Англияның дипломатиялық қызметінің даму тенденциясы

Жоспар

 

 

Кіріспе

 

1. Англияның дипломатиялық қызметінің даму тенденциясы

1.1. Англиядағы дипломатиялық қызметтің пайда болуы және дамуы

1.2. Джордж Каннинг  – саяси қайраткер, сыртқы істер министрі

1.3. Форин офис құрылымы  және қызметі

 

2. Англияның дипломатиялық қызметінің және сыртқы саясатының  жүйесі

2.1. Қазіргі уақыттағы Англияның дипломатиялық қызметінің ерекшеліктері

2.2. Дипломатиялық кадрларды  дайындау, іріктеу және оларға  қойылатын талаптар

 

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

    Тақырыптың өзектілігі: Халықаралық қауымдастықты дамыту құралы ретінде дипломатияның маңызы өте зор. Дипломатиялық қызметтің жұмысы дипломатияның ең басты құралы болып, халықаралық аренадағы мемлекеттің мүддесін қамтамасыз етуге бағытталған. Англия дипломатиясы классикалық дипломатия ретінде, өз кезегінде эталон секілді, ол XIX-XX ғғ. әлемдік дипломатияның дамуына зор ықпал етті. Одақтың 50 елдерінің және басқа да мемлекеттердің дипломатиясы ағылшын дипломатиясының әсерімен дамыды. 

    Қазіргі таңдағы  экономикалық климаттағы халықаралық  қатынастар ерекше маңызға ие. Әлем өзгерістерге толып жатыр.  Мысалға, экономикалық қуаттылық  шығыс бағытта, яғни Азия бағытында  жылжып келеді.

   Ұлыбритания –  Біріккен Ұлттар Ұйымы, НАТО  және Одаққа белді мүше болып табылады және әлемнің көптеген нүктелерімен байланысы бар ел. Ұлыбританияның  Сыртқы Істер министрлігі немесе  The Foreign and Commonwealth Office – (‘the FCO’ or ‘the Foreign Office’ for short) – ерекше ұлттық актив болуымен қатар, елшіліктер мен консулдықтардың халықаралық жүйесі болып табылады.

    Әлемдік дипломатиялық  тәжірибеге британдық дипломатиялық  қызметтің қосқан үлесі өлшеусіз. Ұлыбританияның өзге мемлекеттермен  қарым-қатынасының өсуі белгілі  бір ретте халықаралық байланыстар орнату және осы қызметті атқаратын кәсіби қызметкерлерден тұратын тұрақты аппарат құру қажеттілігі туындады. Бұл аппарат дипломатиялық қызмет немесе  шетел қызметі деп аталған. Ұлыбританияның дипломатиялық қызметте өте ауқымды тәжірибесі бар ел. Британ дипломатиясы мен дипломатиялық қызметінің тарихы шетелдермен сауда қарым-қатынасын орнату мақсатында 1303 жылғы Көпес хартиясын қабылдаудан бастау алады.

    Ағылшын дипломаттарының  әртүрлі кәсіби өнер формаларын  меңгеруі қазіргі уақытта да  Ұлыбританияға халықаралық аренада белсенді әрекет жасауының факторы болып табылады. Британ дипломатиялық қызметінде империя кезіндегі жұмыс атқарудың дәстүрлері мен стилі, қазіргі уақыттағы қызметтің формалары және әдістерімен сабақтасып жатыр.

  Бұл жұмыста Ұлыбританияның тарихи тәжірибесі, қоршаған ортамен арақатынасының ерекше стилі қарастырылады. Сонымен қатар, қазіргі уақыттағы сыртқы саясат бағытын анықтаудағы дипломатиялық қызмет мекемесінің рөлі мен орнының маңызы қарастырылады.

   Қарастырылып отырған тақырыптың осындай өзектілігі, саяси және тәжірибелік маңыздылығы оны ғылыми тұрғыдан зерттеп, саралау талабын қояды.

  

 

 

 

Мақсаты – британдық дипломатиялық қызметінің пайда болуы мен даму кезеңдерін қарастыру. Британ дипломатиясына зор үлес қосқан тұлғаларға тоқталып өту, олардың саяси көзқарасы мен ұстанымдарына тоқталып өту. Сонымен қатар, дипломатиялық қызметті мекемесінің құрылымы мен қызметінің құрылуындағы негізгі ерекшеліктер мен бағыттарға, дипломатиялық кадрларды дайындау және іріктеудің қалай жүретіндігін қарастыру.

