Дін - әлеуметтік институт ретінде адамзат қоғамымен бірге жасасып келе жатқан рухани құбылыс

 Діннің-экономикамен ерекше байланыстары бар. Вебердің шаруашылықтың капиталиетік жүйесінің пайда болуында протеста-низмнің рөлі туралы зерттеуі дін мен экономика арасындағы әрекеттесуге көңіл бөлуді күшейте түсті. Бұл бағыттағы жұмысты Р.Белла жалғастырды. Ол жапон дінінің белгілі бір белгілері елдің жылдам экономикалық дамуында маңызды рөл атқарғанын көрсетуге ұмтылыс жасады[7].

Вебер ұсынған бағытпен қатар экономика саласында сиқыршылық әрекеттердің рөлін де зерттеу жүргізіліп жатыр, этнологтар бұл әрекеттер қажетті түрде тиімді және қоршаған әлемге бейімделуді қамтамасыз ете алушы бола алатынын көрсетті.

Жалпы діннің басқа әлеуметтік институттармен қатынасы проблемасының  бүкіл жиынтығы діннің әлеуметтік-мәдени өзгерістердегі рөлі деген басты мәселелермен байланысты. Бұл мәселе діннін рөлі қоғамда болып жатқан өзгерістерді уақыт бойынша қандай да бір артта' қалушылықта болумен шектеліп отырады ма немесе дін осы өзгерістердің қозғаушы күші - "моторы" болып табыла ма деген мәселе жөнінде. Қазіргі уақытта бұл проблеманың тәжірибелік жоспары "үшінші әлем" елдерін жаңарту процесінде пайда болатын өте өткір қарама-қайшылықтар мен қиыншылықтарға байланысты аса мол.

 

ІІ Бөлім: Қазақстан Республикасының діни проблемалары мен ұлт дүниетанымына әсері және исламның таралуы.

2.1. Қазақстан  Республикасында секталардың таралуы  және өзекті проблемалары.

Дін әуел баста адамдардың тек рухани қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында қызмет етті десек, ендігі жерде оның өзге алуан түрлі жақтарынан көрсетіп бағуда. Қазіргі кезде ұрпақтың дені діни сенімді экстремизм, фанатизм, фундаментализм құбылыстарымен тығыз байланысты деп те ұғынуда. Оған басты себеп – өткен ғасырдың 90-жылдарындағы кеңестік мұсылман елдері халықтарының діни жандануымен тұспалас келген өзге  мұсылман елдері халықтарының сан түрлі қимыл-қозғалыстары мен қарулы қақтығыстарының барлығының осы «-изм»-дермен сипатталуы еді. Ал сол оқиғаларға байланысты жарияланған мақалалар мен саясаткерлердің пікір-сұхбаттарында ол сөздердің мән-мағыналары ашылып талданып жатпады. Бұған, алдымен, ақпарат құралдары мен құқық қорғау органдары өкілдері, жекелеген саясаткерлердің бір жақты берген бағалары көп әсерін тигізді. «Қазіргі бұқаралық ақпарат құралдарында, тіптен кейбір саясаткерлердің жұртшылық алдындағы мәлімдеулерінде жаңа мағына жамылған – «исламдық қауіп - қатер» деп аталатын жаңа сөз жиі-жиі және үздіге қаталануда»

«Фундаментализм», «фанатизм», «экстремизм» ұғымдарының ғылыми тұжырымдалған  анықтамаларын қарапайым адамдар  біле бермейтіндігі анық. Олардың  түсінігінде, ол сөздер «қатыгездік», «бұзақы», тіпті «зұлым» және тағы басқа мағынада қабылдануы мүмкін.

Діни экстремизм құбылысымен  байланысты проблемалардың зерттелуі  Кеңес Үкіметі тұсында яғни 70-жылдардан  бастап, қолға алына бастады. Ол еңбектерде негізінен, КСРО ішіндегі діни секталар мен ұйымдардың кейбір заңсыз бой көрсетулері қарастырылып, коммунистік-атеистік қоғамға жат құбылыс деп  дәлелденді. Сол кездері бұл проблемаға басты назар аударып, оның мән-мағынасы төңірегінде біраз еңбек жазғандар: И.И.Баражников, Э.Г.Филимонов, В.Н.Арестов, Э.И.Лисовцев, И.А.Колесникова және тағы басқа. Олар еңбектерінде діни экстремизмнің саясатпен, идеологиямен, құқықпен және әдет-ғұрыппен тығыз байланыста екендігін аша келе, дінді бүркенген мемлекет пен қоғамға қарсы бағытталған құбылыс деп көрсетті. Сол кезеңге сай діни экстремизмнің әлеуметтік бет-пердесі және оның қоғамда алатын орны пайда болу себептері мен өміршеңдігі, діни экстремистік пиғылдағы топтардың әлеуметтік құрамы мен іс-қимылдарының түрі, көрініс беруінің жолдары талданып, әрі онымен күресудің тиімді жолдары ұсынылды.

Дін мен діни экстремизм құбылыс арасындағы байланыс мәселесіне келгенде бүгінгі көптеген қазақстандық ғалымдар мен саясаткерлер, діни қайраткерлер, негізінен, атаудың өзі орынды алынбаған  деген пікір айтады. Олардың ойынша, дін мен діни сенімнің негізгі мақсаты – адам баласының ішкі дүниесін, рухани  болмысын реттеуге бағытталған. Ғылыми тұжырымдама бойынша дінге адам баласы алдымен өзіне түсініксіз, ақыл-ойымен шеше алмайтын сұрақтар мен дүниедегі құбылыстарға жауап табу үшін де ұмтылады делінсе, діндарлардың түсінігінде бұл сұрақты дәл осылай қоюдың өзі – қате деп саналатындағында күмән жоқ.

Діндер мен діни ұйымдар, конфессиялардың ішінде қазіргі  кезде Ислам діні төңірегінде  болып жатқан оқиғалар өзіне ерекше назар аударарлық. әсіресе, олардың белсенділігі Араб елдері мен кейбір Орта Шығыс, Оңтүстік Шығыс Азия, Кавказда ерекше көзге түседі.

Діни экстремизм, негізінен, елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайының нашарлауымен, халықтың тұрмыс  жағдайы  құлдыраумен, адамдардың үкіметке және оның жүргізіп отырған саясатына  риза болмаған жағдайларында, сонымен  қатар адамдардың тіршілігіне әсер ететін моральдық-психологиялық факторлар орын алған жағдайда көрініс береді.

Сонымен қатар мемлекетіміздің, қазіргі конституциялық құрылымн өзгертіп, оның тұтастығын бұзуға негізделген, бүкіл  әлемде мұсылмандардан тұратын біртұтас «Халифат» мемлекетін құру қажеттігіне үйрететін, Қазақстан Республикасының әділет органдарына тіркелмеген және еліміздің сот органдарымен діни экстремистік партия деп танылған, Қазақстан Республикасы аумағында қызметіне тыйым салынған «Хизб-ут-Тахрир», «Иоһова» және тағы басқада көптеген діни экстремистік париялар таралуда.

Осыған байланысты «Хизб-ут-Тахрир»  діни жэкстремистік париясының заңсыз ілімдеріне, соның  ішінде басты  мақсаттары ретінде еліміздегі қазіргі  коституциялық құрылымды өзгертіп, бүкіл әлемде біркелкі мұсылмандардан тұратын «Халифат» біртұтас мемлекетін құру қажеттігіне үйреткен. Ол ұйым мүшелерінен әрдайым қатарларын көбейту мақсатында діни экстремистік парияға жаңа мүшелер тартуды талап етеді.

Сондай-ақ ұйым мүшелері бір рет айдың қорытындысы  бойынша жазбаша түрде есеп тапсырады екен. Ол есепті 10 пунктен тұратын қағида бойынша қабылдаған:

1. «зиярат» – белгілі  бір адамғаарнайы жағдайын сұрау  мақсатымен үйіне бару;

2. «дағуат» – адамдарға  ислам турасында үгіт-насихат  жұмыстарын жүргізу;

3. «сұхбат» – адамдарға ислам турасында ілім беру;

4. «таборуот» – жағдайға  байланысты ақша беру, бұл ақшалар  ұйым мүддесіне жұмсалады.

5. «илтизамот» – кедей  мұсылмандарға көмек көрсету  үшін ақша жинау;

6. «проблема» – ұйым  мүшелерінің жеке проблемалары  қозғалып, оларды шешу жолдары  талқыланады;

7. «кітап оқима» –  ұйымның әр мүшесі өзінің «Хизб-ут-Тахрир»  діни экстремистік париясы ұйымына  қатысты оқыған кітаптары жайлы  бөліседі;

8. «халка» – әр топ  басқарушыларынан «хизбиден» өз  тобына неше адам тартқандығы  және оларға сабақ қалай жүргізіліп жатқандығы сұралады.

