Радиожурналистің шығармашылық шеберханасы

                                                               МАЗМҰНЫ

      КІРІСПЕ.............................................................................................................3

      II НЕГІЗГІ БӨЛІМ

      2.1 Радиожурналистің шығармашылық шеберханасы .................................4

      2.2 Ашық қоғам және шетелдік радиостанциялар .......................................10

      Қорытынды.......................................................................................................30

      Пайдаланылған  әдебиеттер тізімі ..................................................................32

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                            

                                            

 

 

 

Кіріспе

 

Курстық жұмыстың өзектілігі

         Радио - сымсыз байланыстың бір түрі, сигнал таратушы ретінде әуе толқындары пайдаланады. Радиобайланыстың қасиеті - әуе толқындар арқылы хабарларды аса шалғайға сымсыз әдісімен жеткізу. Радиобайланыстың көмегімен әуе толқындары арқылы берілетін ақпараттық, қоғамдық - саяси, көркем және музыкалық хабарлар, жедел ақпарат, бұқаралық үгіт пен насихат жұртшылықты оқыту - ағарту құралдарының бірі. Демек, бұқаралық ақпарат құралдарының  бір түрі.

        Зерттеу жұмысының нысаны Радиожурналистің шығармашылық шеберханасы.

      Зерттеудің міндеті мен мақсаты жұмысты жазу барысындағы мақсатым радионың бұқаралық ақпарат құралының ерекше турі екенің дәлелдеу , оның ерекшелігін көрсету.

     Зерттеу жұмысының дереккөздері: курстық жұмысты жазу барысында мынадай әдебиеттер қолданылды: Омашев Н. «Қазақ журналистикасы»(3-ші том. –  Алматы, 2008), Омашев Н. «Радио журналистика» (Алматы 2005ж.), т.б..

      Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Радионың адамға ерекше әсер етуі, журналистиканың ең тиімді түрі.

      Зерттеу жұмысының практикалық және теориялық  маңызы: Бұл жұмысты жоғарғы оқу орындарында оқытушылар мен студенттер  әдістемелік құрал ретінде пайдалана алады

      Зерттеу әдістері: зерттеу барысында баяндау, сипаттау, салыстыру, талдау тәсілдері қолданылды.

        Курстық жұмыстың құрылымы бұл жұмыс үш бөлімнен, яғни кіріспе, негізгі бөлім, қорытындыдан тұрады. Негізгі бөлім екі тараушадан тұрады.

   

 

 

  НЕГІЗГІ БӨЛІМ

 

 2.1 Радиожурналистің шығармашылық шеберханасы                             

Радионы адамзат өркениетіндегі аса ірі ғылыми жетістік қана емес, қоғамның даму тегершігін жеделдеткен  құбылыс ретінде орынды бағалағанымыз  жөн сияқты. Сымсыз ақпарат жеткізуді  меңгергелі бір ғасырдан асатын уақыт  өтті, ал ғылыми-техникалық прогресс қарыштап дамып кетті. Соған тікелей жол  ашқан “ақжолтайлардың” бірі де бірегейі — радио және оған қатысты технологиялар [1; 67б.].