  Міндеттері:

♦ британ дипломатиялық  қызметінің қалыптасу кезеңдері  мен тарихын зерделеу;

♦ британ дипломатиялық  қызметінің өзіндік ерекшеліктері  мен стиліне талдау жасау;

♦ форин офистің құрылымы мен қызметін анықтау;

♦ сыртқы саясаттағы дипломатиялық қызметтің орнына баға беру;

♦ дипломатиялық кадрларды  іріктеудің қалыптасқан жүйесіне талдау жасау.

   Дипломатияны  – сыртқы саясаттың ең басты  құралы деп есептеген Г.Никольсонның  «Дипломатия» атты еңбегінің  көмегі тиді. Оның еңбегінде ағылшын  дипломатиясының жүйесі, дипломатиялық қызметтің пайда болу және дипломатиялық қызметте жүргізілген реформалар, қызметке тағайындау ерекшеліктері айтылады. В.И.Поповтың лекциялар курсы ретінде жазылған «Современная дипломатия: теория и практика» кітабынан елдердің, соның ішінде Ұлыбританияның дипломатиясының ерекшеліктеріне, дипломатияның әдістері мен тәсілдері, дипломатияға қатысты қызықты мәліметтер мен ақпараттар  қарастырылды.

    Негізгі дипломатиялық  терминдер мен түсініктердің  анықтамасын Захарова мен  Коновалованың  «Основы дипломатической и консульской службы» оқулығынан қарастырылды. Сонымен бірге,  Дипломатическая служба. У/п Зорин В.А. «Основы дипломатической службы» оқулықтарын айта кету керек. Ақпараттың басқа көздері – интернет ресурстары да пайдаланды. Оған: www.fco.gov.uk (The Foreign and Commonwealth Office), Википедия, Электронная библиотека сайттарының көмегі зор болды.

 

1.  Англияның дипломатиялық қызметінің даму тенденциясы

 

1.1. Англиядағы дипломатиялық қызметтің пайда болуы және дамуы

 

   Британ корольдігі  ең бірінші болып, дипломатия  тарихында жаңа бетті аша отырып  дипломатиялық өкілдерді шетелге  жіберген. Нидерланд және Даниядан  кейін Ұлыбритания үшінші кезекте  шетел дипломаттарының иммунитеттерін мойындап, дипломатиялық құқықтың қалыптасуына өзіндік үлек қосты.

    Ерте кезден, XVI-XVII ғасырларда, Ұлыбританияда сыртқы байланыстармен айналысатын жеке кәсіби мемлекеттік қызмет сферасы қалыптаса бастайды.

   Англияның дипломатиялық қызметінің тарихы терең тарих қойнауымен астасып жатыр. Дипломатиялық қызмет мекемелерінің, олардың бастапқы құрылғанынан бері, әсіресе, корольдік билікке байланысты болды. 1377 жылы монарх өзге де істермен қатар сыртқы істермен айналысу үшін хатшы қызметін тағайындайды. Ал 1540 жылы VIII Генрих Тюдор ерекше дипломатиялық істерді атқаратын 2 хатшы тағайындайды [1,с.21].

   Ғасыр өткеннен кейін хатшылардың қызметі, қандай мемлекетпен қарым-қатынасқа түсу қажеттігіне байланысты кеңейе түседі. 1660 жылдан бастап хатшыларға ресми атақ берілетін болады. Оның біреуіне мемлекеттік хатшы болып, Солтүстік департамент (герман мемлекеттерімен қатынас, Нидерланд, Солтүстік Еуропаның бірқатар елдері және Ресей қоса есептегенде) істері бойынша қызмет атқаратын болса, келесі хатшы – мемлекеттік хатшы болып Оңтүстік департамент (батыс Еуропаның католиктік елдері, Швейцария, Осман империясы және өзге де елдер) істері бойынша қызметке тағайындалды. Әлбетте, хатшылардың  орынбасарлары мен кішігірім шенеуніктер аппараты құрылады. Бұл жылдардағы кадрлардың кәсіби біліктілігі туралы сөз қозғауға тура келмейді, өйткені дипломатиялық қызметке іскер қабілеттеріне қарап емес, корольдің айтуымен тағайындалатын.

