  реттеу бұл – күрделі механизм  болып табылады. Зейнетақы қызметтерінің нарығы мемлекеттік қадағалаудың стратегиялық объектісі болып табылады. Мемлекет аударылатын зейнетақы самлымдарының сақталуына кепілдік береді. Қазақстандық салымшылырдың зейнетақы салымдарын сақтудың 3 кезеңі бар:</h4>

1. Жинақтаушы зейнетақы қорына қатаң қадағалау жасау мемлекеттік қадағалаушы органдар арқылы.
2. Жинақтаушы зейнетақы жүйсін заңнамалық жағынан қадағалау.
3. Зейнетақы қорлары мен КУПА-лар арсындағы құқықтық айырмашылықты ашу.

Зейнетақы жүйесінің дамуы келесі негізгі сұрақтарды қамтиды:

• Пруденциялдық нормативтер мен нормалардың нақтылы қаралуы.
• Жинақтаушы зейнетақы жүйесінде субъектілердің тәуекелін басқару жүйесін енгізу.
• ЖЗҚ-дың инвестициялық партфельін әрі қарай диверсификациялау.
• ЖЗЖ-нің қатысушы субъектілерінің жауапкершілігін жетілдіру.
• Қаржы қадағалау агенствасы мен министерствасы шығарған ЖЗЖ-нің 2005-2007 жылдарғы даму бағдарламасы мынадай бағыттарды қамтиды:
• Мемлекеттің қадағалауын жетілдіру.
• Салымшылардың құқықтарын қорғау.
• Зейнетақы активтерін басқарудың тиімділігін жоғарлату.
• ЖЗЖ-нің субъектілерінің қызыметін қадағалу тиімділігін жоғарлату.

Кейбір дамыған елдердің зейнетақы жүйесі.

Чили елі. Зейнетақы реформасын жүргізу барысында басқа елдердің зейнетақы жүйесіндегі тәжіриебесін білген жөн. Чили- латын Америка мемлекеті бұрынғы ғасырдың 20-шы жылдарында зейнетақы төлемдерін төлеу қалыптасқан.Өзінің 55 жыл өмір сүру кезеңі мынадай ерекшеліктермен айқындалады.

• Әр түрлі зейнетақы .
• Бюракратизмнің дамуы.
• Зейнетақы шоттарын есептеу формулаларының төмендеуі.
• Мемлекеттің денсаулықты қаржыландыруы.

1970 жылы әлеуметтік қамтудағы  шығындар табыстарды басып кетті. Бұл зейнеткерлердің санының  көбеюімен, ал бенефициар салымшылардың  азаюымен анықталады. Әлеуметтік  қамту жүйесі күрделі қаржылық және макроэкономикалық қиыншылықтар тудырды. 1981 жылы мемлекет ауқымды қаржы өсу қарқынына ие болып, реформаны іске асыру басталды.

Мемлекеттік зейнетақы жүйесі міндетті жекеге ауысты. Бұл жүей жұмыс жасай бастағанда мемлекетті шығындары көбейді.

Зейнетақы қорларына келесілерге зейнетақы активтерін инвестициялау рұқсат:

• Мемлекеттік бағалы қағаздарға;
• Орталық банктің бағалы қағаздарына
• Банктік облигацияларға
• Депозит сертификаттарына
• Қысқа мерзімді корпоративтік бағалы қағаздарға
• Акцияларға.

Польша мемлекеті.

Чили мемлекетінде зейнеткерлікке ерлер 65 жастан әйелдер ,60 жастан бастап шығады.

Бірақ та зейнеткерлікке ерте шығуға да болады, егер зейнетақы жинақтарының соммасы он.ың айлық жалақысының 50 пайызын құраса.

Польша мемлекетінің зейнетақы жүйесін зерттеу 2004 жылы бұл елге Қазақстандық делегация келді. Халықаралық аналитиктердің пікірінше бұл елдің зейнетақы жүйесі Шығыс Европаның ең үздік жүйелердің бірі болып саналады. Осының негізінде Польша бүгінде өзінің халқын екдейшіліктен , жұмыссыздықтан қорғау жүйесін қалыптастырды.

Бұұған дәлел ретінде біренеше цифрларды атау жеткілікті.Егер орташа жалақының көлемі 2062 злото немесе 572 доллар болса, зейнетақының орташа көлемі 934 злото немесе 138 доллар болады.

Ең төменгі зейнетақы 500 злото немесе 130 доллар.

Польшаның ЖЗҚ-ның құрылтайшыларының ішінде Батыс Европа мен АҚШ-тың ауқымды халықаралық сақтандыру компаниялары болды.

30 жастан жас әрбір поляк өзіне  ЖЗҚ таңдауға құқылы. 30-50 жасқа  дейінгілері зейнетақы жүйесіне  қатысуына қатыспауына өз еркінблдіре  алады.

Ал 50 жастан асқан адамдардың зейнетақы салымдары мемлекеттік ЖЗҚ-на аударылатын болды. Бұған қарамастан зейнетақы реформасы зейнеткерлікке шығу жасын азайтуды қарастармады. Ерлер-65 жастан, ал әйелдер-60 жастан шығатын болды.