ХХІ ғасырда адамды және оның болашағын электронды есептеу  машиналарынсыз, байланыс құралдарынсыз  елестету мүмкін емес. Соның бастауында тұрған ғылыми жаңалық — радио  болса, ол күні бүгінге дейін жетілдірілу  үстінде. Радио — ақпаратты жеткізу  мен тасымалдаудың құралы ғана емес, оны басқару мен жүйелеудің де тетігіне айналды. Радио шекараны білмейтін, тосқауылсыз арнаға, жаһандық сипатқа  ие болды. Шағын ғана, энергияны аз қажетсінетін  құрылғылар тұрмысымыздан  кең орын алып, адамға көмекшілікке жарады. Бүгінгі ақпараттық тасқынның  да бастау бұлағы — радиотехнологиялар. Оның жетілдірілген түрі теледидар  радио әдістерімен енді бейнені  де жеткізетін болған, бүгінгі газет-журнал, кітабыңыз да радио туындыларсыз басылып шықпайтынын қайтерсіз. Қайда қарамаңыз, қайда бас сұқпаңыз “радио” деген жанды сөзден тарамданып кететін жаңалықтар алдыңыздан кесе көлденеңдеп шығады. Адамды адам еткен  еңбек және сөйлеу машығы дейді ғылымда. Сөзді тыңдарманына жеткізудің де қуатты құралы радио болып табылады. Радионың бұқаралық ақпарат құралы ретінде  мәні мен маңызы уақыт өткен сайын  арта түсуде, қазіргі радиоэфир бір  мезгілде миллиондаған адамға жетіп, қажетті  ақпаратпен қаруландыра алады. Сөйтіп, радио техникалық құбылыстан бүгінде  қоғамдық құбылысқа айналған. Ол миллиондардың  санасына ықпал етіп, пікір тудырып, эмоционалды-экспрессивті ықпал ете  алады.

Радио — өнер. Радио —  ақпарат, шартараптан ең жедел хабар  жеткізетін арна. Радио — бизнес көзі. Радио — мектеп. Радио —  тарих, өмірдің өшпес шежірешісі. Оның үні сана сүзгісінен өтеді, мәнді  хабарлар, ән мен саз қорда сақталып, кейін қайталана береді. Радио  — өмірдің қиын сұрақтарына жауап  беретін кеңесші, көмекші. Радио  — ғұмыр, мыңдаған адамдардың тағдырына  ықпал ететін күш-қуат.  Радио  — көңіл күй барометрі, өмірге құштарлық дәнін шашатын бастау бұлақ. Соңғы жылдары телевизияға  қатысты да көп сын айтылып  жүр. Соның ішіндегі ең қабырғаға  бататыны — телеэкрандағы зорлық-зомбылықтың, қантөгіс пен арсыздықтың шектен шығып кеткендігі, ешқандай шектеу шараларының жоқтығынан ауа жайылып, көрермен санасын улап жатқандығы, жас жеткіншекке теріс тәрбие беретіндігі. Ал, радиода ондай белгілер байқалмайды, керісінше ізгілік  пен жақындықты көбірек сезінеміз, адамның ең асыл қасиеттерінің бірі — сөйлесу мен жылы қарым-қатынас  жасауға тартып тұрады, көңіліңді  көтеріп, демейді, оптимистік қуат беріп, жігерлендіреді.

Бүгінгі радиода кемшіліктер  кетіп жатса, ол қоғамның да кемшілігі. Көп болып талап етуге, қажетінде  қолдауға тиіспіз. Әуе толқынында еркін  тарайтын ашық ақпарат ат төбеліндей азғантай топтың меншігі емес, ол қоғамдық өскелең талаптарға жауап беруге, онда қалыптасқан мәдени қатынастарды алға сүйреуге, жақсартуға міндетті. Радионың бірінші табиғи қасиеті — жеделдігі. Қалыптасқан БАҚ жүйесінде бірде-бір  басқа құрал мұндай жеделдікті қамтамасыз ете алмайды. Газет ақпараты оқырманына жету жолында күрделі бірнеше  процесті: деректі жинау, терім, беттеу, көбейту және тасымалдауды бастан өткеріп, бірнеше сағаттан бірнеше тәулікке дейінгі уақытты қамтуы мүмкін. Телевизияда  соңғы жылдары ғарыштық байланыс құралдары арқылы оқиға ортасынан  тікелей хабар беру үрдісі жолға  қойылды. Бірақ ол көп шығынды, қымбат техникалық құралдарды қажет ететіндіктен екі телеарнаның бірінің шамасы жетпейді, сондықтан сирек, үлкен  компаниялардың ғана тәжірибесінен  орын алған. Осы олқылықтың орнын  толтыру мақсатында соңғы уақытта  радио тәсілін қолдану етек алып келеді, яғни тікелей эфирде телефон  арқылы ақпарат беру жиі кездесіп жүр. БАҚ қатарына соңғы жылдары  қосылған Интернеттің де өзіндік  шектеулері бар. Дүниежүзілік компьютерлік желіде ақпарат сайтқа орналастырылған  сәттен бастап, оны кез-келген шартараптан  оқуға мүмкіндік туады. Ол үшін де тұтынушының ақпарат таратушы сайтын тауып, ондағы дерекке жол табуы  үшін кәсіби машығы болуымен қатар  іздеуге уақыт жұмсауына тура келеді.  Радиожурналист болса оқиға  ортасында жүріп, көрген-білгенін тікелей  эфирге шығып баяндай алады. Соңғы  жылдары қауырт дамып, кең қолданысқа ие болған ұялы телефондар бұл үрдіске  жаңа тыныс әперді, радионың мүмкіндігін  бұрынғыдан да арттырды. Радиотілші төтенше  жағдайлар болсын, тез өзгермелі  спорт жарыстары болсын, ақпаратын  жеткізу мақсатында орталық студия арқылы байланысқа қосылып, тікелей  эфирде жұмыс істей алады.

