Жалпы білім беретін мектептерде оқушыларға экологиялық білім және тәрбие беру

6.   Материалды     оқытушынын     аңтып     түсіндіруінен  оқушылардын бастамасымен жүргізілетін  дискуссия түріне өту;

7.   Оқытушының рөлін  өзгерту.  Ол білім көзі     ретінде,     жауаптык дұрыстығын бағалаушы  авторитет емес, білімдерді меңгеру процесін ұйымдастырушы          болып     табылады.     Дискуссиялар     кезінде оқушылардың эр түрлі қөзқарастары мен ойларын  қажетті бағытқа бағыттап, оқушылардың мақсатқа жету жолындағы   бірлесіп жұмыс істеуге деген қажеттілігінін пайда болуына көмектеседі;

8.   Бір   кешеннің   ішінде   пәндерді   интеграциялау   (биолопія,   химия. география, физика);

9.   Пэндерді оқыту барысында  әр түрлі қөзқарастардың ролін  түсіну (ғылымдардың, оқыту, діннің  табиғаты туралы).

Саналы түрде оқыту жүйесі білімдердің интеграциясына бағытталған: табиғаттағының және қоғамдағының барлығы бір-бірімек байланысты, эсіресе экономика мен қоршаған орта мәселелеріке байланысты.

Эколог.ия лық білім бсрудің негізгі міндеттеріиің бірі - оқушыларды экожүйенің элементтері, олардың өзара байланысы, табиғи және антропогенді факторлардың әсерінен өзгеруі туралы түсінікті қалыптастыру.

М.Бродн бұл тақырыпты бөтелкедсгі, оқушылардың өздсрінін қолымсн жасалган экожүйс моделін бақылау барысында оқытудь: ұсынады. Модсльді скі скілптрлік полпэтилсн ыдыстардак құрастырады. Бір ыдысты ортан бслінсн ксссді, ыдыстың жоғаргы бөлігін төменгісінс кигізсді де оған матаның бөлшегін кпгізеді ( мата жіппен не резинкамен бекітіледі). Екінші ыдысты ортасынан не жоғарырақ кесіп, оны қақпағымен бірге моделдің ортаңғы бөлігіне кигізіп қолдануға болады. Бірінші ыдыстың түбіне құм не тас төсейді де 1/4 бөлігіне дейін су қүяды. Суға зиянкес өсімдіктер мен жануарларды (саны шектеулі болады) орналастырады. Ыдыстың ортаңғы бөлігіне (матамен жабылған мойны бар) аздаған таспен араластырылған қүнарлы топырақ салынады да, ."Іэсімдіктердің түқымдары, жауык қүрттары мен жер бетінде мекендейтін жануарлар орналастырылады.

Мұндай жұмыс бүкіл оқу жылы барысында жүргізіледі.

Тақырыпты оқытуға дайындық барысында мұғалім кониептуалды карта  жасайды.   Бұл   сабақтын     тірек-конспектісі,  онда     білімдердін құрылымы (тіректік және   зерттеліп отырған) және оларды   меңгеруге бағытталған іс-әрекет көрсетіледі.

Берілген тақырыпты оқытуда оқушыларға өздсрі экожүйе жасап. оларды өздерінің қажетінше өзгерту ұсынылады.

Тақырыпты оқыту барысында оқушылар экожүйенің жекеленгек абиотикалық және біютикалық компоненттермен және өзара қарым-қатынастармен танысады.

Жыл бойы табиғи және эксперименттік экожүйелердің жағдайы туралы мәліметтер тіркеліп отырады. Олардың нәтижелері бойынша оқушылар экожүйенің ішкі өзара қарым-қатынастары және оларға әртүрлі факторлардың әсері іуралы қорытынды жасаііды.

Шет елдердегі экологиялык білім мен тәрбне беруді сараптаудағы азғана жұмыстардың өзі қоршаған дүниені -жацаша көре білудін қажеттілігіп көрсетеді.

1.6. ТМД елдсріндсгі экологиялық  білім бсру 

1.6.1. Рсссйдегі экологиялық  білім бсру

ТМД слдсрінің ішіндс Ресейдс оқушыларға мақсатты түрде бағытталған экологиялық білім мсн торбис беруді алғашқы рст қолга алған мсмлекет болды.

