Корпоративтік салық менеджментінің салықтық жоспарлау теориялық негіздері мен нысандары

Курсовая работа

Корпоративтік  салық  менеджментінің  салықтық жоспарлау теориялық негіздері мен нысандары

   

     Салыќтар мемлекеттің  құрылуымен бірге пайда болады  және мемлектеттің өмір сүріп  дамуының негізі болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі  қашан да болса салық жүйесінің  қайта құрылуымен, жаңаруымен, жетілдіруімен  бірге қалыптасады. 
Қазақстанның нарықтық экономика жағдайында кәсіпорын қызметіне кері әсерін тигізбейтін үнемді салықтық жүйені құру маңызды орын алуда. 
         Қазақстандағы салықтық реттеу – салықтық механизм және мемлекеттің салықтық менеджмент саласындағы икемді элементтерінің бірі болып табылады. Салықтық реттеудің өзегін салықтық міндеттемелерді орындаудағы оперативті араласудың экономикалық жүйе шаралары құрайды. 
Шаруашылықтанудың нарықтық негізі салық салудың тиімді жүйесін құруды қажет етеді. Салықтар арқылы мемлекет бюджет табысын құрып қоймай, сонымен қатар экономиканы реттеуді іске асырады. 
Салықтық реттеу өзге де экономикалық құралдармен ұштастырылады. Сондықтан салықтық реттеу Қазақстанның нарықтық қатынастар жағдайында және оның ойдағыдай қызмет атқаруындағы ұлттық экономиканы басқаруындағы ең тиімді нысаны болуы керек.  
Экономиканың ең басты деген салаларының өсіп, өркендеуі үшін мемлекетте соңғы уақытта салық жүйесінде көптеген өзгерістер болып жатыр. Ондағы өзгерістер әсіресе заңды тұлға болып табылатын ұйымдар мен мекемелер үшін енгізілген. Себебі, заңды тұлға болып табылатын өндіріс, кәсіпорын, серіктестіктер, компаниялар, фирмалар экономиканы дамытуда және салықтық түсімдер түрлерінің көптеген түрлерін төлейтіндіктен, олардыњ жаѓдайын жаќсарту үшін салыќ жүйесінің ауыртпалығын төмендетуде ең басты жеңілдік көзі деп айтуға болады.

Қазақстан Республикасының ұзақ мерзімді «Қазақстан - 2030» даму стратегиясының басым бағыттарында сипатталғандай, жоғарғы дәрежелі өркениетті нарықта  экономикалық өсудің нақты тұрақты өсу қарқынына қол жеткізу барысында салықтық жоспарлау маңызды орынға ие. Аталмыш басым бағыттарды жүзеге асыруды бір жағынан салық әкімшілігін, оның ішінде салықтық жоспарлауды жетілдіру арқылы  жүргізуге болады. Сондықтан салықтық жоспарлауды теориялық тұрғыдан талдау өзекті мәселелердің санатына жатады.

   Жалпы алғанда  салықты жоспарлау – ең аз шығынмен ең жоғарғы қаржылық нәтижеге жету үшін салық салу жүйесін ұйымдастыру.

        Экономикалық  өсуге  өту  стратегиясын  камтамасыз ету үшін Қазақстанда  нарықтық  қарым- қатынастарына жауап  беретін  салық жүйесі болып  табылады.Қазақстан  Республикасында  салықтарды және басқада бюджетке төленетін міндетті төлемдерді басқарудағы  әдістерді толық  пайдаланылу қиыншылықтары елдегі бір  салық жүйесі жеткіліксіздігінен туындайды: олар салық потенциалы және салық  менеджменті.