Польшаның зейнетақы активтерін орналастыру нормативтері Қазақстанмен салыстырғандағы мәліметтер 11 кестеде көрсетілген.

 Кесте 11.

Қаржы құралы	Үлесі
	Қазақстан	Польша
Мемлекеттік бағалы қағаздар (соның ішінде евроноталар)	25 %-дан кем емес	Шектеусіз
Ұлттық және екінші деңгейлі банктердің депозиттері	10%-дан астам	20%-ға дейін
ҚР-ның жергілікті атқарушы органдарының бағалы қағаздары	5%-дан кем емес	20%-ға дейін
Қаржы министрлігі мен шетел эмитенттерінің бағалы қағаздары	40%-дан кем емес
Шет ел бағалы қағаздары АА	40%-дан кем емес
Шет ел эмитенттерінің бағалы қағаздары А	20%-дан кем емес
Шет ел эмитенттерінің бағалы қағаздары ВВВ	10%-дан кем емес
Ипотекалық обигациялар	15%-дан кем емес	40%
Қазақстан Даму банкісінің бағалы қағаздары	15%-дан кем емес
Аффинирленген алтын	15%-дан кем емес
Шет ел валютасы акция сатып алу мақсатында		50%-ға дейін
Биржадағы кәсіпорындар акциялары		40%-ға дейін
Инвестициялық сертификаттар		10%-ға дейін
Ашық инвестициялық қорлар		15%-ға дейін

 Жеке зейнетақы қорларына  инвестициялауды қатаң талаптар  қойылғанын

(1 кестеде) көреміз.Польша мемлекетінде шет елдерде қаражаттардың тек

5 %-ын ғана инвестициялауға, ал 40 %-ын мемлекеттік облигацияларға , 20%-ын банктерде сақтауға , 15% -ын ұлттық инвестициялық қорларда сқтауға болады.

Бұл айтылғандарды қорытындылай келе, Польша мен Қазақстан зейнетақы жүйелері Чилилік үлгіде жасалса да, олардың бірқатар ұқсастықтары мен қатар айырмашылықтары да кездесетінін айта кеткен жөн. 

3 бөлім. Зейнетақы жинақтау жүйесін дамытудың перспективалары

 

3.1 Зейнетақы жүйесін дамыту

 

2010 жылдың басталуына зейнетақы жинақтау қорларындағы зейнеткерлік жиналымдар 1 860 млрд. теңге құрады, бұл еліміздің жалпы ішкі өнімінің 11,7%-ын құрайды. Зейнетақы активтері еліміздің экономикасын дамыту үшін ішкі инфляциялық емес көздер болып табылады. Зейнетақы қорлары — қаржылық ұйымдар, бірақ олардың әлеуметтік мәнін ескере отырып, зейнетақы жинақтау қорлары қызметі бастапқы кезден қатаң реттеледі.            

 Неғұрлым маңызды учаскелердің  бірі болашақ зейнетақыны көбейтуге  бағытталған зейнетақы активтерін  инвестициялау болып табылады. Соған сәйкес мұнда үлкен тәуекелдер бар, сондықтан да алғашқы жылдары қаржы мемлекеттік құнды қағаздарға басымдықпен салынды. Зейнетақы активтері портфелін диверсификациялау бойынша, яғни зейнетақы активтерін қандай қағазға және қандай көлемде салуға болатындығы нормалары белгіленеді.           

 Беріректе мемлекеттік  емес құнды қағаздарға көбірек  салуға рұқсат берілді. Бірақ  нақты экономикаға тікелей салу  мүмкіндігі шектеулілігімен байланысты  зейнетақы қаржысы екінші деңгейдегі  банкілер арқылы тікелей басымдықты түрде кәсіпорындарға берілді.           

 Қаржы дағдарысы зейнетақы  жинақтау жүйесін одан әрі  жетілдіру жолдарын қарастыруды  қалыптастыруға дер уақытындағы  әсерін тигізді, әлсіз тұстарды  көрсетті. Біз экономикалық өсу  кезеңінде біздің салымшыларымыздың қандай да бірі дағдарыста өз зейнетақысын алатындығын ескеруіміз қажет, яғни оны алар сәтте жинақталған бөлігі қаржы құралдарының табыстылығы төмендегенде жоғалуы (немесе төмендеуі) мүмкін.           

 Салымшылардың зейнетақы  төлемдері құқығын алу сәтіне инфляция деңгейін есебімен зейнетақы жарналарының сақталуын қамтамасыз ету туралы Заң баптары нақты жұмыс істеуде. 2003 жылдан бастап заң күшәне енді және 2009 жылдан бастап мемлекет жианқталудың барлық кезеңі үшін жинақталған инфляция деңгейі және қордағы зейнетақы жинақтаулары сомасы есебімен есептелген жарналар сомасы арасындағы айырмашылықтарды салымшылардың (зейнетақы төлемдеріне құқық алған) есебіне төлемді жүзеге асырады.