Ресейдегі экологиялық білім мен тәрбне берудің маңыздь: қорытындысы - бұл 80-жылдарда тұжырымдалған бүкіл білім берү жүйесін қамтыған (жоғарғы оку орнына дейінгі, жоғарғы оқу орнында. ЖОО-нан кейінгі) үздіксіз экологиялық білім беру концепциясы болдь: /24/.

Концепция негізінде экологиялық білім беру стандарты жасалғак. Бұл құжатта тәмендегі талаптар аньіқталған:

-    экология мен   қоршаған  ортаны   қорғау  саласында  жалпы білім беретін мектептердегі дайындықтың негізгі мазмүнына;

-    мектептің оқу жоспарларындағы  бөлінген уақыттың көлеміне;

-    оқушылардың міндетті  экологиялық дайындығының деңгейіне.

-  Стандарт мақсатқа жетудің төмендегі кезеңдерін ұсынады: Жалпы бастауыш білім беру (1-4 сыныптар):

-    адам мен қоршаған  ортаның   негізгі   өзара    байланыстары мен бастапқы бағалылық  бағдарларын қалыптастыру.

Негізгі мектеп (5-9 сынып):

-    қоршаған   ортаның     экожүйелік  ұйымдасуы,     оның  ресурстық пайдаланылуы, оның тіршілік сапаларының жоғалу қаупі туралы білімдер негізінде экологиялық жауакершіліктің қалыптасуы;

-    салауатты   өмір   сүруі,   тиімді   пайдалану,   оқушылар   орындай алатын нақты  экологнялық қызметті жасау тэжірибесін  игеруге даідьіларын бекіту,

-    табиғаттағы   адам мен қоғам   арасындағы   экологиялық   қарым-қатынастар,   қазіргі     заманғы     экологиялық     мәселелер  және адамзат   қоғамының   жергілікті, ұлттық жонс ғаламдық деңгенде тұрақты даму туралы білімдср жүйесін мсңгсру;

-    айналадагы экологиялык моселерді шешу тэжірибссін молайту. Қорытынды кезсң (10-12 сыныптар):

-    кәсіптік багыттық сыныптарда   экологнялық процссстердің мәні, планетадағы      биологиялық   алуан-түрлілікті   ұстап   түру   және биосфера    мен адамзат    қоғамының тұрақты бірге өмір сүруін анықтайтын факторлар туралы тереңірек білім беру;

-    табиғатқа    жауапкершілікпен     қарау,     экологиялық    мәдениет, экологиялық ойлау мен    практикалық іс-эрекетті қалыптастыру  жалғастырылады;

-    салауатты өмір сүруге деген қажеттілікті қалыптастыру;

-    жердің әлеуметтік-табиғи жүйесінде   езінің орнын философиялық тұрғыдан түсіндіруге дайындау.

Мектепте оқыту үшін төмендегі мазмүндық бағыттар ұсынылады:

1.   Биосфера - ғаламдық экожүйе;

2.  Элементарлық экожүйелер;

3.  Адам әлеуметтік-табиғи экожүйеде ;

4.  Экожүйелерді зерттеу әдістері.

Қазіргі ортаңғы және жоғарғы звенода экологиялық білім беруді жүзеге асырудың негізгі бағыттарын қарастырайық. Мұнда 4 бағытты бөліп көрсетуге болады:

1.  Дэстүрлі оқу пәндерінің экологизациясы, бастауыштан бастап бітіруші  сыныптарға  дейін  оқушыларға     экологиялық  білім  берудің біртүтас бағдарламасын жасау.

2. Арнайы "Экология" пэнін енгізу.

РФ-ның жалпы және кәсіптік білім беру министрлігі бұл пәнді 5 сыыыпта - аптасына 2 сағат, және 9 сыныпта - 2 сағат, аймақтыл, компонснт ретінде оқытуды ұсынады. Экологияның жеке пэн ретінле кэсіптік бағдарлау сыныптарында да (10,11,12) экологпяны оқыту мүмкіндігі қарастырылады.

