Жемисти айран

Резервуарлы тәсілдің мәні: дайындалған (нормаланған, пастерленген, го-могенделген) және ұйыту температурасына дейін салқындатылған сүтті қоспа-ны ұйытқы қосылатын резервуарға бағыттайды. Қоспаны жақсылап аралас-тырып осы резервуарда ұйытылуға қалдырады. Ұйытылып біткен соң, осы сы-йымдылықта ұйындының салқындалуын жүргізеді.Осыдан соң, дайын өнімді жақсылап араластырып, құюға жібереді. Кемшіліктері: өнім бұзылған ұйын-дымен алынады; бұл тәсілмен өнім өндіргенде міндетті түрде гомогени-зацияны жүргізу қажет; Бұл операция жүргізілмесе сарысу бөлінуі мүмкін; Ұйындыны сору кезінде тек қана мембранды насостарды қолдану қажет; бұл тәсілде өте мұқият ұйытылу операциясын бақылау қажет. Артықшылықтары: өнім өндірісі механикаландырылған;үлкен өнімділік; қосымша камералар қа-жет болады; қол еңбегінің шығыны 25%-ға қысқартылады және өнімділік ең-бегінің  35% жоғарылауынан өнімнің өзіндік құны төмендейді;  1м² өндірістік алаңнан 1,5 есеге өнім орымы ұлғаяды[18].

Жеміс-жидекті айран  кәдімгі айран технологиясының  жалпы схемасы бо-йынша өндіріледі. Жеміс-жидек толықтырғыштарды резервуарға айранмен бір-ге сорғыш арқылы жібереді, жақсылап араластырады және 1-2 сағатқа 8-10^оС температурада қосымша жетілу үшін қалдырады. Айрандағы сахарозаның массалық үлесі 5 %-дан кем емес. Жемісті айранға және енгізілген толықтыр-ғыштарға тән дәм мен иісі бар [23].

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 Өндіріске  қысқаша сипаттама

 

ҚР Президенті Істері Басқармасының «Астана Өнім»  акционерлік қо-ғамы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1998 жылғы 27 сәуірдегі № 387-28 б қау-лысымен «Күйгенжар» РМК болып құрылды.

ҚР Үкіметінің 2004 жылғы 16 ақпандағы № 178 қаулысымен «Күйген-жар» РМК «Күйгенжар» АҚ болып қайта құрылды. 2007 жылдың 23 ақпа-нында «Астана Өнім» АҚ болып аты өзгертілді.

Қоғам ҚР заңдарына сәйкес заңды тұлға болып табылады. Оның дербес балансы, банктік шоттары  бар, ол өз атынан мүліктік және мүліктік емес құ-қықтарды сатып алады және жүзеге асыра алады, міндеттер атқарады, сотта талап қояды және жауап  береді.

«Астана Өнім» АҚ негізгі өндіріс салалары мал шаруашылығы, өсімдік шаруашылығы және ауыл шаруашылығы өнімін өңдеу болып табылатын ауыл шаруашылығы кәсіпорны болып табылады.

Мал шаруашылығы кәсіпорынның негізгі саласы болып табылады. Бе-рілген бағыттағы қызметтің негізгі түрлері сүтті бағыттағы қара-ала сиырдың асыл тұқымды төлін өсіру, тауарлық жылқы шаруашылығын дамыту болып табылады.

Өсімдік шаруашылығының негізгі міндеті–мал шаруашылығы  саласын жем-азық базасымен қамтамасыз ету және тауарлық бидай өндіру.

Қазіргі уақытта  «Астана Өнім» АҚ агроөнеркәсіп кешені дамыған ша-руашылық болып табылады. Акционерлік қоғам құрамында келесідей салалар мен өндірістік кешендер жұмыс істейді:

- мал шаруашылығы, бұнда сүт бағытындағы асыл тұқымды сиырлар,  жылқылар және бордақылаудағы жас қойлар ұсталынады;

- өсімдік шаруашылығы мал шаруашылығын азықпен қамтамасыз ету үшін қолданылады; 

- сүт зауытының тәулігіне 4000 литр сүтті өңдеу қуаттылығы бар.

- шұжық цехінде тәулігіне 150 кг ет өңдейтін финдық кешен құрылған.

- наубайхананың тәулігіне 800 бөлке пісіретін қуаттылығы бар.

- ат-спортық кешен республикалық бюджеттен қаржыландырылады, бұнда 40 жоғары құнды жылқылар ұсталынады.

