Зейнетақы жинақтау жүйесін дамытудың перспективалары

Сақтандыру ұйымы:

• Сақтанушы сақтандыру ұйымынан төленетін сақтандыру төлемдері мөлшерінің есеп- қисабымен таныстыруға.
• Зейнетақы аннуитеті шартын үш дана етіп ресімдеуге міндетті оның екеуі сақтанушыға беріледі.
• Сақтандыру ұйымынан зейнетақы аннуитеті шартында көзделген сақтандыру төлемдері уақытылы жүзеге асырылмаған жағдайда сақтанушыға кешіктірілген әр күн үшін төленбей қалған сомманың 1,5 проценті мөлшерінде өсімпұл төлеуге.
• Сақтанушы қайтыс болған жағдайда отбасына, не қайтыс болған адамды жерлеген адамға жерлеуге рналған жәрдемақы түрінде заңмен белгіленген мөлшерде сақтандыру төлемін жүзеге асыруға міндетті.

Жинақталған зейнетақы қаражатын сақтандыру ұйымына аударудың тәртібі.

• ЖЗҚ хабарламаны алған кезден бастап, күнтізбелік он күн ішінде алушының жинақталған зейнетақы зейнетақы жинақатрын сақтандыру ұйымына аударуға міндетті.

Зейнетақы аннуитеті шарттары бойынша есеп—қисапты жүзеге асыру.

• Жинақталған зейнетақы қаражаты мен сақтандыру төлемдерінің есеп-қисабын уәкілетті орган белгіліген әдістемеге сәйкес жүзеге асырады.
• Сақтандыру ұйымының жасалатын зейнетақы аннуитеті шарттары бойынша іс жүргізуге арналған шығыстарының рұқсат етілетін деңгейін уәкілетті орган белгілейді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.3. Жинақтаушы зейнетақы қорларын ұйымдастыру

Жинақтаушы зейнетақы қорларының түрлері

 1. ЖЗҚ:

• Ашық корпоративтік болуы мүмкін.

Ашық жинақтаушы зейнетақы қорлары алушының жұмыс істейтін және тұратын жеріне қарамастан салымшылардан зейнетақы жарналарын қабылдауды жүзегеасырады.

2. Корпоративтік ЖЗҚ-ы сол ЖЗҚ-ның құрылтайшылары және акционерлері болып табылатын бір немесе бірнеше ашық тұлғалардың алушы –қызметкерлері үшін құрылады.

ЖЗҚ-ның ұйымық-құқықтық нысаны.

Жинақтаушы зйенетақы қорлары акционерлік қоғам нысанында құрылады.

ЖЗҚ-ы уәкілетті органмен белгілеген келісім бойынша , ол белгілеген тәртіппен филиалдар мен өкілдіктер ашуға құқылы.

 ЖЗҚ-ның құрылтайшылары болып, ҚР-ның резиденттері –заңды және жеке тұлғалар , сондай ақ ҚР-ның Үкіметі ашық ЖЗҚ-ның құрылтайшылары мен акционерлері бола алады.

ЖЗҚ –н мемлекеттік тіркеуді, сондай ақ олардың құрылтай құжаттарына өзгерістер мен тлықтырулар енгізуді уәклетті органның рұқсаты болған жағдайда ҚР-ның заңдарына сәйкес әділет органдары жүзеге асырады.

Рұқсат берудің шарттары мен тәртібі уәкілетті органның нормативтік - құқықтық актілерімен белгіленеді.

Жинақтаушы зейнетақы қорларының атауы

• ЖЗҚ-ның атауында «Жинақтаушы зейнетақы қоры» деген сөздер болуы тиіс.
• ЖЗҚ-ның өз атауында «ұлттық», «орталық», «үкіметтік», «сақтық», «сақтандырушы» деген сөздер қандай тілде болса да толық және қысқартылған түрінде пайдалануға тиым салынады.
• Жрағылық капиталдың жүз проценті ҚР-ның Үкіметіне тиесілі болған жағдайда ғана жинақтаушы зейнетақы қорының атауында «мемлекеттік» деген сөз қолданыла алады.

