Қазақстан Республикасында салықтардың пайда болуы мен дамуы

5) балықты ұдайы молайту  мақсатындағы мемлекеттік кәсіпорындар;

6) ғылыми кадрларды мемлекеттік  аттестаттау саласындағы функцияларды  жүзеге асыратын мемлекеттік  кәсіпорын;

7) психоневрологиялық және  туберкулез мекемелері жанындағы  емдеу-өндірістік кәсіпорындар.

Салық Кодексінің мақсаты  үшін қызметін әлеуметтік салада жүзеге асыратын ұйымдар салықты есептеу  кезінде тиісті ставкаларға 0 коэффициентін  қолданады.

Салық Кодексінің мақсаты  үшін қызметін әлеуметтік салада жүзеге асыратын ұйымдарға мынадай талаптарға сай келетін:

1) салық кезеңінде мүгедектер  саны қызметкерлердің жалпы санының  кемінде 51 процентін құрайтын;

2) салық кезеңінде мүгедектердің  еңбегіне ақы төлеу бойынша  шығыстар еңбекке ақы төлеу  бойынша жалпы шығыстардың кемінде  51 процентін (есту, сөйлеу, сондай-ақ  көру қабілетінен айрылған мүгедектер  жұмыс істейтін мамандандырылған  ұйымдарда – кемінде 35 процентін)  құрайтын ұйымдар да жатады.

Егер аталған жер салығын  төлеушілер жер учаскесін немесе оның бір бөлігін (ондағы үйлермен, құрылыстармен, ғимараттармен бірге  не оларсыз) жалға, өзге де негіздерде пайдалануға беру немесе коммерциялық мақсаттарда пайдалану кезінде  салықты 0,1 коэффициентті қолданбайды, Салық Кодексінде белгіленген тәртіппен  салық төлейді.

Меншік салығының келесі маңызды салығының бірі мүлік  салығы болып табылады. Меншіктің барлық түрлері сияқты мүлікке салынатын салықтар да салық салу объектісіне байланысты тікелей салықтарға, бюджетке түскен соң қолданылатын белгісіне қарай арнайы салықтарға, салық салу объектісін бағалау дәрежесіне байланысты нақты салықтарға жатқызылады.

Мүлік салығы – қарамағында  жер мен автокөліктерден басқа  жылжымайтын мүлкі үшін заңды  және жеке тұлғалардың төлейтін төлемдері.

Әлемдік тәжірибеде мүлікке  салынатын салық бұрыннан белгілі  және зор мағынаға ие:

• меншік иегерінің экономикалық жағдайына байланыссыз мүлікке салынатын салықтар бюджет кірісінің бөлімін тұрақты түсімдермен қамтамасыз етеді;
• салықтың тиімді қойылымдары негізінде мүлікке салынатын салықтар өнім өндірушіні бірдей өндірістік ресурстармен қамтылғандығына байланысты жақсы табысқа әкеле алады. Бұнда өнім өндірісінің көп бөлігіне ие болғандар табысқа ие болады.
• Нарықта қосымша сату-сатып алу өнімдерін арттыратын керегі жоқ, тиімсіз ресурстардан кәсіпкерлерді босатуды ынталандырады;
• Мүлікті тек тиімді қолданатын кәсіпкерлерге жағдай жасайды;

Мүлікке салынатын салықтар объектісі болып кез-келген жылжитын және жылжымайтын мүлік есептеледі, ал оны төлейтін тұлғалар болып заңды  және жеке тұлғаларға бөлінеді. Сонымен  қатар бұл тұлғалар қатарларына  резидент емес заңды тұлғалар да жатқызылуы мүмкін және олар резидент тұлғалардың  салық төлейтін тәртібімен мүлікке  салықты төлейді.

Мыналар:

1) Қазақстан Республикасының  аумағында меншік, шаруашылық жүргізу  немесе оралымды басқару құқығында  салық салу объектісі бар заңды  тұлғалар;

2) Қазақстан Республикасының  аумағында меншік құқығында салық  салу объектісі бар дара кәсіпкерлер;

3) концессия шартына сәйкес  концессия объектісі болып табылатын  салық салу объектісін иеленуге, пайдалануға құқығы бар концессионер  мүлік салығын төлеушілер болып  табылады.

Жоғарыда белгіленген  құқықтарда салық салу объектілері  бар заңды тұлғаның шешімі бойынша  оның құрылымдық бөлімшелері дербес салық төлеушілер ретінде қарастырылады. Аталған салық төлеушілер мүлік  салығын осы тарауда заңды  тұлғалар үшін белгіленген тәртіппен  есептейді және төлейді.

Мыналар мүлік салығын  төлеушілер болып табылмайды:

1) өз ауыл шаруашылығы  өнімдерін өндіру, сақтау және  қайта өңдеу процесінде тікелей  пайдаланатын, меншік құқығында  бар салық салу объектілері  бойынша бірыңғай жер салығын  төлеушілер. Өз ауыл шаруашылығы  өнімдерін өндіру, сақтау және  қайта өңдеу процесінде тікелей  пайдаланбайтын салық салу объектілері  бойынша бірыңғай жер салығын  төлеушілер мүлік салығын осы  бөлімде белгіленген тәртіппен  төлейді;

2) мемлекеттік мекемелер;

3) уәкілетті мемлекеттік  органның қылмыстық жазаларды  атқару саласындағы түзеу мекемелерінің  мемлекеттік кәсіпорындары;

4) діни бірлестіктер.