     Салықтық  жоспарлау салық салуды тиімді етуді, салық төлемдерін кемелдендірудің  жағдайлы схемаларын әзірлеуді, түрлі  басқарушылық шешімдердің салықтық салдарын уақытылы талдау үшін салық  салуды ұйымдастыруды білдіреді. Салықтық жоспарлау аясында салық төлемдерін жоспарлау кәсіпорынға қолда бар ресурстарын тиімдірек басқаруға  мүмкіндік береді.Салықтық  жоспарлауға негіз болып мемлекеттің  салық, бюджет, инвестициялық саясаттарының  негізгі даму бағыттарын ескеру; кәсіпорынның есеп саясатын жүргізу; заң бойынша  белгіленген барлық салық жеңілдіктерін  толық және дұрыс қолдана отырып, салық төлеушінің салық міндеттемесін орындау; салық төлеу мерзімін ұзарту, салық және инвестициялық жеңілдіктерді алу мүмкіндігін бағалау, т.б.  тәрізді факторлар танылады.

Салықтық  жоспарлау, жедел (оперативті),орындалу бағытын бақылауды жоспарлау тәрізді функцияларды атқарады.Салықтық жоспарлауды жедел, тактикалық және стратегиялық элементтерді қамтитын үш деңгейлі жүйе ретінде  де қарастыруға болады

      Жалпы,мемлекеттік салықтық жоспарлаудың мақсаты: бюджетке салық төлеушімен салықтың көлемін жалпы қаржы ресурстарының ішінде анықтау. Бұл  ресурстарды  жоспарлауда  басқару органдары мүмкіндігінше  салық төлемдерін жоғары деңгейде алуды жасауға бағытталады.Бұл  процесс қоғам дамуына байланысты жалпы тұтынушылық өсуін есептеуге  негізделеді; қаржы есептілігінің  қажеттілігін А.Вагнер   негіздеген, соған байланысты заңдылық қалыптасқан, мемлекеттік шығыстардың өсу тенденциясын анықтап отырды.

Ұлттық шаруашылықты орталықтандыратын  жүйе бойынша басқару кезінде  басқару қызметінің маңызды сферасы  қатаң реттелінеді.   Ол салықты  жоспарлау және болжау, ақпаратты  талдау және қадағалау, бұл кез келген жолмен дерективті  құрылатын жоспарды орындалуды мақсат етеді.   Әкімшілік ұжымдық жүйеден нарыққа өту салық салуды басқаруына терең экономикалық мағынат беріп оған мүлдем басқа талаптар қояды.  Мамандардың пікірінше,   елдегі салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді жинау деңгейі  тек фискалды органдардың қатаң бақылауынан емес, салық саясатынын жетілдірілуіне  нарықтық реформалар, экономикалық активті субьектілер нарықтық қатынастардың өсуіне ықпал етеді.   Бұл қарым өатынастрада басты рөл атқаратын мемлекеттің мақсаты, бір  жағынан фискалды мәселе,   екінші жағынан бюджетті қалыптастыру,   елдегі салық жүйесін басқару әлеуметтік экономикалық категорияны  басқарудың негізі болып табылады.    Салық салуды басқаруда оның әлеуметтілігі айқын көрінеді.  Салық экономикалық категория ұлттық көріністің бөлігі, мемлекеттің және өндіріс процессінің арасында   әр уақытта қарым қатынасты тудырады.

Салық құқығы және оны толықтандыратын теориялық практикаға негізделген салық менеджменті салық механизмінің барлық элементтер құрылымының   өзегі болып табылады.  Салық құқығы нормалары салық жүйесін ұйымдастырады және оны бүкіл салық механизміне таратуды көздейді. Сол сияқты барлық жағынан жетілдіру мен координациясымен жұмыс жасайтын мемлекеттік басқаруға мемлекеттік салық менеджменті түсінігі біртекті.