АҚ-ның негізгі салаларының  жұмысын қамтамасыз ету үшін қосымша  бөлімшелер: автогараж; машина-тракторлық шеберхана; энергетика мен еңбек сыйымды үрдістер қызметі; су тазалау станциясы; ЖЖМ, қосалқы бөл-шек, дайын өнім қоймалары және бидай; кафе; наубайхана; дүкен қызмет етеді.

Мал шаруашылығы-ауыл шаруашылығының өсімдік шаруашылығынан кейінгі екінші сала. Мал шаруашылығы тұрғындарды негізгі азық-түлік та-ғамдармен қамтамасыз етеді. Өндіріс көлемі ең алдымен мал басына байла-нысты. Сол себепті келесі кестеде мал басының динамикасы келтірілген.

 

1 кесте - Мал басының динамикасы

 

Ауылшаруашылық мал  түрлері	Физикалық мал басы			Өсу қарқыны, %
	2008 жыл	2009 жыл	2010 жыл	2009 жыл	2010 жыл
1. Ірі қара мал саны, бас	687	698	593	101,6	84,6
Сүт бағытындағы сиырлар	263	274	253	104,2	92,3
Өсірудегі мал, бас	424	426	340	100,5	80,2
2. Жылқы	56	66	63	117,9	95,4
Оның ішінде: саулымдағы бие	28	23	18	82,1	78,3
3. Қой	55	60	57	109,1	95,0

 

Жоғарыда келтірілген кесте мәліметтері бойынша 2010 жылмен 2008 жылды салыстырғанда шаруашылық бойынша барлық мал басы динамикасы-ның төмендегенін көреміз. Ірі қара мал саны 105 басқа немесе 15,04 пайызға, жылқы 3 басқа немесе 4,6 пайызға және қой 3 басқа  немесе 5 пайызға төмен-деген. Ендігі кезекте мал өнімділігінің көрсеткіштерін қарастырайық.

 

2 кесте - Мал өнімдерінің көрсеткіштері

 

Көрсеткіштер	2008ж	2009ж	2010ж	Өсу қарқыны, %
				2009ж	2010ж
ІҚМ саны, бас	687	698	593	101,6	84,6
сүт бағытындағы сиырлар саны, бас	263	274	253	104,2	92,3
Жалпы сүт көлемі, т	1146	1254	987,9	109,4	78,8
1 сауын сиырынан алынатын  сүт, кг	4357,4	4 576,6	3 904,7	95,2	85,3
Алынған төл саны, бас	226	249	205	110,2	82,3
100 сиырдан алынған  төл, бас	86	88	81	102,3	92,0
Төлдің жалпы салмақ өсімі, ц	2,1035	2,3542	1,9491	111,9	68,2
Төлдің тәуліктік салмақ өсімі,гр	569	645	534	113,3	82,8

 

2010 жылы 987,9  т сүт алынды. Ол 2009 жылдағыдан 266,1 тоннаға не-месе 21,2 % аз. Бұл құбылыстың орын алуына сауын сиырларының саны мен әр сиырдың сүт өнімділігінің төмендеуі әсер етті. Тізбекті алмастыру әдісін қол-дана отырып бұл факторлардың әрқайсысының өндірілген жалпы сүт кө-лемінің төмендеуіне сандық әсерін анықтаймыз.

Факторлар әсері келесідей  анықталады:

1. Өнімділік әсері:

                   q₁y₁ - q₁y₀ = (987,9-1157,9) = -170 тонна                          

2. Мал басы әсері:

                    q₁y₀ – q₀y₀  = (1157,9-1254) = -96,1                              

Екі фактордың қосындысы жалпы  өзгерісті береді:

                     -170+(-96,1) = -266,1 тонна                     

             

2-ші кесте мәліметтері бойынша, сиырлар санының 21 басқа немесе 7,7 % азаюы жалпы сүт көлемінің 96 тоннаға немесе 7,7 % төмендеуіне әкелді. Ал сиыр өнімділігінің 671,9 кг/басқа немесе 14,7 % төмендеуі жалпы сүт өндірі-сінің 170 тоннаға немесе 13,5 % азаюына ықпал етті.

Сүт шаруашылығының қысқаша  экономикалық сипаттамасы.

Сүттің құрамы өте күрделі–химиялық құрамының толықтығы бойынша сүтпен ешбір табиғи тағаммен салыстыруға келмес.

