Шпаргалка по "Истории"

У  1216г.  плямёны  эстаў  прапанавалі  палачанам  аб'яднацца ў барацьбе супраць крыжакоў.  Полацкі  князь  Уладзімір падрыхтаваў моцнае  войска, але ў  той момант,  калі  ён  падняўся  на  карабель каб пачаць  паход, князя  напаткала  нечаканая  раптоўная  смерць.  Паход  не  адбыўся  і  агрэсія немцаў  працягвалася.

У 1240г. і 1242г.  шведы і  немцы  паспрабавалі  захапіць  горад  Ноўгарад.  Момант  быў  зручны,  таму  што  рускія  княствы цярпелі  паражэнне ў  барацьбе  з  мангола-татарамі  і  не маглі  нічым дапамагчы  Ноўгараду.  На дапамогу  суседзям прыйшлі  палачане,  якія ўмелі  змагацца  з немцамі.  Аб'яднаныя  сілы Ноўгарада і Полацка разграмілі  шведаў у 1240г.  на  р.Няве.  У 1242г.  крыжакі былі  разгромлены ў знакамітай  бітве на  Чудскім возеры. Такім чынам, барацьба  ўсходніх славян сўпраць крыжацкай агрэсіі ў першай палове  XІІІ ст.  была  паспяховай.

Аднак найбольшая пагроза  для  славян  сыходзіла  з Усхода,  ад мангола-татар.  У пачатку  XІІ  ст.  у  Манголіі  ўтварылася  моцная дзяжава,  палітычная  сістэма  якой  была  заснавана  на  войску.  У  гэтай сістэме  кожны мангол  быў  найперш  воінам.  Такая  сістэма  была  найлепш  прыстасавана да  вайны,  яна  мела  значныя  перавагі ў  арганізацыі  ўлады  і  войска  перад іншымі  дзяржавамі.  Гэта  забяспечыла  манголам  хуткую  перамогу  над дзяржавамі  Сярэдняй Азіі і Закаўказзя.

У  1223г.  перадавыя  атрады манголаў  напалі  на  славянскія  княствы  на Поўдні.  У бітве  на  рацэ Калка  аб'яднанае  войска  рускіх князеў  было цалкам  знішчана  манголамі,  а  самі  князі  трагічна  загінулі.  Праз  некаторы час  манголы вырашылі  захапіць усе  рускія  княствы.  У 1237г. пачалося  мангольскае  нашэсце  на  Русь. 100 тысячная  армія  хана  Батыя па-асобку  разграміла  рускія  княствы,  якія  не  здолелі  аб'яднацца для  сумеснай барацьбы. У 1240г.  мангола-татары разграмілі  Кіеў. 3  гэтага  моманту  ўсе  землі  былой старажытнарускай дзяржавы, акрамя  Полацка,  трапілі  над мангольскае  рабства.

Адзіным фарпостам  свободы  і  незалежнасці  ўсходніх славян  з'яўлялася  тэрыторыя  Беларусі.  Татара-манголы  паспрабавалі  захапіць  і  гэтыя  землі,  яны спалілі  Гомель,  Мазыр і Тураў,  знішчылі  Брэст,  але, па  звестках беларускіх летапісаў,  былі  разгромлены ў 40-50-х гадах XІІІ ст.  князем  Міндоўгам,  а ў 60-8О-х гадах XІІІ ст. іншымі  князямі Вялікага  княства Літоўскага.

Перамога  беларусаў  над  татара-манголамі  была  абумоўлена  ваеннымі, палітычнымі,  кліматычнымі  і  геаграфічнымі  прычынамі  і фактарамі, якія  не  былі  ўлічаны манголамі.  Найпершымі  сярод  іх былі  мужнасць і  гераізм  беларусаў, іх адзінства  і самаадданасць  у  барацьбе  за  свабоду  і  незалежнасць сваей Радзімы.

6. Хрысціянізацыя беларускіх зямель.

7. Уплыў Візантыі на славянскія народы. Культура беларускіх зямель у 9-13 ст.