Қазіргі заманғы байланыс технологиясы радио ақпарат таратуды аз шығынмен тікелей эфир жағдайында жүзеге асыруға мүмкіндік туғызды. Яғни, ақпаратты тұтынушысына жеткізу  жеделдігі жағынан телевизия  да, Интернет те радионың алдына шыға алмайды. Радио ең жедел, икемді, әрі аз шығынмен жұмыс істейтін бұқаралық құрал  болып қала береді. Радио тыңдарман  үшін аса қолайлы болып табылады және бұл қасиетінің маңызы айрықша. Радионы тыңдау үшін арнайы уақыт  бөлу, болмаса күш жұмсау міндетті емес. Үй шаруашылығындағы тірлікпен  айналысып жүріп те, жұмыс уақытында  да, тамақтанып отырып та, автокөлікте  келе жатып та, сейіл құрып жүріп  те  радионы еш кедергісіз тыңдай бересіз. Радио әмбапап ақпарат  таратуымен де қолайлы. Ауа райынан  бастап маңызды саяси оқиғалар, төтенше  жағдайлардың барысы, экономикалық көрсеткіштер туралы, болмаса спорт әлеміндегі қызықты деректердің барлығы  кезегімен әуе толқынында тарап  жатады. Тыңдарман өзін қызықтырған  хабарға зейінін күшейтеді, болмаса  кейбір мағлұматтарға аса назар  аудармайды. Сөйтіп, өзінің сол уақыттағы  сұранысына орай қажетті ақпараттарды қолайлы жағдайда екшеп отырады. Бәсекелестік жағдайында радиостанциялар  саны өте көп, сондықтан да соңғы  жылдары радионың хабар тарату бағыт-бағдары  да өзгеріп, ол тыңдармандардың сұранысына орай маманданып, белгілі бір аудиторияға, әлеуметтік топтарға бейімделе бастады. Бір радио жедел ақпарат пен  музыкаға көңіл аударса, екіншісі ескі әуендерді қайта жаңғырту арқылы тыңдарманын тартады, үшіншісі белгілі  бір музыкалық бағытты (попса, рок, джаз, т.т.) ғана қолдайды, тағы бірі жасөспірімдер  үшін хабар таратады, соған орай сөйлеу стилі мен әдісін де сақтайды. Осыған байланысты әр түрлі радио  форматтары көбейді, радионың аудиториясы  да түрлене түсті. Міне, осының бәрінде  радионың табиғатынан қолайлылығы  басты рөл атқарады.[3;256 б.]

Радионың үшінші бір қасиеті  — тыңдарманына психологиялық әсері, немесе эмоциональдығы. Адамның есту қабілетіне құрылған радио тыңдарманның қиялы мен сезіміне де өзгеше әсер етеді, басқа  БАҚ құралын еш қайталамайды. Адам табиғатынан естіген жағдайларды  көрініс ретінде елестетіні белгілі. “Көңіл жүйрік пе, көк дөнен жүйрік пе” дейтін қазақ үшін ой-санаға әсер етудің мәні айрықша. Оның үстіне, көбіне көшпенді-отырықшылықты кәсіп  еткен қазақ үшін оның өзіндік  тарихи жетілу эволюциясы мен дәстүр-салты  бар, ол ұлттық гендік қорымызда сақталып, ұрпақ арқылы атадан балаға беріліп  келеді. Далалық қазақтың табиғат  құбылыстарын жетік меңгергендігін, аса зерек және сезімтал болғандығын, физиологиялық мықты болғандығын  күрделі қоршаған ортада табиғи сұрыптаудан  өтіп, жетілгендігімен түсіндіруге  болады. Дала абыздары том-том кітапқа  пара-пар дастандарды жатқа оқып, ауызша ұрпағына жеткізген, жаңа ғана дүниеге суырып салу жолымен келген күйді екіншісі сол заматта қағып  алып, қайта тартып беру үрдісі қалыптасқан. Радионың басқа да бұқаралық ақпарат  құралдарымен өзара байланысы туралы сөз қозғалғанда, алдымен оның міндеттері сараланып шығады. Бүгінгі БАҚ  жүйесі жетіліп, қалыптасқан жағдайда оны төмендегідей тұжырымдауға болады:

• радио — ақпарат таратады, құлақтандырады;
• телевизия — оқиғаны, болмысты көрсетеді;
• газет-журнал — деректі, оқиғаны талдап, түсіндіреді;
• Интернет — ақпаратты сан қырынан көрсетеді, мәтін, дыбыс пен бейне тұтастығынан тұруы да мүмкін.

Интернеттің жөні бөлектеу және ол техникалық ерекшелігінен туындайды. Дегенмен, Интернеттегі ақпараттық жүйе қалыптасу үстінде, өзіндік белгілері  толық айшықталған жоқ. Оның үстіне Интернет жалпы ақпарат мұхиты да, оның ішіндегі маңызды ақпарат, әсіресе  БАҚ ұғымына сәйкес ақпарат шағын  аралдай ғана. Бірақ, компьютерлік желідегі ақпарат тасымалының динамикасы, өсу үрдісі өте қарқынды болғандықтан болашағынан көп үміт күтеміз. Осы  жағдайларды ескеріп, дәстүрлі БАҚ  пен радио арасындағы байланыстарға баса назар аударамыз [4, 445б.].

 Жоғарыда аталған міндеттер  көп жағдайда араласып кетеді. Радиодан да қызықты да мазмұнды  талдамалық хабарларды кездестіреміз,  жанды да жалынды портреттер  мен очерктерді тыңдаймыз, радиокеңестерге  құлақ асатындардың да қатары  көп. Телевизия да кейде оқиға  туралы бейнекөрініс түсірілмегендіктен  құрғақ хабар таратады, немесе  тілшінің үнін телефон арқылы  береді. Болмаса, кейбір газет  очерктерінің жақсы жазылғандығы  сонша, қиялыңды шарықтатып, өзіңді  кейіпкер қасында жүргендей сезіндіреді,  тұшынып оқисың, қуанасың, қамығасың,  танымдық, әрі эмоциялық күш-жігер  аласың. Радионың айрықша бір  бітімі музыкалық хабарлардан  танылады. Жақсы ән мен әуенді  танытуда радионың алдына ешбір  ақпарат құралы шыға алмайды.  Бүгінгі БАҚ-тың тағы бір ерекшелігі  — аумақтық аудиториясындағы  қайшылықтар. Жергілікті баспасөз  де, телерадиохабарын тарату ісі  де баяу дамып келеді, республикалық  БАҚ-тан көп кейін қалып қойды.  Соның ішінде, жергілікті радиостанциялар  саны өте мардымсыз, хабар тарату  сапасы өте төмен, жарнамасы  аз болғандықтан, экономикалық ахуалы  да сын көтермейді. Ал, әлемдік  тәжірибеде, керісінше, жергілікті  БАҚ-тың тез даму үрдісі аңғарылады. Тыңдармандар да көбіне жергілікті  радиостанцияларға құлақ түріп,  соның таратқан ақпаратына көбірек  сенетін болған. Міне, Қазақстанда  осы үрдісті қолдап кететін  экономикалық алғышарттар таяу  уақытта жасалатынына сенімдіміз. Еліміздің қазіргі дамуы БАҚ-тың  дамуына да жол ашатыны сөзсіз.

Бұқаралық ақпарат құралдарының өзара қарым-қатынасы мен байланысын айтқанда мына жайларға баса көңіл  аударамыз:

1. Бірін-бірі мамандармен  толықтырып отырады. Газет журналисі,  теле болмаса радиожурналист  деген мамандану өмірде таза  күйінде сирек кездеседі, көбіне  кадрлар ауысып, бірін екіншісі  байытып, жалғастырып кете береді. Көбіне радиода микрофонға төселген, сөйлеу машығын жетік меңгергендер  кейіннен телеэкранда да жақсы  хабарларымен танылады. Газет тілшісі  телеарнаға ауысып, терең де салиқалы  сараптамалық бағдарламаларға ұйытқы  болады. Болмаса телевизиядан өзін  таппағандар, радиоға не газетке  ауысады. Мұның барлығы заңды  құбылыс, кәсіби шыңдалу жолындағы  ізденістер. Әрине, болашақ журналистің  талантын ерте айқындап, кәсіби  дұрыс бағдарлаудың маңызы бұдан  кеми қоймас. Дегенмен, білікті журналист  қай салада істемесін ортақ  ұстанымдар мен қағидаларды басшылыққа  алып, қоғамдық дамуға, сананың өсуіне  ықпал ететіндей тәрбиеленгені  жөн.

2. Ұдайы ақпараттық алмасу  жүріп жатады, радиожурналист те  баспасөздің, телеарна мен Интернеттің  материалдарын тікелей немесе  өңделген күйінде өз қызметінде  пайдалануы мүмкін. Тіпті, радионың  бастауында газет мәтінін оқу  тұр емес пе? Радиоарналар қазір  де баспасөзде жарияланған қызықты  материалдарға шолу жасап, көпшіліктің  назарын аударып отырады. Негізінен  дереккөздері бір, мақсаты ортақ  болғанымен, оны аудиторияға жеткізу  технологиясы ғана бөлектеу. Мысалы, баспасөз маслихатына газет тілшісі,  радиожурналист, тележурналист, веб-редактор  да бірдей қатыса береді. Ал, олар  жасаған өнім әр түрлі болып  шығады. Бірінің материалын екіншісі  тікелей қолдануы да кездесіп  қалады. Мысалы, “Қазақстан” ұлттық  телеарнасында жүргізілетін “Үзеңгі  жолдас” бағдарламасы Қазақ радиосының  эфирінде де сол күйінде тарап  жатты. Осы телеарнаның “Шынның жүзі”, «Бармысың, бауырым?!» хабарларының мәтіні “Айқын” газетінде жарияланып жүрді.

3. БАҚ жүйесіне жанрлар  мен пішіндер ортақ, бір-біріне  ықпалдасып дамыған. Бүгінгі телевизиялық  жанрлар бастауын газеттен алады.  Радионың пішіндері мен жанрлары  да үлкен эволюциялық жолдан  өтіп барып, қалыптасты, ол өз  кезегінде телевизиядан тікелей  көрініс тапты. Яғни, осының өзінен  журналистік ізденістер мен әдіс-тәсілдердің  ортақтығы аңғарылады.

4. Жалпы қоғамдық, саяси  науқандарды, жарнама мен мәдени  шараларды өткізу тәжірибесі  ортақ. Билік органдарын сайлау  болсын, музыкалық туындыны насихаттау  болсын, белгілі бір тауарды жарнамалау  болсын - БАҚ ортақ міндет - ақпараттық  қамтамасыз етуге бір кісідей  жұмылады. Әрқайсысы бір-бірін толықтырып, ортақ мүддеге қызмет етеді,  тиісінше, қаражаттық үлесін де  алады.