Зейнетақы жарналарын тарту және зейнетақы төлемдерін жүзеге асыру жөніндегі қызметті лицезиялауды ҚР-ынң заңдарында белгіленген тәртіппен уәкілетті орган лицензиялайды.

ЖЗҚ-ның жарғылық капиталынның ең төменгі мөлшерін , оны қалыптастырудың тәртібі мен құрамын уәкілетті орган белгілейді.

ЖЗҚ-ның жрғылық капиталы ақшамен төленеді. Құрылтайшылар өз капиталы шегінде жарғылық капиталға ақша салады,ЖЗҚ-ның акцияларын төлейді.

ЖЗҚ-ның комиссиялық сыйақалары

1. Инвестициялық табыстың 15 процентінен;

2. Айына зейнетақы активтерінің 0,05 процентінен аспайтын шекте белгіленеді.

Жинақтаушы зейнетақы қорларының аудиті

Жинақтаушы зейнетақы қорларының аудитін уәкілетті органның лицензиясы болған жағдайда аудиторлық ұйым жүргізеді. жыл қорытындысы бойынша аудиторлық есеп жинақтаушы зейнетақы қорының жылдық қаржылық есептілігігнің ажырамасбөлігі болып табылады. Жинақтаушы зейнетақы қорының қаржылық жағдайы туралы ауиторлық ұйымның аудиторлық есебі коммерциялық құпия болып табылмайды. Жинақтаушы зейнетақы қорының аудитін жүзеге асыруға қойылатын талаптар уәкілетті органның нормативтік құқықтық актілерімен белгіленеді.

Жинақталған зейнетақы қаражатының құпиясы.

Жинақталған зейнетақы қаражаттарының құпиясы салымшылар туралы салымшылардың және зейнетақы шоттарындағы қалдықтар және ақша қозғалысы туралы мәліметтерді қамтиды. Жинақтаушы зейнетақы қорларының жинақталған зейнетақы қраржатының құпиялылығына кепілдік беріледі. Жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды ұйымдастыратын, не қызметтің осындай түрімен айналысу құқығы тиісті лицензиясы болған кезде жинақтаушы зейнетақы қоры дербес, уәкілетті орган белгілеген тәртіппен жүзеге асырады.

Жинақтаушы зейнетақы қорын тарату. Жинақтаушы зейнетақы қоры :

• Уәкілетті органның өзі белгілеген тәртіппен берген рұқсаты болған кезде ЖЗҚ акционерлерінің жалпы жиналысының шешімімен:
• Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген жағдайларды есекре орырып, ҚР-ның сотының шешімімен таратылуы мүмкін.

ЖЗҚ ерікті тарату:

• Жинақтаушы зейнетақы қорының ерікті түрде таратылуына рұқсат алу туралы өтінішін уәкілетті орган тиісті түрде ресімделетін құжаттарды алған күннен бастап бір ай ішінде қаралуы тиіс.
• Уәкілетті орган ерікті түрде таратуға рұқсат беруден бас тартқан жағдайда өз шешімін негіздеуге және бас таратуды жинақтаушы зейнетақы қорының басшысы қызметкерлері мен акционерлерінің назарына жеткізілуі тиіс.
• Жинақтаушы зейнетақы қорын ерікті түрде таратуды аяқтаудың мүмкін болмауына байланыстыуәкілетті орган оны мәжбүрлеп тарату туралы талап- арызбен сотқа шағымдануға құқылы.

ЖЗҚ мәжбұрлеп таратудың ерекшелігі .

• Ол банкрот болған жағдайда
• ҚР-ның зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңдарында көзделген негіздер бойынша ЖЗҚ лицензияларының кері қайтарылып алуларына.
• Уәкілетті мемлекеттік органдардың немесе жеке және заңды тұлғалардың ҚР-ның заң актілерінде белгіленген басқа да негіздер бойыншаЖЗҚ-ның қызметін тоқтату туралы талап арызына байланысты жүзеге асырылады.

 

<h4>2 бөлім. Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесінің құрылуы және дамуы

2.1. Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесінің құрылуы

1997 жылдың 20 маусымында «Қазақстан  Республикасынды зейнетақымен қамту»  Заңы жарық көрді.Ол өз күшіне 1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап енді. Заң екі бөліктен тұрды: </h4>

1) Жинақтаушы;

2) Ұрпақтардың бірігіп төлеуі (солидарлы).