Қазір эртүрлі сыныптар үшін көптеген авторлық бағдарламалар жәнс олардың кейбірсулсрі үшін оқулықтар мсн құралдар шығарылғак.

3.  Жекс бағыт рстінде   жаңа А.Н.Захлсбнын үсыпған: "Экологня негіздері мектсп курсын    құрастырудағы модульдік   принцппін бөліп көрсетугс болады.

Модуль лекция, семинар. практикум, ролдік ойындардан тұратын білім жүйесі ретінде құрастырылады. Экологиялық модульдердін мазмүнына мыналар кіреді: экологиядағы таным әдістері, негізгі ұғымдар мен әдістер, заңдар мен заңдылықтар, теориялар, экологиялык мәселелер, әртүрлі антропогенді әсердің нәтижесіндегі экологиялык өзгерістердің модельдері мен гипсггезалары, жергілікті, ұлттых, ғаламдық деңгеидегі экологиялық мәселелерді шешу жолдары.

4.   Жорғарыда аталған    бағытпен  қатар    аралас  модель -жоғарыда   аталған       бағыттардың   элементтерін   комплексті   түрде пайдалану.

Қазір Ресейдің жалпы білім беретін мектептеріне тәмендегі экология бағдарламалары мен оқулықтары ұсынылады.

9 сыныпқа арналған "Экология" бағдарламасы. Авторлары: Чсрнова Н.М., Галушкин В.М., Константинов В.М.

Жалпы білім беретін мекемелерге арналған бағдарлама 70 сағатқа (аптасына 2 сағат) есептелген. Курстық құрылымы: жалпы экология - әлеуметтік, практикалық экологня (немесе табиғатты қорғау).

"Әлеуметтік экология" бөлімінде  қоғам мен табиғаттың өзара  қарым-қатынастарының заңдылықтары, олардың бірлікте өмір сүруінің прннциптері     мен         болашақтағы     дамуының         заңдылықтары

қарастырылады. Тақырыптары: "Адам жер экожүйесінде", "Қарым-қатынастар дпалектикасы", "Табиғат пен қоғам", "Экологиялық демография', "Экологиялық перспсктива" қарастырылады. "Үабпғаі қорғаудың         экологиялық     негіздері"     бөліміндс         экологияның

фундаменталды заңдары мен әлеуметтік заңдылықтар қарастырылады. Бұл бөлімде қоршаған табиғаттың бүгінгі күнгі мәселелері, қазіргі жағдайы мен тиімді пайдалану, су, жер қойнауының байлықтарын. топырақ, атмосфсра, өсімдіктер мен жануарлар дүниссін қорғау мэсслслсрін қарастыра отырып, табиғат қорғаудың негіздерімсн жан-жақты танысу міндсті орындалды. Бағдарламада дәстүрлі экологиянын бөлімдсрінс "Қоғам және популяция", "Ағза және орта", 'Зкожүйе" көп көңіл бөлінген.

 Бұл  бағдарлама бойынша аталған авторлардың "Экология негіздері" оқулығы жарық көрген /18/.

9 сыныпқа арналған "Экология" бағдарламасы. Авторлары: Криксунов  Е.А., Пасечник В.В.. Сидорин А.П.

Авторлар ағзаның қоршаған ортамен өзара қарым-қатынасы ретіндегі дәстүрлі экологияның анықтамасы тұрғысынан қарастырады. Курстың құрылымы дәстүрлі: жеке ағзадан популяция мен бірлестіктерге, ал одан экожүйелер мен биосфераға.

Бағдарлама 68 сағатқа негізделген 6 негізгі бөлімнен тұрады: "Ағза және оның өмір сүру ортасы", "Табиғат популяциялар және онын қасиеттері",       "Бірлестіктердегі       популяциялар",       "Бірлестіктердің құрылымы мен   ұйымдасуы", "Адам және  қоршаған орта", "Қоршаған орта және адам денсаулығы ".

 Бұл  бағдарламаның негізгі міндеті - оқушыларда бар білімдерді қорытындылау мен жүйелеу, биосфералық процестерді түсінуге қажетті білімдер мен іскерліктерді қалыптастыру, антропогенді факторлардың рөлі туралы білімдерді меңгеруі.