  Осындай жағдай III Вильгельм (1689-1702жж.) билік еткен тұсқа дейін жалғасты [1,с.21-22]. Әсіресе,  III Вильгельм кезінде жұмыс атқару формасы бар және кәсіби  дипломатиялық аппараттың негізі қаланды. Дипломатиялық қызметке тағайындау кезеңінде Лондонда және шетелде де король претенденттердің (осы себепке байланысты қызметке көбіне дипломатиялық қызметте тәжірибесі бар Голландықтар қабылданған) халықаралық тәжірибе, білім, іскерлік қабілеттерін ескерді. Лондондағы мемлекеттік департаменттер мен шетел өкілдіктерімен хат алмасу жолға қойылып, ең бірінші оны түсіну және қарастыру басталады. Дипломатиялық мәселелерді шешуге лордтар палатасы да қосылып 1688 жылғы «ұлы революциядан» кейін  бюджеттік сұрақтарды шешуге құқық алған олар, сыртқы істер акцияларында қарайтын болды [1,с.22]. III Вильгельмнің белсенді сыртқы саясаты мен дипломатиясы аз уақыт көлемінде Ұлыбританияның жетекші ұлы державалардың қатарына қосылуына ықпал етіп, дипломатиялық аппараттың модернизациялауына серпін берді.

  Ағылшын дипломатиялық және консулдық қызметінің дамуы 1303 жылғы Көпестік хартиядан (Carta mercatoria), I Эдуардтың билік еткен соңғы жылдарында бастау алады [2,с.137]. Осы хартия бойынша Лондонда орналасқан резиденцияда, отандық және шетелдік көпестер арасындағы даулы мәселелер шешетін сауда істері бойынша сот төрешісі (Justiciarius mercatoribus) тағайындалатын болған. IV Генрих 1404 жылғы Вестминстерлік хартия бойынша ганзей қалаларында орналасқан ағылшын көпестеріне, өз араларында корольдің атымен үкім шығаратын сауда ісі жөніндегі басшыларды (Gubernatores mercatorum) сайлауға  құқық берді. 1406 жылы бұл артықшылық Нидерландыдағы және 1408 жылы Скандинавиядағы елдерге де таралды. 1485 жылы III Ричард өзге елдердің тәжірибесіне сүйене отырып Пизада консулды тағайындайды. Оның есімі, Лоренцо Строцци болды [2,с.138].

  Шотландияда V Яков  тұсында 1503 жылғы парламент актісінде сақтаушы (Conservation),  оны консул деп те атаған, теңіз артындағы шотландық көпестер арасында соттау құқықын берді. 1535 жылғы бір құжатқа сүйенсек, оның резиденциясы Фландияда орналасқан екен.Сауда экспедициялары кезінде, 1511 жылы Лондонда, Бристольда, Саутгемптонда Левант елдеріне, Хиос аралдарында Эгей теңізіндегі консулдық қызмет тағайындалған болса, 1513 жылы  VIII Генрих тұсында жергілікті көпесті өмірлік консул қызметіне тағайындаған болатын.

   Тұрақты дипломатиялық  миссиялар дәл Франциядағыдай  Англияда Тюдорлар билік еткен уақытта пайда болды. Осы тұста айта кету қажет, 1496 жылы Венеция Лондонда тұрып жатқан 2 көпесін, «елшілердің көмекшісі» және оларға қалыптасқан кезеңдегі істерді жүргізуді тапсырған. Өйткені «Британ аралдарына дейінгі жол өте қауіпті әрі тым  алыс» [2,с.138-139].

   Англияның ең  бірінші әрі тұрақты хабаршысы  Джон Стайл болды, оны Генрих VII 1505 жылы Католик Фердинанд сарайына Арагонға жіберді. Нидерланд монархына жіберілген бұрынғы флорентиялық Томас Спинелли секілді, Стайл қалың бұқара ортасынан болатын. Күмәнданғыш әрі сақтанғыш VII Генрих тұрақты хабаршылар ретінде, ақпаратты тез табатын, сонымен қатар керек жағдайда орнынан алып тастауға болатындай адамдарды тағайындаған еді [2,с.139].