Егер аталған түлғалар мүлікті жалға немесе пайдалануға  берген болса, мүлік салығынан босатылмайды.

Егер салық салу объектісі  пайлық инвестициялық қор активтерінің құрамына кіретін салық салу объектілерін қоспағанда, бірнеше тұлғаның ортақ  үлестік меншігінде болса, осы тұлғалардың  әрқайсысы салық төлеуші деп  танылады.

Бірлескен ортақ меншіктегі салық салу объектілері бойынша  осы салық салу объектілерінің меншік иелерінің бірі олардың арасындағы келісім бойынша салық төлеуші  бола алады.

Қаржылық лизингке берілген объектілер бойынша лизинг алушы  салық төлеуші болып табылады.

Пайлық инвестициялық  қор активтерінің құрамына кіретін  салық салу объектілері бойынша  пайлық инвестициялық қордың басқарушы  компаниясы салық төлеуші болып  табылады.

Заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлер үшін негізгі құрал-жабдықтар  немесе жылжымайтын мүлікке инвестициялар  болып табылатын, Қазақстан Республикасының  аумағындағы  ғимараттар, құрылыстар, тұрғын үй құрылысы, үй-жайлар, сондай-ақ жермен берік байланыстағы өзге де құрылыстар (бұдан әрі – ғимараттар) салық салу объектісі болып табылады.

Мыналар:

1) Салық Кодексіне сәйкес  жер салығын салу объектісі  ретіндегі жер;

2) Қазақстан Республикасы Yкіметінің шешімі бойынша консервацияда  тұрған ғимараттар;

3) ортақ пайдаланылатын  мемлекеттік автомобиль жолдары  мен олардағы жол құрылыстары:

бұрылу белдеуі;

жолдардың конструкциялық элементтері;

жол жағдайы мен оны  абаттандыру;

көпірлер;

өткерме жолдар;

виадуктар;

жол тарамдары;

тоннельдер;

қорғаныш галереялары;

жол қозғалысы қауіпсіздігін арттыруға арналған құрылыстар мен  құрылғылар;

су бұрғыш және су өткізгіш құрылыстар;

жол бойындағы орман алаптары;

желілік тұрғын үйлер және жол пайдалану қызметінің кешендері;

4) аяқталмаған құрылыс  объектілері салық салу объектілері  болып табылмайды.

Егер осы бапта өзгеше белгіленбесе, бухгалтерлік есептің  деректері бойынша айқындалатын салық салу объектілерінің орташа жылдық баланстық құны заңды тұлғалар мен  дара кәсіпкерлердің салық салу объектілері  бойынша салық базасы болып табылады. Салық салу объектілерінің орташа жылдық баланстық құны ағымдағы салық кезеңінің  әр айының бірінші күні мен есепті кезеңнен кейінгі кезең айының бірінші  күніндегі салық салу объектілерінің баланстық құнын  қосу кезінде  алынған соманың он үштен бірі ретінде айқындалады.

Жер қойнауын пайдалануға  арналған келісім-шартқа сәйкес айқындалған  бағалау міндеттемелері (қайта монтаждаудың есептік құны, активті жою және учаскені қалпына келтіру) салық  салу объектілерінің баланстық құнына кірмейді. Салық салу объектілерін сатып алу құны патент негізінде  арнаулы  салық режимін қолданатын дара кәсіпкерлердің  салық салу объектілері бойынша салық базасы болып табылады. Осындай құн болмаған жағдайда, Қазақстан Республикасының  бағалау қызметі туралы заңнамасына  сәйкес бағалаушы мен салық төлеуші  арасындағы шарт бойынша өткізілген бағалау деректері бойынша нарықтық құн салық базасы болып табылады.

Заңды тұлғалар мүлік салығын  салық салу объектілерінің орташа жылдық құнының  1,5 процент ставкасы бойынша  есептейді.

Мүлік салығын салық салу объектілерінің орташа жылдық құнының 0,5 процент ставкасы бойынша мына салық төлеушілер:

1) дара кәсіпкерлер;

2) оңайлатылған декларация  негізінде арнаулы салық режимін  қолданатын заңды тұлғалар есептейді.

