Мектепке дейінгі мекмелерде ойынды қолдану

1. Алмас қояныңмен бірге алға қарай 3 қадам жүресің... Қандай пішінді кездестірдіңдер?
2. Оңға жүрсең алдыңнан бақшада өсіп тұрған көкөністерді кездестіресің. Қоян сәбізді ұнатады. Сәбіздерді сопақша ыдыстарға жинап алайық.

Күтілетін нәтиже: Бала пішінді ғана емес кеңістік туралы ұғымын да толықтырады.

«Ұшқыш кілем» ойыны. Балаларға ұшқыш кілем туралы ертегіні айтамыз. Еденге әр түрлі пішіндегі қағаздарды қоямыз. Бұлар кілемдер. 
(Әр  балада 3 зат болады).

Барысы: - Міне, балалар бізде де ұшқыш кілем бар, кілемге өзінің түсіне сәйкес зат қойғанда ғана ұшады екен.

1. Мысалмен көрсетеміз. Көк кілемге көк түсті шарды, көк допты, көк қарандашты қоямын, енді кілем ұшуға әзір.
2. Келесі бір бала шығып өзінің іс-әрекетін көрсетеді. Түстерді бірлесе қайталаймыз.
3. Әр бала өзінің алдындағы заттарының түсіне қарай кілемге орналастырады.

Аяқ астынан боран соғып, кілемді басқа жаққа ұшырып кетеді, ал ойыншықтар құлап, шашылып қалыпты. (Балалар уайымдайды) 
Сол кезде мейірімді сиқыршының дауысы естіледі.

- «Балалар, егер сендер  ойыншықтарды түсіне қарай дұрыс  топтастырып, жинастырсаңдар, кілемдерің  өздеріңе қайта ұшып келеді»

Күтілетін нәтиже: Түстердің атауын қайталап, есіне сақтайды, тапсырманы өздері орындауға дағдыланады.

«Магниттер мен қағаздар» ойыны.

Тапсырма.  Магниттің түсіне қарай сәйкес түсті қағазды магнитті тақтаға жапсыру.

Барысы: Балаларға әр түстегі қағаздар таратылады. 
Тәрбиеші үлгімен таныстырады «Мынау қызыл магнит, енді мен осының түсіне ұқсас қызыл қағазды тауып, тақтаға орналастырамын».

Күтілетін нәтиже: Түс туралы түсініктері дамиды, зейін қойып тапсырманы дұрыс орындауға тырысады, магнит қасиетімен танысады.

  «Бағдаршам» ойыны.

Тәрбиеші сандыққа түстерін атай отырып, домалақ пішіндегі қағаздарды салады. Тақтаға Қызыл, сары, жасыл түсті парақ ілінеді. (Төртбұрышты) 
Тапсырма. Балаларға сандықтан 3 қағаз алуға рұқсат етіледі. Балалар өздеріндегі пішіннен тәрбиеші көрсеткен пішінді тауып, тақтадағы сәйкес төртбұрышқа орналастырады. Сұрақ. «Біз нені құрастырып шықтық?» Күтілетін нәтиже: Түстерді ажыратады, олардан белгілі бір зат құрастыруға болатынын ұғынады.

Қорытынды.

“Ойын - бұл өзінше бір мектеп. Осы дидактикалық ойындар арқылы балалардың мінез-құлқы, олардың өмірге, қоршаған ортаны танып білуге деген, бір-біріне деген танымдық көзқарасы қалыптасады”.  В.А.Сухомлинскийдің осы сөзі ойын арқылы баланың ойлау қабілеті шыңдалатынын дәл көрсетеді. Дидактикалық ойындарды қолдану іс-әрекеттің әсерлігін арттырып, балалардың ойлауын, жалпы қабілеттерін дамытады. Тәрбиеші ойындарды шығармашылықпен түрлендіре отырып, балалардың психофизиологиялық ерекшеліктерін ескеріп, жаңа тақырыпты өткенде, бұрынғы материалды қайталағанда, білімді тиянақтау негізінде топтағы барлық балалармен жүргізілетін бағдарламалар арасында жұмыс жүргізгені жөн.

Қорыта айтқанда, ойын - баланың жан серігі. Ойын сырттай қарағанда ешқандай қиындығы жоқ, оп-оңай көрінуі мүмкін. Ал іс жүзінде бала ойынға қатысу үшін басқалармен тіл табысып, өзінің ойлаған ойын іске асыру мүмкін емес. Баланың рухани жетілуі мен табиғи өсуінің, денесінің дамуы мен ой дүниесінің өркен жаюы ойынға тікелей тәуелді.

Ал дидактикалық ойындар балаларды өз бетінше жұмыс істеуге дағдыландырады, олардың ойлау қабілеттерін, ізденімпаздылығын арттырады, сөз қорын молайтуға көмектеседі, сабақта дидактикалық ойындарды пайдалану балалардың сол пәнге белсенділігін арттырады, бағдарламалық материалдарды қажет деңгейде меңгеруге ықпал етеді.

