әлеуметтік жұмыс өркениетті қоғм институты ретінде

Басқа шет елдік авторлардан К.Маркс пен Ф.Энгельстің атын атау қажет, олардың тарихты түсінудегі материалистік концепциялары әлеуметтік жұмыстың пайда болуының алғышарттарының бірі болды. Аталған концепциядағы маңызды теңсіздікке барады, яғни адамдардың әлеуметтік қорғаудың маңызды компоненттері болып табылады.

Әлеуметтік жұмыс ғылыми пән ретінде қалыптасуынынң маңызды алғышарттары жиі импирикалық зерттеулер, яғни өз объектісімен әлеуметтік жұмыс проблемаларының пәндері болып табылады.

1920 жылы Кеңес социологтары  «теоретикалық көрнектелу» нақты  әлеуметтанулық зерттеулерде әлеуметтік  жұмыс проблематикасынан тікелей  шығуға бірнеше қадам жасады.

1920-1930 жылдары әлеуметтік-экономикалық  және әлеуметтік этнографиялық  зерттеулер жүргізілді.

1970-1980 жылдары еліміздегі  әлеуметтанулық еңбектерінде арықарай  дамудың яғни әлеуметтік құрылымдарды  білуге байланысты, әлеуметтік институттарды, салауатты өмірді, жастар әлеуметтануын  анықтауға бағытталды. Әлеуметтік  проблема социологтардың негізгі басты зерттеу саласы болды. Әлеуметтік саясат, әлеуметтік қорғау, әлеуметтік жұмыс салаларына көңіл бөліне бастады. Олардың арасынан көмптеген әлеуметтік жұмысты зерттегн әйгілі мамандар пайда болды.

1990 жылдың екінші жартысынан  бастап әлеуметтік жұмыспен әлеуметтану  арасындағы қатынас мәселесіне  ерекше көңіл аударыла бастады.

Әлеуметтік қызметкерлерді дайындауда және оның қызметінде әлеуметтану ерекше орындардың бірін иеленді. Нақты қоғамдық ғылымдармен салыстырғанда әлеуметтану әр қоғам саласына жеке оқытады, аймақтарды, қоғам иснтитуттарын және барлық қоғамның жүйелік құрылымын әлеуметтік жұмыспен әлеуметтанудың байланыстыратын оның әмбебаптығын зерттейді. Сонымен қатар әлеуметтану қоғамды зерттеп әлеуметтік жұмыстың маңыздылығын дәлелдейді. Мұндай жағдайда әлеуметтік жұмыспен әлеуметтанудың объектісін ұқсасатығы туралы айтға болады. Әлеуметтану пәнінің объект түсінігі оның ғылым қалыптасып дамуына көптеген өзгерістер қоғамның толығымен дамуына, әлеуметтік қоғамды құруда, топтарды, тұлғаларды зерттеп олардың мәнін түсіндіруде ерекше орын алады.

Әлеуметтанудың объектісін анықтауға көптеген авторлар мән берді, әлеуметтану біріншіден қоғамдық процестердің әлеуметтік аспектісін, әлеуметтік қарым-қатынасты зерттеуге бағытталған. Бұл өмірдегі әржақты әрекеттерге қатысты топтастырылады. Олар салауатты өмір, әділеттілік, әділетсіздік, әлеуметтік теңдік және теңсіздік, адам қажеттілігін қанағатандыру дәрежесі, әлеуметтік және басқа да топтар қоғамдық топтар мен деңгейлер. Ал әлеуметтік жұмыс объектісі жайлы қарастырсақ, кең мағынада оның объектісі болып әлеуметтік салалар, әлеуметтік қатынастар, қоғамдағы барлық адамдар кіреді. Ал тар мағынада қатынастар, яғни проблемасын шешумен байланысты, әлеуметтік көмек және халықтың кейбір жағдайларына көмек көрсету кіреді. Әлеуметтік жұмыспен әлеуметтанудың объектісін салыстырғанда олардың ұқсастықтарымен айырмашылықтарын көруге болады. Мысалы, әлеуметтік саланы білу, әлеуметтік қатынастарды, әлеуметтік жұмыстың байланысы әлеуметтану пәнінде кеңінен қаралады – қорғау, жәрдем, халықтың белгілі бір топтарына көмек.