Төменде аталған заңды  тұлғалар мүлік салығын салық  салу объектілерінің орташа жылдық құнының 0,1 процент ставкасы бойынша есептейді:

1) діни бірлестіктерді  қоспағанда, табыс алу мақсаты  жоқ, алынған таза табысты немесе  мүлікті қатысушылар арасында  бөлмейтін ұйым, заңды тұлғалар;

2) Әлеуметтік салада қызметін  жүзеге асыратын ұйымдар;

3) негізгі қызмет түрі  кітапханалық қызмет көрсету  саласындағы жұмыстарды орындау  (қызметтер көрсету) болып табылатын  ұйымдар;

4) ғылыми кадрларды мемлекеттік  аттестаттау саласындағы функцияларды  жүзеге асыратын мемлекеттік  кәсіпорындар;

5) мемлекеттік меншіктегі  және бюджет қаражаты есебінен  қаржыландырылатын су қоймаларының, су тораптарының және табиғат  қорғау мақсатындағы басқа да  су шаруашылығы құрылыстарының  объектілері бойынша заңды тұлғалар;

6) ауыл шаруашылығы тауарларын  өндіруші заңды тұлғалардың және  шаруа немесе фермер  қожалықтарының  жерін суландыру үшін пайдаланылатын  гидромелиорациялық құрылыс объектілері  бойынша заңды тұлғалар;

7) ауыз сумен қамту  объектілері бойынша заңды тұлғалар.

Салық салу объектісі бар  жеке тұлғалар жеке тұлғалардың мүлік  салығын төлеушілер болып табылады.

Мыналар жеке тұлғалардың  мүлік салығын төлеушілер болып  табылмайды:

мерзімді қызметті өткеру (оқу) кезеңіндегі мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер;

меншік құқығындағы барлық салық салу объектілерінің жалпы  құнынан тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда  белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 1000 еселенген  мөлшері шегінде - Кеңес  Одағының Батырлары, Социалистік Еңбек  Ерлері, «Халық қаhарманы», «Қазақстанның  Еңбек Ері» атақтарын алған, үш дәрежелі Даңқ орденімен және «Отан» орденімен  наградталған адамдар, «Ардақты ана» атағын алған, «Алтын алқа» алқасымен наградталған көп балалы аналар, жеке тұратын  зейнеткерлер;

меншік құқығындағы барлық салық салу объектілерінің жалпы  құнынан тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда  белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 1500 еселенген мөлшері шегінде - Ұлы  Отан соғысына қатысушылар мен оларға теңестірілген адамдар, І және ІІ топтағы мүгедектер;

меншік құқығындағы барлық салық салу объектілерінің жалпы  құнынан тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда  белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 1500 еселенген мөлшері шегінде - Ұлы  Отан соғысы жылдарында тылдағы жанқиярлық еңбегі мен мінсіз әскери қызметі  үшін бұрынғы КСР Одағының ордендерімен және медальдарымен наградталған адамдар, сондай-ақ 1941 жылғы 22 маусым - 1945 жылғы 9 мамыр  аралығында  кемінде алты ай жұмыс істеген (қызмет өткерген) және Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдағы жанқиярлық еңбегі мен мінсіз әскери қызметі үшін бұрынғы КСР Одағының ордендерімен және медальдарымен наградталмаған  адамдар.

Егер аталған адамдар  салық объектісін жалға немесе пайдалануға  беретін болса, онда Салық Кодексінде белгіленген тәртіппен салық  төлейді.

Егер салық салу объектісі  бірнеше тұлғаның ортақ үлестік  меншігінде болса, осы тұлғалардың  әрқайсысы салық төлеуші деп  танылады. Бірлескен ортақ меншіктегі салық салу объектілері бойынша  өздерінің арасындағы келісіммен осы  салық салу объектісі меншік иелерінің  бірі салық төлеуші бола алады.

Жеке тұлғаларға меншік құқығымен  тиесілі Қазақстан Республикасының  аумағындағы тұрғын үй-жайлар, саяжай құрылыстары, гараждар және өзге де құрылыстар, ғимараттар, үй-жайлар және аяқталмаған  құрылыс объектілері қоныстану, пайдалану кезінен бастап оларға мүлік салығын салу объектісі  болып табылады.

Әрбір жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша жылжымайтын мүлікке  құқықтарды және олармен жасалатын  мәмілелерді тіркеу саласындағы  уәкілетті мемлекеттік орган  белгілейтін, мынадай тәртіппен  айқындалған салық салу объектілерінің құны жеке тұлғалар үшін тұрғын үй-жайлар, саяжай құрылыстары немесе аяқталған  құрылыс объектілері бойынша  салық базасы болып табылады:

Қ = Қ б х S х К таб  х К функц х К айм х К аек. өзг,  мұнда:

Қ - салық салу мақсаты  үшін мүліктің құны,

Қ б - тұрғын үй-жайдың,   саяжай құрылыстарының немесе аяқталмаған құрылыс объектісінің бір шаршы метрінің базалық құны,

S - тұрғын үй-жайдың, саяжай құрылыстарының немесе аяқталмаған құрылыс объектісінің шаршы метрмен пайдалы ауданы,

К таб - табиғи тозу коэффициенті,

К функц - функционалдық тозу коэффициенті,

К айм - аймақтау коэффициенті,

К аек. өзг - айлық есептік  көрсеткіш өзгерісінің коэффициенті.

 Тұрғын үй-жайдың,   саяжай құрылыстарының немесе  аяқталмаған құрылыс объектісінің  теңгемен көрсетілген бір шаршы  метрінің базалық құны (Қ б)  елді мекеннің түріне байланысты  мынадай мөлшерде айқындалады: