Жалпы білім беретін мектептерде оқушыларға экологиялық білім және тәрбие беру

                                         Мазмұны

 

Кіріспе............................................................................................                      

І.Бөлім Жалпы білім беретін мектептерде оқушыларға экологиялық білім және тәрбие беру

1.1  Экологиялық білім  мазмұны және тәрбие берудің  принциптері

мен міндеттері.................................                                                               

1.2   Кала жағдайында  экололгиялық біліммен тәрбие  берудің мазмұнын анықтаушы

факторлар....................................................................................            

1.3    Қоршаған табиғи  ортаны зерттеу қорғауға қажетті  іскерліктер және

дағдылар........................................................................................        

1.4   Мектеп оқушыларына  экологиялық тәрбие

беру............................................................................                            

1.5   Шет елдердегі  экологиялық білім

беру...................................................

1.6 ТМД елдеріндегі

экологиялық тәрбие беру............................................                             

1.61   Ресейдегі экологиялықбілім

беру.....................................................                                                        

1.6.2   Өбекстан Республикасындағы  экологиялық білім мен тәрбие

беру................................................................................................       

1.6.3   Қазақстан Республикасындағы  экологиялық білім мен тәрбие

беру................................................................................................        

Қорытынды....................................................................................  

Пайдаланылған әдебиеттер....................................

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

XXI ғасырға адамзат экологиялық қауіппен еніп отыр, яғни планетаның өмір сүруінің езіне қауіп теніп отыр. Сондықтан жастарда экологиялық мәдениетті қалыптастыру өте маңызды, осы жастардың алдына болашақ әлемнің экологиялық қауіпсіздігінің негізін қалау мәселесі қойылып отыр.

Қазір экологиялық білім мен тәрбие беру приоритетті маңызға ие болып отыр. Қазақстан Республикасында үздіксіз экологиялық білім мен тәрбие берудің біртүтас ұлттық жүйесі жасалуда.

Қазақ ССР-нің қоршаған ортаны қорғау туралы задына (12 белім, 63-65 бап), "Табиғи және техногенді төтенше жағдайлар туралы" заңына, "Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздік концепциясына", "ҚР жоғары білім беру туралы" заңдарына (3 бап) негізделе отырып экологиялық білім мен тәрбие бсруді дамытудың ұлттық стратегиясы жасалды /1,2, 3/.

Қазір Қазақстан Рсспубликасының экологиялық саясаты мсн экологиялық дамуындағы негізгі құжаттар - "Тұрақты даму үшін қоршаған ортаны қорғаудың ұлттық жұмыс жоспары", "XI ғасырдың ұлттық күн тәртібі" және т.б. әзірленді.

Экологиялық дағдарыстың негізгі себебі тек тиімсіз технолопіялар, табиғат қорғау қызметінің және заңдарының жеткіліксіздігі ғана емес сонымен қатар адамдардың мәдениетінің төмендеуінде болып табылады.

Экологиялық мәдениет дегеніміз - бұл экологиялық білімділік, табиғатқа   саналы  көзқарас  және Лабиғатты  пайдалануға  іс   жүзінде

Экологиялық тәрбие үш жақты міндет түрінде қарастырылуы тиіс:

1)  Адамның табиғатпен қарым-қатынасын  анықтау;

2)  Қазіргі  және  болашақ ұрпақ алдында табиғаттың  сақталуы  үшін азаматтық жауапкершілік сезімін қалыптастыру;

3) Табиғат ресурстарын тиімді  пандалану мәселелерін дұрыс шешуге

үйрету.

Экологиялық тәрбие беру жаңа адамды тәрбиелеудің бөлінбес құрам бөлігі болуы қажет. Халыққа экологиялық білім беру орталықтары ретінде мәдениет орындары, кітапханалар, ботаникалық бақтар, зообақтар, ерекше қорғауға алынған территорияларды тиімді пайдаланудың комплексті іс-шараларын жасау қажеттілігі туып отыр.