Әлеуметтік жұмыс пен әлеуметтану пәндерін салыстырғанда айырмашы-

лықтар көруге болады. Осыған орай аспектісі бар: біріншісі пән объектінің бөлігі ретінде қарастырылады (қасиеттері, мінездемелері, тараптары) бізді бірінші орында қызықтырады. Әлеуметтік қатынастар туралы әлеуметтік салалар, топтағы адамдардың арасындағы өзара байланыстар жайлы. Екіншісі сол және басқа заңдылықтарды, мән маңыздылығы және жағдайға тірек болады, қызмет көрсету мен объектілер әрекетімен қарастырылады. Әлеуметтанудың заңдылықтары әлеуметтік жұмыстың ғылым ретіндегі заңдылықтарымен механизмдермен салыстырғанда біршама фундаментальді болып табылады. Әлеуметтік жұмыстың пәні оның функцияларын нақтылайды. Әр түрлі авторлар келесі функцияларды айтады: ақпараттық, диагностикалық, болжамды, ұйымдастырушылық, психологиялы-педогогикалық, практикалық көмек көрсету, басқарушы. Бұл функциялармен әлеуметтану функциялары шектеліп қалмайды (танымдық, болжамдық, әлеуметтік жобалау және жинақтау функциясы, ұйымдық-технологиялық, басқарушы және иснтрументалды). Алайда бұл жерде сыртқы сәкестіктерді байқауға болады, бұл біріншіден. Ал екіншіден, әлеуметтік жұмыста бұл функциялар халықтың әлсіз қорғалған топтарына бағдарланды.

Әлеуметтік жұмыс пен әлеуметтануды салыстырғанда теоретикалық фундаментальді жағынан ерекшеленеді. Қысқаша айтқанда әлеуметтану басқа әлеуметтік ғылымдарға қатысты өзінің методологиясымен ерекшеленеді, әлеуметтану қоғамдық құбылыстармен процестерді зерттеуге, анықтауға мүмкіндік береді. Бұл түсініктерді нақтылау үшін әлеуметтану білімінің негізгі құрылымдық элементтерін еске түсіруге болады. Бұл түсініктерді нақтылау үшін әлеуметтану білімінің негізгі құрылымдық элементтерін еске түсіруге болады. Бұл жалпы әлеуметтанулық теория (қоғамды толығымен білу жүйесі, оның құрылымдық компоненттері, олардың арасындағы өзара байланыстар, табиғат пен қоғам арасындағы өзара байланыс туралы. Әлеуметтану теориясының салалары (қоғамның өмірлік қызметіндегі жеке салаларын білу).

Ортаңғы деңгейдегі теория (арнайы және жеке әлеуметтанулық теория) концепция ретінде, функцияны түсіндіретін және жеке әлеуметтік процестердің дамуы, адамдардың әлеуметтік қауымдастығы. Әлеуметтануды танудағы эмпирикалық деңгей (әлеуметтанулық зерттеу программалрын өндеу, оны ұйымдастыру, әдісі және мәліметтер жинау технологиясы).

Теоретикалық әлеуметтану жұмысқа әлеуметтік қызметті жүргізуді бағдарлауына көмектеседі.

Қорытындылай келсек, арнайы әлеуметтанулық теориядағы жанұя және неке әлеуметтануы, жас ерекшелік, тәрбие әлеуметтануы, девиантты мінез-құлық, бос уақыт әлеуметтануы, тұлға кіші топтар, медицина әлеуметтануы, жастардың салауатты өмірі, мораль әлеуметтануы, жыныс және құқық қылмыстық қоғамның әлеуметтік құрылымының әлеуметтануы, еңбек әлеуметтануы, басқа салалрдың әлеуметтік жұмысқа қатыстылығымен тығыз байланысты.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2 Психология  және әлеуметтік жұмыс

 

Әлеуметтік қызметкер кәсіби міндеттерін атқару  және әлеуметтік қызметті орындау мен ұйымдастыру үшін психологиялық білім қажет. Әлеуметтік қызметкердің кәсіби функцияларының арасынан ең маңыздысы психологиялық қолдау көрсету. Делдалдық функциясын орындау барысында әлеуметтік қызметкер басқа маңызды мамандармен байланысады (психолог, психотерапевт, психиатр, педогог, социолог, заңгер).

Әлеуметтік қызметкердің психологиялық іскерлігі болуы қажет, біріншіден, психотерапевт, психолог мамандарымен үнемі қатынаста болып, олармен тіл табыса білу, екіншіден, әлеуметтік проблемалардың психологиялық, психиатриялық жағдайларды айыра білу, клиентті осыған сай мамандыққа бағыттау, үшіншіден, мұқтаж болған алғышқы әлеуметтік көмек көрсету, төртіншіден, адамдармен үнемі қатынаста бола келе психологиялық мәселелерді шешу.