Сүттің химиялық құрамына пластикалық, минералды, энергетикалық, реттегіш заттар мен дәрумендер кіреді.

Сүттің құрамындағы  барлық компонеттер адам қорегінде  физиология-лық маңызы зор.

Сүтті алғашқы өңдеу үшін жергілікті жағдайлармен шаруашылық мүм-кіндігіне байланысты әр түрлі схемалар мен қондырғылар пайданылады. Де-генмен мына жағдайларды ескерген дұрыс. Фермада сүт сақтауға жеткілікті орын болу керек.Қондырғылар сүтті 4-6ºС-ға дейін салқындатуды қамтамасыз ету қажет.Сүтті тапсыру кезінде 10ºС аспауы керек. Сиырды сауғаннан сүтті салқындатқанға дейінгі аралық 20минуттан аспауы керек.

Әр сүт фермасында сиырды сауысымен сүтті өңдеу қажет: механикалық қоспалардан тазарту; суыту, ал сиырлары ауыратын болса, сүтті пастерлеу.

Сүтті механикалық қоспалардан  тазарту үшін сүттің құрамдас бөлігін  өткізіп, механикалық қоспаларды ұстап  қалатын торлы немесе селдір материал бол-маса ортадан тебу күші әсерінен механикалық қоспаларды тазартатын барабан пайданылады.

Сүтті суыту үшін қуаты  әр түрлі салқындатқыштарды пайданылады. Пластикалы салқындатқыш А1-ОКЛ-25 сүтті су температурасынан 2-2,5ºС жоғары температурада суытады.

Малы ауыру шаруашылықтарда  сүтті жылумен өңдейді, пастерлейді. Пастерлеу деп микробтарды,әсіресе  ауыру тудырғыш, жою мақсатында сүтті 63-90ºС қыздыруды айтады.

Пастерлеудің 3 кезеңі бар: ұзақ, қысқа  уақытта, лезде. Бірінші кезеңде  сүтті 20-30минут ішінде 63-65ºС қыздырады. Екінші кезеңде 15-20 секунд ішінде 72-76ºСтемпературада қыздырады. Үшінші кезеңде 90ºС температура-мен өңдейді. Пастерлегеннен кейін сүтті суытады. Егер сүтті дайындау меке-месіне бірден жібермей сақтайтын болса, онда фермада жақсы желдетілетін, қараңғы температурасы 10ºС төмен, қажетті қоңдырғылармен жабдықталған сүт бөлмесі болу қажет. Өңдеу мекемесіне жөнелткенге дейін сүтті аккуму-лятор мен суытқыш қондырғысы бар салқындатқыш танкте, көлемі 2 т резер-вуар-термоста сақтауға болады.

Сүтті сүт қабылдайтын орындарға  немесе сүт зауыдтарына автоцистер-намен тасиды.

 

3 кесте - Сүттің өзіндік құнының көрсеткіштері

 

Шығын баптары	1 ц сүтке шығын, тг		Шығындардың өсуі немесе төмендеуі (+,-)		Ауытқу, %
	2009 ж	2010 ж	теңге	%
Автоқызмет	24	68	44	177,9	1,5
Еңбек ақы	202	288	86	42,7	3,0
Азық	1 620	2 339	719	44,4	25,4
Амортизация	224	234	11	4,9	0,4
Электр энергиясы	77	93	16	20,6	0,6
Жалпы өндірістік шығын	383	303	-80	-20,9	-2,8
Басқа да шығындар	303	153	-150	-49,5	-5,3
Барлығы	2 834	3 481	647	22,8	22,8

 

3 кесте мәліметтері  бойынша сүт центнеріне келетін  шығындардың ең жоғарғы ауытқу 2009 жылы 177,9 % құраған «Автоқызмет»  статьясы бойынша табылып отыр. Бірақ шығынның тек осы статьясы  ғана 2008 жылдағы жоғары өзіндік  құнның қалыптасуының себебі екенін білдірмейді. Өзіндік құн ди-намикасы тек жеке статьялардың өзгеру қарқынымен ғана емес, сонымен қатар әр статьяның өзіндік құндағы үлес салмағымен анықталады: берілген статья бойынша шығындар үлесі неғұрлым жоғары болса, өзіндік құн өзгерісінің жал-пы пайызына әсері соғұрлым жоғары болады.

 

 

 

 

3 Технологиялық  бөлімі

 

3.1 Шикізат, дайын өнімге  және көмекші материалдарға сипаттама