Корпоративтік салықтық жоспарлау  бұл мемлекеттің ерекше сферасы, оның міндеттері:

• Кәсіпорынның орта мерзімді перспективті болжамды табысының   өсуі мен есеп айырысулар негізінде   салықтық   объектісін болжау;
• Мелекеттік әлеуметтік бағдарламал үшін  шығынсыз бизнесты ынталандыратын  жаңа салық концепциясын құру;
• Сыртқы экономикалық қызмет жүйесінде протекционистік саясатты қамту үшін салықтық негіздемелерді  құрастыру

Бұл міндеттемелердің орындалуы  отандық салық салудың   нарыққа  бейімделуін тездетеді,  бұл оның  салық қатынастарының   үлесінің халықаралық жүйесіне өтуіне мүмкіндік  береді.   Мемлекеттік салық  менеджменті   ерекше ғылыми тәжірибелік  процесс ретінде өзінің мазмұнын ұйымдастыру шарты және мақасттық нұсқалары бойынша өте сыйымды.  Ол экономиканы басқару жүйесінде алдыңғы орын алады.

Салықтық жоспарлау салық салуды тиімді етуді, салық төлемдерін кемелдендірудің жағдайлы схемаларын әзірлеуді, түрлі басқарушылық шешімдердің салықтық салдарын уақытылы талдау үшін салық салуды ұйымдастыруды білдіреді. Салықтық жоспарлау аясында салық төлемдерін жоспарлау кәсіпорынға қолда бар ресурстарын тиімдірек басқаруға мүмкіндік береді.

Салықтық жоспарлау жедел (оперативті), бақылау, жоспарлау тәрізді функцияларды атқарады.Салықтық жоспарлауды жедел, тактикалық және стратегиялық элементтерді қамтитын үш деңгейлі жүйе ретінде де қарастыруға болады (1-сурет).

Салықтық жоспарлаудың негізгі элементтері:

• кәсіпорынды тиімді басқару стратегиясын жасау және іске асыру;
• есеп саясаты;
• есеп беру мен бухгалтерлік есептің дұрыс жасалуы;
• салықтық жоспарлау сызбасы;
• салықтық күнтізбе;
• міндеттемелердің нақты орындалуы.

Әр деңгейдегі салық түсімдерінің бюджетке түсу сомасын жоспарлау және болжау барысында 3 маңызды белгі жіктеледі:

• салық төлеуші мен бюджет арасындағы өзара позитивті тұстарда бөлшектеп жіктеу;
• салық жүйесінің қаржы-шаруашылық қызметке әсер ету деңгейін білу мақсатында бюджет-салық қатынастары жүйесінде факторлық талдау жүргізу;
• салық төлеуші мен бюджет арасындағы экономикалық,қаржылық, салықтық қатынастардың пайда болу ықтималдығын алдын-ала бағалау.

Статистикалық зерттеу жүргізген кезде келесідей әдістер қолданылады:

• Регрессивті және корреляциялық әдістер салық қызметінің жұмысын көрсететін өзгермелі шама тобының өзара байланыс орнату үшін қажет;
• Имитациялық әдіс маркетингтік ситуацияға әсер ететін өзгермелі шамалар жай аналитикалық шешімге келмеген кезде қолданылады.
• Көпжақты әдістер, бірінші кезекте факторлы және кластерлі анализ. Олар өзара көп, өзара байланысты өзгермелі шамалар негізіндегі шешімдерін шешу үшін пайдаланады.

 

Сурет 1. Салықтық жоспарлаудың құрылымы

Ескерту: ҚазҰУ хабаршысы,№1,2009ж

 

• Шешім қабылдаудағы статистиканың теориясымен пайда болған әдістер оларға ойын теория әдісі, жалпы қызмет көрсету теориясы, стохастикалық бағдарламалау әдісі жатады.
• Детерминирленген әдістер: сызықтық және сызықтық емес бағдарламалау. Бұл әдістер статистик, анализдердің бір бөлігі болып табылады.

Қазіргі кезеңде салықтық ғылым бюджетке түсетін салықтық түсімдер көлемін жоспарлауға немесе болжауға арналған арнайы әдістер мен тәсілдерді жасаған жоқ, сондықтан да нақты тәжірибеде барлық ТМД елдерінде жалпы экономикаға тән белгілі тәсілдер қолданады. Олар мысалы баланстық әдіс, эксперттік бағалау әдісі, регрессивтік және корреляциялық әдістер, трендтік әдістер, имитациялық әдістер, эконометрикалық әдістер және т.б.