Экологнялық білім берудің базалық білім берудің бөлінбес бөлігі екендігін түсіну қажет. Экологиялық білім беру процесі адамның бүкіл өмірі барысында, мектепте және одан тыс барлық азаматтарға білім оерудің барлық түрлері мен деңгейлерінде жүзеге асырылуы тиіс.

Мына сызба бойынша нақты координацияны жүзеге асыру керек: отбасы - бала бақша - мектеп - жоғары білім беру - мамандарды қайта дайындау - халыққа жаппай экологиялық білім беру.

Үздіксіз экологиялық білім беру жүйесін жасаудың мақсаты -экологиялық білімдсрдің біртүтастығы, табиғатқа оң эмоционалды -бағалылық қатынас жонс қоршаған табиғи ортадағы нақты қызмсттің нсгізіндс эколоғпялық модсниетті калыптастыру болып табылады.

Қоршаған ортаны қорғау саласындағы үдіксіз білім бсру жүйесіне жаңа экологиялық ойлауды, емір сүрудің жаңа стилін қалыптастырудың негізінде қарап, әлеуметтік және зкологиялық тұрақты даму, сондай-ақ түбегейлі жаңа технологиялық саясатты қалыптастырудың негізі ретінде қоғамның интеллектуалды потеншіалын арттыру құралы ретінде қарау қажет/4/.

Қазақастан Республикасының презйденті Н.Ә. Назарбаев өзінің "Қазақстан - 2030" жолдауынді/ халықтың денсаулығын көтеру стратегиясын міндетті түрде - таза (сау) қоршаған табиғи ортамен байланыстырады. Үлттың болашағы болып табылатын спортпен айналасатын, есірткі заттар, ішімдік, темекі өнімдерін пайдаланбайтын, салауатты өмір сүруді жақтайтын және сау табиғи ортада емір сүретін жас ұрпаққа үміт артады.Сондықтан, ең көп халықты қамтитын білім беру сатысы -жалпы білім беретін мектептің міндеті-дүниедө қауіпсіз және бақытты өмір сүріп , жержегі барлық тіршілік түрлері үшін жауапты физикалық және адамгершілік тұрғысынан сау адамды, Респуьликаның , планетаның толық қанды азаматын тәрбиелеу болып табылады. Аталған проблемаларға байланысты біз дипломдық жұмыс тақырыбын темендегіше таңдадық:

Мектепте оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие беру.

Жұмыстың мақсаты: Мектеп оқушыларын экологиялық мәдениетін қалыптастырушы фактор ретінде кала жағдайындағы экологиялық біліммен тәрбие мазмүнына сараптама жасау.

Зерттеу жұмысының нысаны: Қала мектептеріндегі экологиялық біліммен тәрбие мазмүны.

Зерттеу пәні: Қала мектептеріндегі экологиялық біліммен тәрбие

процесі. Бұл мақсатқа жету үшін төмендегі міндеттер қойылады:

1.  Кала жағдайында  экологиялық біліммен тәрбие  беруге әсер ететін факторларды  анықтау.

2.         Шет және Т:М:Д: елдеріндегі экологиялық  біліммен тәрбие беру ерекшеліктерімен  танысу.

3.         3. Шымкент каласындағы кейбір  мектептердегі экологиялық біліммен  тәрбие бөрудің жағдайын анқтау.

4.         4. Шымкент қаласындағы неформальді  экологиялық білім мен тәрбие берудің жағдайына сараптама жасау.

5.         5. Мектеп оқушыларының экологиялық  білімдерінің деңгейін анықтау.

6.         Экологиялық біліммен тәрбие  беру мазмүнын оқу-тәрбиө процесінде  жүзеге асрудың кейбір жолдарын  қарАстырУ.

 

 

 

 

 

 

 

I БӨЛІМ. ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРЕТІН МЕКТЕПТЕРДЕ ОҚУШЫЛАРҒА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМ ЖӘНЕ ТӘРБИЕ БЕРУ МАЗМҰНЫ

1.1.    Экологиялық    білім    мен    тәрбие    берудің    принциптері    мен міндеттері.

Қазіргі кезеңдегі қоғам мен табиғаттың өзара қарым-қатынасындағы қайшылықтар мектеп пен педагогиканың алдына бірқатар жаңа міндеттерді қойып отыр. Оларды шешу қазір мектепте оқып жүрген үрпаққа, табиғатқа деген теріс әсерлерді жоюға және болашақта бұл қатынасты тиімді ортаға бүруда нақты талап бере алады.

Классикалық педагогикада табиғат туралы ғылымп білімдердің мазмүны, оларды ашу әдістері, табиғатты тану процесінде көзқарасты қалыптастыру, мектеп оқушысын табиғаттың әсерімен адамгершілік-эстетикалық дамыту, баланың табиғатпен өзара қарым-қатынасының оған білім беру жүйссіндегі орны мен маңызы туралы қағидалар тұжырымдалған. Табиғаттың әсерімсн балада гуманистік сезімдерді бекітудің псдагогикалық қүндылығын ұлы псдагогтар Ж.Ж. Руссо, И.Г. Песталоцци, Ф.А. Дпстерверг ерскше атап көрсетксн /5,6,7/.

Табпғатты және онымен қарым - қатынасты тек сөз жүзінде тар практицизм мен утилитаризм шеңберінде зерттеуге қарсы орыс ағартушылары: В.Г. Белинский. А.И. Герцен, Н.А. Добролюбов, Д.И. Писарев, Н.Г. Чернышевский қарсы болды. Олар мектепке табиғат туралы толыққанды білімдерді енгізуді талап етті. Олар аталған білімдердің жеке адамның адамгершілік моральдық қасиеттерінің қалыптасуына, баланың табиғаттағы мінез - қүлқын анықтайтынын атап көрсетті.                                            Ұлы орыс педагогы К.Д. Ушинский баланың табиғатпен ара қатынасын кеңейтіп, табиғаттын. тәрбиелеушілік әсерінің педагогикада төмен бағаланып отырғанына таңданыс білдірді.

Қазіргі кезеңдегі экологиялық білім беру табиғат пен қоғамның біртүтастығы   туралы,   олардың  тарихи   өзара   байланысы,   адамныңтабиғатқа қатынасының әлеуметтік себептілігі туралы ілім әдістемесі негізінде құрылған.

Қоғам мен табиғаттың өзара әсерінің көпжақтылығы экологиялық білімнің комплекстілігін анықтайды. Жалпы әдістемелік және теорнялық қағидалар экологиялық білім берудің төмендегі принциптерін бөліп көрсетуге мүмкіндік береді:

1)        Мектеп        оқушыларының        экологиялық        мәдениетін қалыптастыруға    пәнаралық    тұрғыдан    қарау,    эр    пәннің    жалпы экологиялық      білім      беру      жүнесіндегі      қызметін,       пэнаралық байланыстарды  анықтау  мен  оларды  қамтамасыз  етуді  талап  етеді. Экологиялық білім берудегі пэнаралық байланыстарды анықтау эр іүрлі

I оқу пэндерінде оқытылатын, экологиялық білімдердің эр түрлі деңгейлеріндегі қоғам мен табиғаттың өзара әсерінің тиімді әдістері мсн принциптерін, зандарын ашу әдістері мен олардың мазмүнының өзара үіілесімділігін қажст стеді. Сонымен қатар қандай да бір оқу понінің мазмүнына кірстін идеялар мен ұғымдардың даму логикасын, экологиялық идсялар мсн ұғымдарды тұжырымдау мсн тереңдетуге пайдалану керек.