Прыняцце хрысціянства стала адной  з самых важкіх падзей культурнага  жыцця беларускіх зямель у ІХ- пач. ХІІІ стст. Першыя звесткі аб пранікненні на ўсходнеславянскія землі хрысціянства па візантыйскім узоры адносяцца да ІХ ст. Лічыцца, што хрысціянкай была кіеўская княгіня Вольга. Ісландская «Сага аб хрышчэнні» ўзгадвае пра манастыр Іаана Прадцечы ў Полацку, заснаваны каталіцкім місіянерам Торвальдам-вандроўнікам у Х ст. У канцы Х ст. кіеўскі князь Уладзімір прыняў хрысціянскую веру па візантыйскім (праваслаўным) узоры. Першай датай, што тычыцца прыняцця хрысціянства на землях Беларусі, лічыцца заснаванне Полацкай епархіі (каля 992 г.). Прыняцце хрысціянства на ўсходнеславянскіх землях спрыяла ўмацаванню дзяржавы і ўлады, стала вялікім крокам наперад у эканамічным і культурным развіцці. Менавіта з пачаткам хрысціянізацыі на беларускіх землях пачынае распаўсюджвацца кірылічная сістэма пісьма. Аб распаўсюджванні пісьменнасці сярод розных катэгорый насельніцтва сведчаць знаходкі спецыяльных прыстасаванняў для пісьма - пісал (у Наваградку, Мінску, Друцку), подпіс на пячатцы полацкага князя Ізяслава (канец Х ст.), на цагліне Сафійскага сабора ў Полацку (ХІ ст.), на каменных прасліцах з Пінска, Друцка і Віцебска, «Рагвалодавых» і «Барысавых» камянях (ХІІ ст.), берасцяных граматах і г. д. Увогуле, пісьмовыя помнікі першай паловы ХІІІ ст. даюць падставу сцвярджаць, што ўжо ў гэты перыяд пачынае фарміравацца пісьмовая беларуская мова (дагавор Смаленска з Рыгай і Гоцкім берагам 1229 г.).

У першай палове ХІ ст. на ўсходнеславянскіх  землях пачалося летапісанне. Некаторыя  падзеі, што адбыліся на Беларусі, згадваюцца ў «Аповесці мінулых гадоў» (пачатак ХІІ ст.). В. Тацішчаў у сваіх працах згадвае Полацкі летапіс, страчаны ў ХVІІІ ст. - помнік не толькі літаратуры, але і мастацтва ХІІ ст. Звесткі аб полацкіх князях змешчаны ў «Слове пра паход Ігаравы» (ХII ст.).

Значная роля ў пашырэнні асветы і культуры на беларускіх землях належыць праваслаўным царкоўным дзеячам - Ефрасінні Полацкай (1101(?)-1167), Кірыле Тураўскаму (каля 1130 - каля 1182), Кліменту Смаляцічу ((?) - пасля 1164) і Аўраамію Смаленскаму (? - ?). Даволі поўная інфармацыя аб іх дзейнасці ўтрымліваецца ў агіяграфічнай (жыційнай) літаратуры, росквіт якой прыпадае на канец ХІІ - ХІІІ стст.

Адным з вынікаў прыняцця хрысціянства стала з’яўленне на беларускіх землях манументальнага дойлідства. Грэчаскія  майстры прынеслі ва Усходнюю Еўропу сістэму крыжова-купальнага храма, у аснову якой быў закладзены квадрат, падзелены чатырма слупамі так, што ў плане ён уяўляў сабой крыж. Найбольш слынным з мураваных збудаванняў на нашых землях стаў Сафійскі сабор у Полацку, пабудаваны пры Усяславе Чарадзеі (1044-1066). Храм быў узведзены з чырвонай цэглы, унутры аздоблены рознакаляровымі фрэскамі. Першапачаткова гэта быў пяцінефны сямікупальны будынак, які выконваў не толькі культавыя, але і грамадскія (скарбніца, бібліятэка, зала для прыёму паслоў) функцыі і з’яўляўся своеасаблівым сімвалам незалежнасці і сілы Полацкай зямлі.

З наступленнем феадальнай раздробленасці (ХІІ ст.) памеры храмаў значна змяншаюцца. Прыкладна ў гэты ж час на заходніх землях фарміруецца гродзенская  школа, для помнікаў якой характэрны цагляная аднародная муроўка, вонкавое ўпрыгожванне сцен паліраванымі пліткамі і шліфаванымі камянямі, наяўнасць у канструкцыі сцен гаршкоў-галаснікоў, адсутнасць фрэскавых роспісаў, аздабленне падлогі рознакаляровай керамічнай пліткай. Усе гэтыя рэчы ўвасоблены ў Барысаглебскай (Каложскай) царкве (Гародня, канец ХІІ ст.).

У ХІІ ст. у Полацку налічвалася  каля дзесяці храмаў, сем - у Смаленску, тры ў Гародні, па аднаму - у Мінску, Віцебску, Наваградку, Ваўкавыску, Тураве, Пінску. Мураванае дойлідства пашыралася і ў грамадскім будаўніцтве - знойдзены рэшткі будынкаў у Слуцку, Мінску, Мсціславе, княжацкага палаца ў Гародні.