9. «саяси сахна» –  дүниедегі саяси өзгерістер талқыланады;:

10. «махр» – отбасылы  ұйым мүшелерінен олардың отбасындағы  проблемалар жөнінде айтылады.

Оларды жою мақсатында «Діни бірлестіктер мен сенім  наным бостандығы мәселелері жөніндегі заң актілеріне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы әзірленген.

Сонымен қатар «Иеһова» партиясы олар дүниежүзінің 200 тілінде 27 миллион данамен 30 беттік журнал шығарып, 230 елде үгіт жүргізген. Нью-Йоректегі  «Күзет Мұнарасы» қоғамның «Бруклин» баспаханасында 3 мың адам жұмыс істейді. Баспаханаларда айына бір тілде үлкенді-кішілі 60 мың кітап және әлемнің 120 тілінде 30 миллиондай кітап шығарған. Осылардың бәрін тарату үшін 2 миллион адам жұмыс істейтін «Эймак» тарату желісі тағы бар.

Бұл күндері жарты  миллиондай қазақстандықтар түрлі  секталарға кіріп кеткен. Және олар күнен-күнге көбеюде. Солардың бірі «Иеһова» ұйымы саналады.

Бұл – Иеһова куәгерлері Қазақстандағы қазақ қауымының  конгресі. «Аудандық конгресс» деп  аталғанмен бүкіл Қазақстанды қамтыды. Олар дүниежүзі тарап жатқандықтан, Қазақстнадағы иеһоваларды өз ішінде бір ауданның куәгерлері деп атайды екен. Әр ауданға шифр берілген. Қазақстнадағы шифрлер 1:1:1. бірақ бұл шифрдің нені білдіретінін ашып айтпайды. Иеһова куәгерлерінің бастауыш ұйымдары – топ. Әр топта 20-25 адам бар. 6-7 топ бірігіп қауым құрады. Әр қауымда 120-150 адам бар. Қауымды ақсақалдар немесе бақылаушылар басқарады. Иеһова куәгерлерінің атаулары орысша – Иегова, ағылшынша – Жаһова, қазақша – Иеһова делінеді.

Қазақстанда Иеһова куәгерлернің қазіргі басшысы – Гиглер Вернер деген Германиядан келген 55-60 жас шамасындағы неміс азаматы. әр айда қандай тақырыпта діни баяндама жасалады, оны айдың қай күні жасау керек, қандай іс-әрекет жүргізу керек, бәрін Нью-Йорктегі орталық нұсқап отырады. Сондай-ақ 27 миллион данамен 200 тілде шығып, 230 елде таралып «Күзет мұнарасы» деген 30 беттік журналдары бар. Осы журналда әр айдың әр жетісінде қандай тақырыпта діни баяндама жасап, қандай ән айту керектігі туралы мәліметтер жариялайды.

Діни экстремизмге байланысты Атырау қаласы прокуратурасы обылыс аумағынан «Иеһова куәгерлері», «Таблиғи жамағат», «Вахабизм» атты дәстүрсіз  діннің өкілдерін ұстаған.

Атап айтқанда 2007 жылдың мамыр айының 6-ші жұлдызында Авангард мөлтек ауданында орналасқан пәтерден «Иегова куәгерлері» дәстүрсіз діни ағымының әділет органдарына тіркелмей заңсыз қызметтерін атқарып, өз қатарларына Атырау халқын қосып алғандығы анықталған. Соған байланысты әкімшілік тарапынан және жоғарғы сот органдарынан жаза қолданып барлыған толық құрықтаған.

2007 жылдың мамыр айының 11-ші жұлдызында «атырау қаласындағы  Иегова куәгерлері» атты тіркелмегендіни  бірлестіктің басшысына қатысты  тіркелмеген діни бірлестікке  басшылық жасаған үшін Қазақстан  Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық кодексінің 374-1 бабының 1 тармағымен әкімшілік өндіріс қозғалып, сәуір айының 4-ші жұлдызындағы соттың қаулысымен 109 200 теңге айыппұл салынған.

Осы діни экстремизмге байланысты Астанада алғаш «Әлемдік және дәстүрлі діндер лидері» өтті.