Әлеуметтік жұмыс практикасында ортаңғы орында клиентпен жеке жұмыс істеу жатады. Әлеуметтік қызметкердің көмегін қажет ететіндер ішінде өз мәселесін шеше алмайтын адамдар аз емес (қарттар, мүгедектер, жалғыз басты адамдар, т.б.). Оларда ережеге сай өздерінің тенденциялары болады: агрессия, депрессия, аутизм.

Әлеуметтік жұмыс пен психологияның объектісі – адам. Адам әлеуметтік қарым-қатынастың объектісі ғана емес, оның субъектісінде болып табылады.

Әлеуметтік әрекеттердің объектісі индивид болса, қоғамдық және тұлғалық позицияда пассивті орын алады. Психологияда бұл өз өміріндегістартегиясында детерминацияға ұмтылуы, өз еркімен шешім қабылдаудан бас тартуы, мінез-құлық стереотипі, ойлау регидностілігі, монопараметрлік өмір сүру, экстремалдығынан көруге болады. Нағыз бесленділік, өзіндік даму тенденциясы, өзіндік актуализациясы,мақсаттылығы, креативтілікті тек тұлға ғана көрсете алады, тек болашақтағы әлеуметтік әрекеттердің субъектісі ретінде ғана. Тұлғаның әлсіреуі, адамның жеке субъектісі белгілі бір тәуекелділікті қойыпоның өзін-зі қорғауға өхіндік жетілу қабілетінде кедергі келтіреді. Өзінің субъектілігін жүзеге асыру мүмкіндігіне байланысты, проблемалар қатары туындайды. Сонда психологияның да, әлеуметтік жұмыстың да басты мақсаттарының бірі адам дамуындағы тежеулерді, проблемаларды шешуге өзгергісі келетіндерге көмек көрсету, әлеуметтік субъектілік пен өмірлік күшін көрсетуге жағдай жасау болып табылады. Мұны көптеген жолдармен жүргізуге болады. Психологиялық практиканың аспектілері әлеуметтік жұмыспен байланысты сұрақтарға бастыкөңілді аударады.

Әлеуметтік жұмысқа психологиялық білімнің қажеттілігі жасөспірімдер- мен, жастармен, асоциалді, өзіне-өзі қол жұмсаған, «дағдарыстағы психикалық күйге» түсетін адамдармен ұйымдық жұмыстарда прентивті әдістерді кең қолдануына байланысты.

Барлық осы әрекеттерді әлеуметтік қызметкер білуі тиіс индивидтерде, жанұяларда, қандай өзгерістер болып жатыр және олар қауда тұрып жатыр, мұндай өзгерестердің әлсіреуінің себебі қандай т.б.

Әлеуметтік жұмыс практикасының келесі бағыттары маңызды белгілерге ие:

• Психодиагностикалық;
• Психологиялық кеңес
• Психологиялық және техникалық құралдары клиентпен өзара байланыста пайдалану.

Психодиагностика – психологиялық диагноз қоюмен байланысты психикалық білімнің бір бөлімі. Қазірг заманғы психодиагностикадағы психикалық диагноз терминінің түсініг тек қана дамудың немесе кез-келген қалыпты психикалық көмек көрсетуде ауытқушылықтарды ғана емес, нақты бір объектінің психикалық күшін анықтау (индивид, жанұя, топтар), сол немесе басқа психикалық функциялар немесе түрлердің нақты процестерін жатқызады.

Психодиагностика – бұл теоретикалық пән және практикалық психологтың қызмет саласы. Теоретикалық пән ретінде ол жалпы стратегиялық және тактикалық мәселелрін зерттейді (индикатор тандау, сенімділік және инструментария варианттіліг).

А.А. Болев пен В.В. Стоюннің пікірлерінше психодиагностика келесі психологиялық аймақтағы білімдермен тығыз байланысты.  Психология пәнінің аймағы, деректегі құрылыстарды зерттеумен (жалпы, диферренциалды, консультативті, әлеуметтік, жас ерекшелік) психиатриялық және психологиялық білімді практикада қолдану.

Халыққа психологиялық кеңес беру практикалық қызметтін жаңа түрі.

Психиатрия мен кеңес берудің айырмашылықтары бар. Кеңе беру қандай да бір мақсатқа жететін дені сау адамға көмек беру.

Психиатрия – тұлға тарнсформациясындағы ұзақ уақыттағы процесс, оның құрылымындағы терең өзгерістерді мінездейді. Психиатрия көбінде тұлғалардың патологиясымен жұмыс деп анықталады.

Әлеуметтік жұмыс практикасында маңызды келесі психологиялық әдістер мен тәсілдерді көрсетуге болады. Психиологиядағы көптеген мүмкіндіктерді әлеуметтік жұмыстағы тұлғаға ықпал етудің әр түрлі тәсілдерін қолданады.