2) Экологиялық материалды оқытудын. жүйелілігі мен үздіксіздігі. Қоршаған  орта мәселелері бойынша білім берудің мақсаты мен

міндеттерін орындау мазмұн жүйесін, оқу-тәрбие процесінің әдістерімен ұйымдастыру түрлерін жасауды талап етеді. Осы тұрғыдан қарау оқушылардың экологиялық білімдерінде ақтаңдақтарды болдырмауға экологиялық өзара қарым-қатынастардың әр алуан түрлерінің белгілі бір уақыттың және кеңістік шекараларында бірқалыпты оқытуға, аталған байланыстардың биолргиялық жүйелердің әр түрлі деңгейлеріндегі динамикасын оқушыға көрсетуге мүмкіндік береді. Жүйелілік принципі экологиялық білім беруді алуан түрлі білім беру кәздері мен ақпараттық құралдардың үйлесімділігінің негізінде қүруды талап етеді.3)  Қоршаған табиғи ортаны зерттеу мен сауықтыруға бағытталған оқушының   әрекетіндегі   интеллектуалды   және   сезімдік   -   қаржылық негіздердің бірлігі.

Экологиялық білім мен тәрбие берудің бұл принципі табиғатпен тікелей қатынасты есепке ала отырып рационалды танымды көркемдік -образдық таныммен үйлестіруді талап етеді. Бұл принципті бағаламау не таза интеллектуализмге, не есепке негізделген практицизмге экелуі мүмкін.

Практикалық қызметтегі, раіди...оналдық пен эмоционалдықтың арасындағы байланыс динамикалық және көпжақты болып табылады. Егер иқушы тірі және өлі табиғаттағы объектілердің арасындағы заңды байланыстарды білсе, экологиялық жүйелердегі үйлесімділіктің әсемдігін сезіне білсе, онда оның әрекеті де табиғатты сақтау, оны бүзылудан қорғауға бағытталады.

4)  Оқу процесінде экологиялық  мәселелердің ғаламдық, ұлттық және өлкетану байланыстарының ашылуы.

Қазақстан Рсспубликасындағы экологиялық білім мен торбис беруді дамытудың ұлттық стратегиясында ортаны қорғауда жсргілікті (өлкетану), аймақтық, ұлттық және ғаламдық байланыстар мәселслерінің ашылып көрсетілуіне ерекше назар аударылған. Бұл дегеніміз, мысалы, белгілі бір жердегі адамның табиғатқа әсерінің нақты фактісі, оң және теріс болса да, осы әсердің нэтижелерін бағалау жалпы мемлекеттік тұрғыдан бірлікте қарастырылады. Нәтижеде оқушылардың көзқарасының жүйесінде қоршаған орта мәселелерінің мемлекеттік шекарасы болмайтындығы және ^андай-да бір әкімшілік территориялық бөлуге келмейтіндігі? себепті ғаламдық сипат алатыны туралы ұғым қалыптасады. Сондықтан қоршаған ортаның көптеген мәселелерін тек халықаралық бірлескен іс-әрекеттер жолымен ғана тиімді шешуге болады /4/.

Экологиялық білім беру принциптері мектептердің практикасында тәмендегі міндеттерді шешу жолымен жүзеге асырылады:1)    Адамның   табиғатқа   әсерінің   оның   заңдарына   сәйкестігін анықтайтын ілімдер, негізгі ұғымдар мен фактілер туралы білімдерді меңгеру;

 

2)  Қоғам мен әрбір адамның материалдық және рухани күшінің көзі ретінде табиғаттың көпжақты оағалылығын түсіну;

3) Қоршаған ортаның жағдайын  бағалаудағы қолданбалы білімдер  мен практикалық іскерліктерді  меңгеру. Оның жағдайын жақсартуда дұрыс шешімдер қабылдай білу. өзінің іс-әрекетінің мүмкін  болатын салдарын   болжау  және  еңбек  кызметінде  табиғатқа  теріс  әсерлерді болдырмау;

4) Табиғатпен қарым қатышкқа  деген қажеттілікті дамыіу, дуниспі  тануды адамгершілік - эстетикалық  сезімдермен бірлікте қарастыруға  талпыну;

5)  Табиғатта өзін ұстау ережелсрін саналы түрде сақтау арқылы табиғатқа зпян кслтірмеу, ластамау не қоршаған ортаны бүзбау;

6)    Қоршаған   табиғп   және   өзгертілген   ортаны   сауықтыруға бағытталған іс-әрекстті  активтсндіру, қазіргі заманғы табиғат  қорғау идеяларын насихаттауға  қатысу.