2003 жылғы 23-24 қырқүйекте Астанада өтіп, дінаралық үн қатысудың маңызды бастамасына әлемнің танымал діни лидерлерін тарқан бірінші съездің бастамасы мыналарды қамтыды:

- әлемдік өркениеттердің  өзекті негіздерін  білдіретін  әлемдік мәдениеттердің, діндердің  және этностық топтардың өзара ықпалдастығына үлес қосуға тілек білдіріп, мәдени және діни айырмашылықтар негізіндегі жанжалдарға жол бермеуге ұмтыла отырып;

- дін адам өмірі  мен қоғамының аса маңызды  қыры ретінде жаңа мыңжылдық  басында жасампаздық пен бейбітшілікті сақтауда сапалық жаңа рөлге ие боғанын негізге ала отырып;

- діни лидердің қазіргі   және болашық ұрпақтардың рухани  тәрбиесі мен тәлімі үшін  қор  жаупкершілігін, олардың өзара құрмет  рухын орнықтырудағы, осы заманға  жаңа  жинақтардың  алдында  басқалардытүсіну мен қабылдаудағы маңызды рөлін түсіне отырып;

- әрбір дін мен мәдениеттің  бірегей сипатын қуаттап, мәдени  және діни әрқилылықты адамдар  қоғамының маңызды белгісі ретінде  қарастыра отырып;

- бейкүнә құрбандықтарға  соқтыратын күш қолдануды ақтау үшін пайдаланылатын діни және ұлттық айырмашылықтарды саудағы салушылық туындатқан әлемдегі дінаралық және ұларалық шиеленістің өсуіне алаңдашылық білдіре отырып;

- дінді шынайы түсінушіліктің  және күш қолдануды жоққа шығарып  басқа  халықтарды және басқа  діндерді ұстанушыларды құрметтеуге және бейбіт қатар өмірсүруге шақыратын барлық діндерді танымдық экспертизиммен және фанатизммен ешқандай қатысы жоқ екенін атап көрсете отырып;

- дінаралық және мәдениетаралық  қатынастардағы қиындықтарды халықаралық  саясаттағы, экономикадағы, әлеуметтік, гуманитарлық және ақпараттық ортадағы тепе-теңдіктің елеулі бұзылуы, сондай-ақ дінді  саяси мақсаттарда пайдалану туындатады деп санай отырып;

- жоғарыды аталған  проблемалар бойынша Съездің  «Дін, қоғам және халықаралық  қауіпсіздік» атты негізгі тақырыбы аясында:

І. «Діни наным еркіндігі  және басқа діндерді ұстанушыларды  құрметтеу»;

ІІ. «Діни лидерлердің  халықаралық қауіпсіздікті нығайтудағы  рөлі».

Осы тақырыптарда пікір  алмасты.                                                                          

- бүкіл діндерді  адамзаттың  аман-саулығын, қадір-қасиеті мен  бірлігін уағыздай отырып лаңгесшілдіктің  барлық себептерін жою жолында  бірлесе еңбектенуге шақырамыз.

- бір дінді ұстанушыларды  екіншісіне айналдыруға бағытталған  қандай да бір қысым көрсету мен күшейту әрекеттерін өзіміздің қабылдамайтынымыз туралы мәлімдейміз.

- өзара түсіністікке, ынтымақтастық пен әлеуметтік  үйлесімге қол жеткізу ісіндегі  білім берудің жастар саясаты  мен ортақ мәдениетке тәрбиелеудің  өзекті рөлін қуаттаймыз.

Біз сондай-ақ халықаралық  қоғамдастыққа халықаралық және өңірлік ұйымдарға, бүкіл әлемдегі мемлекеттер мен үкіметтерге  мынадай мәселелермен қайрыламыз:

- өркениеттер үнқатысуының  үдерісіне белсенді қолдау білдіріп, тұрақты түрде бейбітшілік мәдениетін нығайтуға, оның қағидаларын халықаралық саясаттың және барлық адамдар өмірінің берік негізі ретінде орнықтыруға бағытталған күш-жігер қолдану.

- әділ дүниенің орнауы, халықаралық құқық пен заңдылықтың  нығаюына, БҰҰ кадырлары мен халықаралық  шарттардың орындалуына, сондай-ақ бүкіл әлемде бейбітшілік пен қауіпсіздіктің орнауы үшін тиімді шараларды әзірлеуге жәрдемдесу;

-жаппай қырып-жою қаруын  әзірлеуден  өндіру мен ие болудан   толық бас тартып жаппай қырып-жою  қаруының таралмау режимін нығайтуға  жәрдемдесу.