Балалар дидактикалық ойын барысында өздерін еркін сезінеді, ізденімпаздық, тапқырлық қасиеттері байқалады. Сезіну, қабылдау, ойлау, зейін қою, ерік арқылы түрлі психологикалық түсінікпен сезім әрекетіне сүйенеді.

Көрнекті нидерланд оқымыстысы Иохан Хейзинганың «Ойнаушы адам»  деген дәлелдемесіне кең тараған еңбегінде: «Ойын адамзат әрекетінің жан-жақты қамтылған әдісі, адамзат тіршілігінің универсал категориясы. Ойын өмір сүру әдісі емес, бірақ адам әрекетінің құрамды негізі. Ақылды адам дегеніміз ең алдымен ойнайтын адам», - дейді.

Ойынды халқымыз балаларын  тәрбиелеуде ертеден пайдаланған. А.Байтұрсынов «...баланы ойынға үйрету, ойынға қатыстыру арқылы ойыны қайсы, үйретуі қайсы екенін балалар  айырмастай, сезбестей етіп үйретуі  керек» деген қағидасын басшылыққа алған жөн. Ойын – үйрету әдісінің ерекше түрі. Ол үйренуді мәжбүр етпейді, баланың өз еркімен, ынтасымен орындалады.

Сонымен қатар мектепке дейінгі  мекемелерде  қоршаған ортамен таныстыруда дидактикалық ойындарды қолдануда  төмендегідей   ұстанымдар басшылыққа алынады:

• таным процесстерін дамыту (есте сақтау, зейін, қиял, ойлаудың барлық түрлері);
• мектепте оқуға психологиялық даярлық;
• оқу іс-әрекетіне мотивациясы және танымдық белсенділікті дамыту;
• арнайы және шығармашылық қабілетін дамыту;
• қызығушылық пен қабілеттің негізінде кәсіби деңгейде өзін-өзі анықтау;
• әдептілік іс-әрекетінің қалыптасуы.
• көсемдік қабілеті мен сенімділікті дамыту.
• баланың қабілеті мен жекелік мүмкіндіктерін ескере отырып, табысқа жету үлгісін қалыптастыру; 
  Дидактикалық ойындарды тиімді қолдана білсек, балалардың рухани дүниесін ізгілендіруге, жеке тұлғалық қасиеттерін қалыптастыруға жол ашамыз.

Ойымызды қорытындылай келе, дидактикалық ойындар арқылы баланы дамыту бағытындағы жұмыстар жүйеленсе,  оны ұйымдастырудың тиімді жолдары, әдіс-тәсілдері айқындалады, ол өз ретінде, балалардың ой-қабілеттерін қалыптастыру жұмысының жағдайы артады.

Әдебиеттер тізімі.

1. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан – 2030» Жолдау.
2. Н.Ә Назарбаевтың  Қазақстан халқына  Жолдауы.
3. Әлімбеков. Табиғатты пайдалану және оны қорғау негіздері
4. Артемова Л.В. Дидактикалық ойындар. 1992.
5. Богуславская З.М., Смирнова Е.О. Мектепке дейінгі жастағы балаларға арналған дамыту ойындары. – М., 1991.
6. Никитин Б.П. Дамытушы ойындар. – М., 1994.
7. Дидактикалық ойындар А.В.Фарков
8. Қазақстан Республикасы бастауыш білімінің мемлекеттік стандарты. – Алматы, 2003ж.
9. Тұрғынбаев Б.А. Кіші жастағы оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту. Алматы, 2005ж.
10. Ж.Шайхина. Ойын арқылы бала тілін дамыту. Отбасы және балабақша.2009 №2
11. Қисықова Б. Ойындардың оқу процесінде алатын орны . Ұлағат 2004 №4
12. Қалменова Г. Мектепалды даярлық тобы. ХХІ ғасыр мектебі. 2001 № 4
13. Момбекова Р Ойын түрлері Бастауыш мектеп 2011 №4
14. Егенисова А. Мектепалды даярлық тобы. Бастауыш мектеп. 2008 №5
15. «Отбасы және балабақша» журналы, 2004ж №4
16. «Отбасы және балабақша» журналы, 2009ж №1
17. Қазақ бала – бақшаларындағы тәрбиелеу, оқыту мазмұнын жаңарту тұжырымдамасы – Алматы, 1991.
18. Балалар ұйымдарының білім кеңістігіндегі алатын орны. Бала тәрбиесі. 2011ж №7.
19. «Қазақстан мектебі» журналы 2005 ж. № 9-10.
20. Сансызбайқызы М., Рысбайқызы Б «Ойна да ойлан».
21. Байтекова Г.С. Әсем сөйлеп үйренейік. Астана, 2003.
22. «Қазақстандағы Мектепке дейінгі білім» 2012ж  №1
23. Алты жасар балаларды оқытып-тәрбиелеуде дидактикалық ойындардың рөлі: әдістемелік нұсқау. Алматы 2004ж.
24. Е.Бекболғанов. Ойлау қабілетін қалыптастырудың дидактикалық аспектілері. Қазақстан мектебі. 2005ж №5.