Социалистік елдер аясында бірінші рет міндетті зейнетақы жүйесін мемлекет тарапынан қатаң қадағалау жүргізілі бастады. Бұл өз алдына зейнетақы қорларын,зейнетақы ативтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымдардың (ЗАИБЖҰ) жұмысын бақылауға мүмкіндік берді. 1998 жылда Қазақстанда 8 ЗАИБЖҰ және 1 мемлекеттік жинақтаушы зейнетақа қоры, 12 мемлекеттік емес қорлар, 5 кастодиан- банктер пайда болды. Бір жылдың ішінде бүкіл зейнетақы жүйесінің инфрақұрылымы құрылды. 1999 жылдың аяғында зейнетақы активтерінің көлемі -23,5 млрд. теңгені құрады. 1999 жылы қаржы құралдарының тізімі ұлғайды. Соның арқасында ЗАИБЖҰ-лар зейнетақы активтері арқылы шетелдік корпоративтік бағалы қағаздарды сатып алуға мүмкіндік алды. 1999 жылдың аяғында зейнетақы активтерінің көлемі-64,5млрд. теңгені құрады. Жиннақтаушы зейнетақы қорларының орта жылдық табысы 41,38%-ды құрады. Бұл жоғарғы көрсеткіш бағамдық айырмашылық негізінде қол жеткізілді. Біз білетініміздей 2000 жыл «корпоративті бағалы қағаздар» жылы болды.Зейнетақы активтерін бұл салаға инвестициялау жүйенің табысты жұмыс жасауына әкелді. Бұл өзгерістермен қатар 2000 жылы зейнетақы жұйесінің нормативтік –құқықтық базасы жақсарды. 2000-2002 жылдардың арасында ЗАИБЖҰ-ның жалпы саны өзгермеді. Бұл олардың нарықтағы қажетсіздігімен, сонымен қатар мемлекет тарпынан қойылған қатаң талаптармен түсіндіріледі. 2001 жылдың 1 шілдесінен бастап ЗАИБЖҰ-ның жарғылық капиталының көлемі 150 млн. теңгені құрайтын болды. 2003 жылы «Қазақстан Республикасында зейнетақамен қамту» туралы заңға бірқатар өзгерістер енгізілді. Бұл өзгерістер негізінде зейнетақы қорлары зейнетақа активтерін өздері басқаруға мүмкіншілік алды, бұл өз алдына шығындарды азйтуға мүмкіндік берді. Қазақстандық зейнетақы жүйесінің құрылуы және дамувы барысында халықтың оған деген сенімі күшейе түсті және мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорларының салымшыларының саны көбейе бастады. Осының негізінде зейнетақы жарналарының көлемі (міндетті зейнетақы бойынша) 2005 жылдың 1 тамызында 7239818 млрд. теңгені құрады. Міндетті зейнетақы салымдары бойынша 5 қорлардың салымшыларының зейнетақы активтері ең көп болды. Олар: «Қазақстанның Халық Банкінің ЖЗҚ» 19,03%; «Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры»-31,35%, «Ұлар-Үміт»-14,53%, «Валют-Транзид Фонд»-8,44%, « БТА Құрмет»-7,90% бұл қорлардың жалпы үлесі 81,25% -ды құрады.

Ерікті зейнетақы салымдары бойынша ұздік қорлар мыналар: «Сенім» қоры-62,87%, «Ұлар-Үміт» -19,25%, «Капитал»-10,80%. Олардың жалпылық үлесі-92,92% -ды құрады.

Салымшылардың шоттарының көлемі.

 Кесте 7.

 

Салымшылыар түрі.	01.08.04.	01.08.05.	Өсуі.	Өсу қарқыны. %-бен
Міндетті зейнетақы салымдары бойынша	6576636	7239818	663182	10,08
Ерікті зейнетақы салымдары бойынша	29362	31357	1995	6,79
Ерікті кәсіптік зейнетақы салымдары бойынша	1099	3185	2086	2,9 есе

Бұл кестеге сәйкес зейнетақы жинақтарының абсолютті өсуіне қарамастанолардың өсу қарқыны жыл сайынғы төмендегенін байқаймыз. Бірақ та 2004 жылмен салыстырғанда 2005 жылы зейнетақы активтері 1,43% ға өсіп, 33,80% -ды құрағанын байқаймыз.

