Статуты ВкЛ

Адначасова  з канчатковым запрыгоньваннем  сялян Статут прадугледжваў крымінальную адказнасць за забойства простага чалавека, абвяшчаў ідэю верацярпімасці, забараняў  перадачу вольнага чалавека за даўгі або злачынства ў няволю, устанаўліваў наступленне крымінальнай адказнасці да 16 гадоў. Таксама Статут прызнаваў ільготы і прывілеі для пануючых саслоўяў.

Праз увесь  Статут праводзіцца ідэя ўмацавання прававога парадку, пры якім усе дзяржаўныя органы і службовыя асобы абавязаны дзейнічаць толькі ў адпаведнасці з законам. Ідэя прававога парадку была накіравана найперш супраць дэспатызму гасудара, буйных феадалаў і сярэдневяковай тэакратычнай тэорыі паходжання і сутнасці дзяржавы. Адлюстравалася яна ў многіх артыкулах Статута, а таксама была выкладзена Л. Сапегам у яго прысвячэннях Жыгімонту ІІІ і ўсім саслоўям Вялікага княства Літоўскага. Ён пісаў: “… Для таго права суть постановлены, абы можнаму і потужному не все было вольно чынити. Яко Цыцеро поведил, иж естесмо невольниками прав для того, абысьмы вольности уживати могли”. [ 8, c. 47]

Абвяшчэнне  ідэі верхавенства права ў перыяд феадалізму сведчыла аб зараджэнні новай  дзяржаўна-прававой тэорыі, якая найбольш поўна выявілася ў нормах дзяржаўнага права.[ 10, c. 217]

 Статут 1588 года  закончыў кадыфікацыю права ў  Вялікім княстве Літоўскім. У  гэтым заканадаўчым акце адлюстраваліся  не толькі існаваўшыя дзяржаўна-прававыя  ідэі, але і тыя, што апярэджвалі  час, выявілася багатая прававая культура беларускага і літоўскага народаў.

У 1614 годзе Статут 1588 года быў выдадзены на польскай мове (перавыдаваўся ў 1619, 1648, 1694, 1744, 1786, 1819 гг.), у 1811 годзе – на рускай і польскай мовах у Санкт-Пецярбургу. У канцы XVI ст. гэты звод законаў быў выкарыстаны пры кадыфікацыі прускага права, а таксама пры падрыхтоўцы Саборнага ўлажэння 1649 г. у Расіі [ 3, c.12]; у XVІІ ст. быў перакладзены на нямецкую мову; ужываўся ў судах Латвіі і Эстоніі; у 1735 – 1738 гг. перакладзены на ўкраінскую мову, быў асноўнай крыніцай права на Украіне, пра што сведчаць 50 украінскіх рукапісаў Статута. Перакладалі Статут таксама на французскую і лацінскую мовы.

Пасля далучэння  Беларусі і Літвы да Расійскай  імперыі трэці Статут ВкЛ да 1831 года дзейнічаў у Віцебскай і Магілёўскай і да 1840 года – ў Віленскай, Гродзенскай і Мінскай губернях.

ЗАКЛЮЧЭННЕ

У гісторыі права  Беларусі, Літвы і Украіны першачарговае  значэнне мае Статут Вялікага княства  Літоўскага сямейнага, грамадзянскага, зямельнага, угалоўнага, судова-працэсуальнага і іншых галін права.

Стваральнікі  Статута 1529 года, а ў іх ліку быў  і Францыск Скарына, вырашылі цэлы  рад складаных тэарэтычных і  практычных праблем: распрацавалі новую  сістэму  і структуру размяшчэння  прававых норм, уключылі ў яго найбольш тыповыя і абагульненыя нормы, увялі рад новых прававых норм, у якіх адлюстраваны эканамічныя і сацыяльна-палітычныя адносіны таго часу.

Пры распрацоўцы  Статута 1529 года ўпершыню былі вырашаны такія складаныя тэарытычныя  і практычныя пытанні, як раздзяленне норм права па галінам, размяшчэнне іх у пэўнай сістэме. Калі ўлічваць, што падобнага сістэматызаванага зборніка ў той час не было ні ў адной з еўрапейскіх дзяржаў, то яшчэ больш зразумелымі становяцца цяжкасці, якія ўзніклі ў перыяд падрыхтоўкі дадзенага дакумента і болей прадбачнымі заслугі яго стваральнікаў.