Бағдарламаға сәйкес авторлар "Экология" оқулығын (9 сынып) баспадан шығарған.

Рссей   экологиясы   бағдарламасы.   Авторлары:    Миркин    Б.М., Кузнсцов В.Н.

Бағдарлама 3 бөлімнен тұрады. "Экологияға кіріспе", "Табиғатты тиімді пайдалану'1 және "Табнғат қорғаудың жалпы мәселелері". Ол 70 сағатқа есептелгсн.

Бағдарлама оқушылардың практикалық және өзбстінше жұмыстарды орыидауын ескере отырып құрылған. Онда экологиялық ойлардың дамуына тарпхи тұрғыдан қарау жақсы көрінеді. Достүрлі экологпямсн қатар оның қолданбалы маңызына көп көңіл бөлінген.

Багдарламаныц бірінші бөліміндс экологняның зерттейтін және Рсссйдің жалпы экологиялық мәселелері қарастырылады (4 сағат), одан эрі биосфераны қосқандағы экожүйелер (12 сағат), ал бірінші бөлімді "Табиғи экожүйелердің экологиялық тепе-теңдігі тақырыбы қорытындылайды (14 сағат).

Екінші бөлімде "Ресейдің табиғи экожүйелері және оларды пайдалану" (9 сағат), "Ресендің ауылшаруашылық (агроэкожүйе) экожүйелері" (10 сағат), "Қала және өндірістік экожүйелер" (7 сағат) қарастырылады.                                

Үшінші бөлімге "Табиғат қорғау" (5 сағат), соның ішінде Ресейде, экологиялық мониторинг және болашақтағы адамзаттың даму перспективасы (9 сағат) тақырыптары кірген.

Бағдарламаға сәйкес "Ресей экологиясы" оқулығы жарық көрген. Авторлары: Миркин Б.М., Наумова Л.Т.

10-12 сыныптарға арналған "Экология" бағдарламасы. Авторы: Суравегина И.Т.

Бағдарлама қазіргі экологиялық кешенді ғылыми бағытқа, яғни жаратылыстану ғылыми және әлеуметтік гуманитарлық білімдерді қамтитын, айналуына байланысты бірқатар ғаламдық мәселелерді шешудің маңызды теориялық негізіне айналды.

Бағдарламада әрбір адамның іс-әрекетінің әлеуметтік табиғи процестер үшін маңыздылығын жәнс әрбір жеке адамның өзінің қызметі мен ісі үшін жоғары жауапкершілігіне ерекше кеңіл бөлінген.

Бағдарлама 67 сағатқа есептелген, 8 бөлімнен тұрады: кіріспе (Зсағат), биосфера - ғаламдық экожүйе (9 сағат), биосфсраның экожүнесі (7 сағат), экожүйедегі популяция (5 сағат), ағза экожүйеде (5 сағат), адам биосфсрада (6 сағат), адамзат биосферада (15 сағат), экологпядан практикум (15 сағат).

 Бұл  бағдарламаға сопкес оқулық 1996 ж. шықты. Фсдсралдық комплскткс енген бағдарламалар мен оқулықтардан басқа бірқатар экологиядаи авторлық курстар мсн практикумдар дайындалған. Мысалы: "Табиғат жонс өркеннет", авторы: Шплова B.C. Бұл бағдарламаның 2 нүсқасы бар 36 сағатқа арналған факультативтік курс және 68 сағаттық экологиялық бағыттағы сыныптар мен мектептерге арналған арнайы курс.

6-9 сыныпқа арналған факультативті  курс - "Саябақ экологиясы". Авторы Акимова Е.А. "Экономикалық экология" бағдарламасы (авторы Кучер Т.В.) 2 нұсқауда жасалған: біріншісі негізгі мектепке арналған (36 сағат), екіншісі арнайы мектептер мен сыныптарға арналған (68 сағат).

Сонымен қатар экологияның/ медициналық жағын, қоршаған табиғи оратаның адам ағзасына әсер етуінің мәселелерін қарастыратын бағдарламалар бар: "Қоршаған орта және денсаулық", авторы Суравегинс И.Т. және т.б.

10 сыныпқа арналған факультативтік  курс.