Ең көп зейнетақы жинақтарын келесі қорлар иеленді: «Қазақстанның Халық Банкінің ЖЗҚ» -144935 млн.тенге немесе 25,47% , «МЖЗҚ»-117106 / 20,58% ,

«Ұлар-Үміт»-102450/18,01%, «БТА Құрмет»-41156/7,21% , «АБН АМРО Каспий Мұнай Газ»-410445/7,21%.

Бұл 5 қордың үлесіне 78,50% тиді. (2- сурет).

2005 жылдың 1-ші тамызы бойынша  ЖЗҚ-лардың зейнетақы жинақтарының  құрлымы.

 Сурет 2.

Таза инвестициялық табыстың басқа жылдармен салыстырғанда өсу қарқыны 2 кестеде көрсетілген мәліметтерден көре аламыз.

 Кесте 8.

Күні.	Зейнетақы жинақтарының көлемі.	Өсу қарқыны.	Өсу қарқыны %-бен	Таза инвестициялық табыс.%
01.08.02.	64519	22405	53,20	28,12
01.08.03.	86727	22208	34,42	27,00
01.08.04.	102321	15594	17,98	24,06

Бұл кесте бойынша таза инвестициялық табыстың жыл сайынғы төмендегенін байқаймыз.2004 жылы «ЖЗҚ» -лары кері инвестициялық табысқа ие болған, бұл жәйт американдық доллардың теңгеге қарағанда бағамының төмендігімен түсіндіріледі. Зейнетақы салымдарының жалпы түсу көлемі 1 шілдеден бастап 107888 млн.теңгені құрады, ал 1 тамызда 448874 млн.теңгені құрады.Зейнетақы төлемдерін төлеу 2005 жылдың 1 шілдесінен бастап 771 млн.теңгеге(2,47%), ал 2005 жылдың 1 тамызында 31957 млн.теңгеге өсті.

Салымшылар зейнетақы жинақтарын бір қордан 2 қорға ауыстыру құқығын қолданып, қорытыңдысында 2005 жылдың 1 тамызында зейнетақы жинақтары 87277 млн.теңгені құрады.

Басқа қорларға ең көп жинақтарын аударған қорлар: «МЖЗҚ»-53,42%, «Ұлар-Үміт»-12,14%, «Қазақстанның Халық Банкінің ЖЗҚ»9,70%, «БТА Құрмет»-6,13%, бұл 5 қордың үлесіне жалпы соманың 81,59% -ы тиді.

1%-дан астамын келесі қорлар  аударды: «Капитал»-0,50%, «Д.А. Қонаев  ат-ғы АЖЗҚ»-0,57%, «Отан»-0,76%, «Қазақмыс ЖЗҚ»-0,87%.

2005 жылдың 1 тамызында зейнетақы  активтерінің жинақталға көлемі 569 775млн.теңгені құрап, 2005 жылдың 1 шілдесіне қарағанда 12206 млн.теңгеге немесе 2,19%- ға өсті.

Жинақтаушы зейнетақы активтерін «ЖЗҚ»-мен «ЗАИБЖҰ»-лар арасында бөлу көлемі 9 кестеде көрсетілген.

 Кесте 9.

ЗАИБЖҰ/ЖЗҚ	Зейнетақы активтері
	Млн.теңге	%
«АБН АМРО Каспий Мұнай Газ»	41977	7,17
«Капитал»	8515	1,46
«Д.А. Қонаев» атындағы	1887	0,32
«Нефте-газ Дем»	14968	2,56
«Сенім»	25016	4,28
«Қорғау»	8776	1,50
«Отан»	10957	1,87
«Валют Транзит Фонд»	27702	4,74
«Қазақмыс»	15067	2,58
«Ұлар Үміт»	105158	17,98
«Атамекен»	13708	2,34
«МЖЗҚ»	118684	20,29
«БТА Құрмет Қазақстан»	43021	7,35
«Қазақстан Халық банкінің ЖЗҚ»	149580	25,56