У Статуце 1566 года былі замацаваны асноўныя прынцыпы права: адзінства права для ўсіх грамадзян, дзяржаўны суверэнітэт, абмежаванне  ўлады вялікага князя: прыярытэт  пісанага права.

Упершыню вызначылася аддзяленне суда ад органаў улады і кіравання. Болей поўна рэгламентавалася кампетэнцыя органаў для класа феадалаў і саслоўя шляхты; немагчымасць для простых людзей удзельнічаць у дзейнасці органаў кіравання; замацаванне прававой няроўнасці розных сацыяльных груп насельніцтва.

Сістэматызацыя  права, на аснове якой ствараўся Статут 1588 года, стваралася на новых прынцыпах, адпавядаючых пераходнай эпохі ад сярэднявякоўя  да новага часу і зараджэнне буржуазных адносін. Гэта праяўляецца перш за ўсё  ў абмежаванні ўлады гаспадара і імкненні да раздзялення галін; у абвяшчэнні неабходнасці прытрымлівацца дзяржаўнага суверэнітэту ў супярэчнасць сярэдневяковаму касімапалітызму і ў юрыдычным замацаванні адзінства права для ўсёй дзяржавы і ўсіх паўнапраўных людзей. Заканадаўчая ўлада замацоўвалася за соймам, выканаўчая – за вялікім князем і Радай, судовая – за вялікакняжацкімі і галоўнымі судамі, а такжа за мясцовымі.

Статут 1588 года закончыў кадыфікацыю права ў  Вялікім княстве Літоўскім. У  гэтым заканадаўчым акце адлюстроўваліся не толькі дзяржаўна-прававыя ідэі таго часу, але і тыя, што адлюстроўвалі свой час, акрамя таго ў ім праяўлялася багатая прававая культура беларускага і літоўскага народаў. Статут быў надрукаваны на старабеларускай мове ў тыпаграфіі Мамонічаў у Вільні за кошт Льва Сапегі.

Праз увесь  Статут 1588 года праходзіць ідэя ўмацавання прававога парадку, пры якім і  дзяржаўныя асобы абавязаны дзейнічаць у адпаведнасці з правам.

Выданне Статута  Вялікага княства Літоўскага 1588 года сведчыла аб паслядоўных выдатных поспехах беларускай прававой культуры, якая пераўзыходзіць многія еўрапейскія дзяржавы, г.зн. Статуты Вялікага княства Літоўскага былі першымі ў Еўропе зводамі законаў, заснаванымі на мясцовым праве і выдадзенымі на мове, зразумелай большасці насельніцтва.

СПІС  ВЫКАРЫСТАНАЙ ЛІТАРАТУРЫ

1. Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 2 т. Т. 2: Кадэцкі корпус – Яцкевіч /Рэдкал.: Г.П.Пашкоў (гал. рэд.) і інш. – Мн: БелЭн, 2007.
2. Гісторыя дзяржавы і права Беларусі: Вучэбн.дап. / А.Ф.Вішнеўскі. – Мн.: Акад. МУС Рэсп. Беларусь, 2003. – с. 319.
3. Лаппо И. И. Литовский Статут 1588 года, Каунас, 1936. Т. І. Ч. ІІ. С. 529; Горский С. Об историческом значении царствования Алексея Михайловича: Речь, произнесенная в торжественном собрании Первой и Второй Казаиских гимназий. Казань, 1857. С. 12.
4. Любавский М. К. Литовско-Русский сейм. – М., 1901. Прилож. – С. 135.
5. Статут ВКЛ 1529 года. Мн., 1960.
6. Статут Вялікага княства Літоўскага 1566 года / Т.І.Доўнар, У.М.Сатолін, Я.А.Юхо; Рэдкалегія Т.І.Доўнар і інш. – Мн.: Тэсей, 2003. – 352 с.: іл.
7. Статут Вялікага княства Літоўскага 1588 / Пераклад на беларускую мову     А. С. Шагун. – Мн.: Беларусь, 2005. – 207 с.: іл.
8. Статут Вялікага княства Літоўскага 1588 г. – Мн.,1989. – С. 47.
9. Статут Вялікага княства Літоўскага 1588: Тэксты. Давед. С 78 Камент. / Беларус. Сав. Энцыкл.; Рэдкал.: І.П.Шамякін (гал.рэд.) і інш. – Мн.: БелСЭ, 1989. – 573с.:іл.
10. Ю94 Гісторыя дзяржавы і права Беларусі: Вучэбн.дапам. – У 2 ч. Ч.1.,Мн.: РІВШ БДУ, 2000.- 352 с.