Психодрама – (әдіс, 1920 жылы Д. Морено негізін салған). Онда адамның ролінде кейіпкер ойнайды, оның мәселесін шешуде тірек болады. Психодрама – топтық жұмыс әдісі бағытталған. Д Морено психодрама кестесін жасап шығарды:

1. Режиссер – қоюшы (арнайы дайынлаған психолог, психотерапевт) ойынды қажетті аранаға бағыттайды.
2. Протагонист – дараманың ең басты рөлде ойнайтын адамның мәселесін талқылаудан өткізу.
3. Көмекші ойыншылар – ойындағы қызметтестер, кез келген рөлді орындайды протоганистер немесе режиссерді тағайындау.
4. Көрермендер – рөлсіз қалағн топ мүшелері.
5. Сахна – психодрама әдісінің кең ұйымы, оның өзіндік образды эпицентрі, яғни қатысушылардың өз ынғайына орналасуы. Сыныпта, өрісте, пәтерде, жастар легінде сонымен қатар сахнаны құру – психодраманың маңызды бөлімі.

Әлеуметтік жұмыс практикасының алдында бүгінде клиентке ықпал ету технологиясында, қажет еткендерге көмек көрсетуде әртүрлі техникалық әдістерді қолдану тапсырмасы тұр. Бұл әлеуметтік жұмыс пен психологияның арасындағы негізгі  бағыттарының бірі болып саналады.

Психологиялық теорияның теорияның көздері З.Фрейдтің ең алғаш адам психикасындағы санасыздық пен және мінез-құлқына әсер етуінен көрінеді. Ол детерминизм позициясында тікелей, яғни барлық психикалық шақырулар алдыңғы оқиғаларға із қалдырады. Психиканың үш деңгейі белгілі : сана, санаға дейін, бейсаналық. Соңғы деңгейінде тұлғаның негізгі детерминаттары, психиканың энергиясы, инстинктер жатады. Психоаналитикалық концепцияның маңызды ерекшеліктері болып бейсаналықтың  жүргізуші рөлін жинақтау. Осындай адамға көмектің негізгі жолы мәселесін санасына құю. Саналық адам мәселесінен, мазасыздықтан құтылуға көмектеседі және өзін басқарып, бақылай алуына әсерін тигізеді.

Жалпы  психологияның  көп ғасырлық даму нәтижесінде әлеуметтік психология пайда болды.В.Вундтан бастап барлық ғалымдардың пайымдауынша жүйе ретінде индивидуалды және коллективті психологияның тоғысқан жерінде пайда болды.Басқа жағынан бұл тоғысу эклектикалық және тоғысу түрінде жүрген.Ал өзі жалпы психология тенденциясының дамуы кеңейтілген психикалық күйлер ауқымын қосқанда, адамдардың бір-бірімен қарым-қатынас жасау негізінде пайда болған, өте дұрыс және күмән тудырмайды..Көптеген әлеуметтік психология әдістері психолгиядан алынған.Бірнеше әлеуметтік психологиялық құбылыстар жалпы психологиялық заңдар негізінде түсіндіріледі.Мысалы:жарнамада, модада, ақпарат беру жүйесіндегі әр түрлілікті  жалпы психологиядағы ассоциативті заңдармен түсіндіруге болады.Адам бойындағы ерекше бір бітісі ретінде қарым-қатынасқа түсу қиындығын да түсіндіруге болады.Адам психикасының психикалық процесіндегі ауытқулар тікелей басқа адамдар мен қарым-қатынас жасау жағдайында болғанда түсіндіріледі.Жалпы психологиядағы мәліметтер мен және көрсетулермен (сезімталдық, зейін ауқымы мен көлемі т.с.с.).Әлеуметтік психология психологияға сүйенеді, соңғысы физиологияға сүйенген.

Әлеуметтік психологиямен жалпының айырмашылығы тек қана адамдар мен тікелей қарым-қатынас жасаған кезде ғана пайда болатын психологиялық күйлерді зерттеу болып табылады.Ал жалпы психологияда субъектінің көрінетін іс-әрекеті ішкі заңдылықтарына бағытталған.Бұл айырмашылық шамалы ғана және абсалютты бола алмайды өйткені кеңес психологияда дәлелденген, кез-келген қарапайым және күрделі күйлер әлеуметтік шартталған.Адамдардың психикалық күйі әлеуметтенген, өйткені сезіну, қабылдау және басқада кез-келген психикалық күйлер әлеуметтік тарихи анализсіз түсіндірілмейді.