- Баланстық немесе нормативтік  әдіс- бұл әдісте жоспарлау негізгі  болып ұлттық шоттарға негізделген, мемлекет жағынан қатаң белгілер  мен нормативтер белгіленеді. Ол  нормативтер облыстық салықтық  потенция негізінде  есептеледі. Әдетте тәжірибеде мемлекет яғни  салық органдары төменгі нормативтерді  белгілеуге ұмтылады. Оның себебі  осы нормативтер негізінде жасалған  жоспар артығымен орындалуын  көздеуінде.

- Трендтік әдіс графикаға  негізделеді. Яғни салық органдарының  графикалық мүмкіндіктері жақсы  компьютерлік техникалық базасының  болуын талап етеді. Қазіргі кезеңде  ҚР–ның салық комитеттерінің  компьютерлік техникалық жабдықталуы  толық көлемде емес, сондықтан  да трендтік және одан да  күрделі әдістер ірі мегаполистерде  және экономикалық мүмкіндігі  жоғары облыстық салық комитеттерінде  ғана қолданылады. Трендтік әдіс  белгілі бір салық бойынша  оның түсімдерінің тарихи динамикасына  байланысты жасалады.

- Трендтік әдістің жалпы  формуласы.                                                                                              

 

Y(t)=f(х)+e                                        (1)

У- болжанушы салық

t- уақыт көлемі

f- функция

х- болжанушы көрсеткішті анықтаушы база

е- ауытқу

- Эконометрикалық тәсіл-бұл  тәсілді салықтық тәжірибеде  құрылымдық экономикалық модельдер  деп атайды.

 Құрылымдық экономикалық  модельдер жалпы түрде былай  жазылады:

 

Уt=βо+β1xt1+β2xt2+xt+Ut                  (2)

 

Уt- модельденуші немесе болжанушы

 Βо, β1,Β2- модель параметрі

xt1,xt2- анықтаушы айнымалылар

Құрылымдық экономикалық моделдер трендтік әдістерге қарағанда дәлірек болжаулар береді. Себебі мұнда бір ғана анықтаушы емес, бірнеше айнымалалар қолданылады. Салықтарды болжауда бұл әдістің нәтижелілігі салыққа әсер етуші факторлардың мүмкіндігінше көп түрін таңдап алу арқылы көрінеді.

R2- параметрлердің дұрыс  анықталғанын көрсететін көрсеткіш. tR2<1(→1)

DW- Дарвин Уотсон көрсеткіші  моделдің дәлдігін, корреляция дұрыстығын  дәлелдейтін көрсеткіш. Бұл көрсеткіштің  мөлшері неғұрлым 2 санына жақын  болған сайын модель дұрыстығы  дәлелденеді.

- сараптамалық бағалау  әдісі - бұл әдіске сай салықтың  болжамды бірнеше арнайы бөлімдері  бар. Мамандар шешімі негізгі  алынады. Мұнда компьютерлік терминде  емес арнайы білімі бар мамандардың  қабылдаған шешімдері негізгі  алынады. Оң жақтарына келетін  болсақ ең алдымен бұл 1-ден  әр салық түрінің спийификасының  ескерілуі, 2-ден сәйкес салықтық  потенциал мүмкіндігінің және  базасының ескерілуі. Шешім қабылдаушы  мамандарының білімдерінің болуы. Ал теріс жақтарына келетін  болсақ, 1-ден көп шығынды қажет  етеді, 2-ден көп жұмысты қажет  етеді, 3-ден көп уақытты қажет  етеді. Қаланатын көрсеткішті объективті  көрсеткішке теңестіру мүмкіндігінің  жоғары болуы.