   VIII Генрих (1509-1547жж.) тұсында жаңа тұрақты миссиялар тағайындалды. 1510 жылы король Католик Фердинад сарайында өзінің елшісі ретінде Роберт Уингфилды тағайындады. Сэр Роберт 1571 жылға дейін Фердинандпен мұраға қалдырылған испан тағының мұрагері V Карл тұсында қызметін атқарған болатын. Оның ағайындылары, сэр Ричард және сэр Хемфри Уингфилд та корольдің дипломатиялық қызметінде болған. 1517 жылы Томас Спинелли өзінің өмірінің соңы 1522 жылға дейін, Испанияның тұрақты елшісі болған. 1520 жылы екі мемлекет арасындағы тұрақты елшілерді алмасу бастамасы туралы VIII Генрих пен V Карл келісімге келеді. 1518 жылы VIII Генрих доктор Николас Уэсті және сэр Томас Болейнді Париждегі тұрақты елші қызметіне тағайындаған болатын [2,с.139].

  Шетел хабарламасын  жүргізу үшін ағылшын корольдері орта ғасырдан бері келе жатқан «клеркті» (Clerk) әрі діни ғалым болған тұлғаның қызметіне сүйенген. III Генрих тұсында 1253 жылы клерк алғаш рет хатшы деп аталып, ал II Ричард (1377-1399) кезінде «король хатшысы» деген титул енгізілген енді [2,с.139-140].

  Алайда, 1539 жылы ғана VIII Генрих билік еткен кезеңде, король хатшысының міндеттері 2 тұлға арасында бөлініп, олардың қызметтері Франциядағыдай шетел істерімен ғана шектелді. Ұлыбританияда Франция мемлекетіндей II Генрих тұсында, екі хатшы міндеттері географиялық принцип бойынша бөлінді деп ойлауымызға болады. Бірақ, негізгі бөліну Оңтүстік және Солтүстік департамент болып ғасыр өткеннен кейін ғана жүзеге асты. Сыртқы істер мәселелері бойынша екі мемлекеттік хатшылық департаментінің бөліну I Яков билік еткен тұста қолға алынды. Осындай бөлінуге түрткі болған, сол кезеңде «отыз жылдық» соғыстың басталуы еді. Әрбір қызметтегі шенеунік нейтрал елдің өкілі ретінде жауласып жатқан мемлекеттердің өкілдері, тарихи оқиғалар, мәселелер арқылы көптеген тәжірибе жинады.

   Ағылшын Сыртқы  Істер Министрлігі туралы еңбегінде  елші сэр Джон Тиллей, басында  атап өткен жағдай болған шығар,  бірақ кейінірек екі мемлекеттік  хатшының біреуі – ішкі дипломатиялық  қызметпен, ал екіншісі – қауым  алдына шыққан деп өз ойын  айтады [2,с.141]. Бірақ уақыт өткеннен кейін әрбір мемлекеттік хатшыға орынбасар тағайындалады. Алғашында, бұл аталған қызмет қазіргі уақыттағы тұрақты немесе министрдің орынбасары қызметіне ұқсамаған. Ол қызмет көбіне қазіргі министрдің жеке хатшысы қызметімен пара-пар болды. Атап өтетін жағдай, осындай қызметке иеленген алғашқы тұлға Ұлыбританиядағы ағылшындық емес, неміс ұлтының өкілі болатын.

   1640  жылы екі  мемлекеттік хатшылардың міндеттер  шеңбері бөліне бастайды. Солтүстік  департамент – Франциямен, Голландиямен, Германиямен және балтық елдерімен хат алмасуды жүргізсе, ал Оңтүстік департамент – Испания, Фландрия және Италиямен хат алмасуды реттеді. Иеліктері Балкан түбегінен Венгер жазығына дейінгі кең ауқымды алып жатқан Оттаман империясымен қарым-қатынасты жүргізу істерімен, Левантиялық сауда қоғамы айналысты.

  Отар елдермен  хат алмасудың көптігі 1768 жылы, тек қан отарлардың істерімен  айналысатын  үшінші мемлекеттік  хатшылықты құруды қажет етті. Алайда, он төрт жыл бойы екі  мемлекеттік департамент елдің ішкі және сыртқы істерімен айналысуды жалғастырды [2,с.150]. 1782 жылы ғана маркиз Рокингемнің үкіметі уақытша билікке келгенде міндеттердің бөлінуі орын алды. Ішкі істер министрлігі (Home Office) деген атқа ие болған, Оңтүстік департаментке ішкі істермен айналысу тапсырылса, ал Сыртқы істер министрлігі деп аталған (Foreign Office) Солтүстік департаментті Чарльз Джеймс Фокс басқарды.