У другой палове ХІІІ ст. на межах беларускіх зямель будуюцца абарончыя вежы, з  якіх да нашых дзён дайшоў толькі «Камянецкі слуп», пабудаваны на беразе рэчкі Лясная дойлідам Алексай «со тоземцы». Для вежы характэрны гатычныя элементы (спічастыя праёмы, тынкаваныя нішы, пояс з пакладзеных «на вугал» цаглін). Гэты мастацкі стыль быў распаўсюджаны ў Заходняй Еўропе ў ХІІ - ХVI стст.

З ХІ ст. пад візантыйскім і заходнееўрапейскім уплывам на Беларусі пачынае развівацца манументальны жывапіс (фрэскі), іканапіс, кніжная мініяцюра. Як і ў архітэктуры, у жывапісе назіраўся працэс фарміравання мясцовых лакальных школ. Мясцовыя майстры працавалі таксама з бурштынам, шклом, каляровымі металамі, апрацоўвалі камень і дрэва. Своеасаблівым сімвалам беларускіх зямель можна назваць створаны ў 1161 г. па заказе ігуменні Ефрасінні полацкім майстрам Лазарам Богшам шасціканцовы крыж.

Беларуская культура ІХ-ХІІІ стст. развівалася ў межах сусветных культурна-гістарычных тэндэнцый. Значны ўплыў на яе аказала прыняцце хрысціянства, якое стала штуршком у развіцці культурных працэсаў. У той жа час на гэтым этапе быў закладзены падмурак фарміравання беларускага этнасу і адметнай культуры нашага народа.

8. Прычыны утварэння і пачатак ВКЛ.

У 30-60-х гадах XІІІ ст. у палітычнай гісторыі  Еўропы адбыліся значныя  змены.  Гэтыя  змены былі  абумоўлены ўтварэннем  новай дзяржавы. Гэтай дзяржавай было  Вялікае  княства  Літоўскае /ВКЛ/. Сацыяльна-эканамічныя,  палітычныя  і  іншыя  перадумовы аб'ектыўна  спрыялі  ўтварэнню ВКЛ.  Галоўнымі  сярод  іх  былі  наступныя  эканамічныя  прычыны.  Мангола-татарскае нашэсце  і  агрэсія  крыжакоў прывялі  да  таго,  што  княствы Старажытнарускай дзяржавы былі  эканамічна  і палітычна разбураны, страцілі  незалежнасць  і бяспеку.  Знакаміты гандлевы шлях  «з  вараг у грэкі»,  які праходзіў праз  Полацкае княства,  перастаў  існаваць. Эканамічныя стасункі  Полацка,  арыентаваныя  на  Усход,  таксама  былі  разбураны. Па  гэтых прычынах Полацк  страціў  сваю  эканамічную магутнасць, палітычны уплыў,  дзяржава  ўжо  не магла  бараніць свае  інтарэсы, развівацца  і  абараняць  грамадзян.

У такіх умовах гандлевыя  шляхі  краін  Паўночна-Заходняй  і  Цэнтральнай Еўропы былі  пракладзены праз  тэрыторыю Заходняй Беларусі,  праз Гародню,  Наваградак,  Ваўкавыск.  У  гэты  рэгіён пачалася  масавая  міграцыя  насельніцтва,  што  ратавалася  ад мангольскай навалы  і  шукала  бяспечнае жыццё  на  Захадзе.  У выніку  ўсе  насельніцтва  рэгіёна  -  гараджане,  феадальная  эліта,  купецтва,  сялянства  -  было  зацікаўлена  ва  ўтварэнні  моцнай палітычнай улады,  якая  змагла  б  забяспечыць  сацыяльную стабільнасць,  стварыць добрыя  ўмовы для  эканамічнага  развіцця  і змагацца  са  знешнімі  ворагамі.  Насельніцтва  рэгіёна  падтрымлівала палітычную  ўладу  фінансамі,  зброяй,  войскам.  Дзякуючы гэтай  падтрымцы працэс утварэння  ВКЛ набыў  магутнасць і  завяршыўся  ў даволі  сціслыя  гістарычныя  тэрміны.

Працэс утварэння  ВКЛ узначалілі  палітычныя колы Наваградка.  Узвышэнне  Наваградка  было  заканамернай  з'явай.  Гэты горад  з  X ст.  быў сталіцай  невялікага  княства,  якім  валадарыў Кіеў.  Потым горад трапіў у залежнасць  ад  галіцка-валынскіх князеў,  якія мелі  моцную  ваенную сілу.  У  40-х гадах XІІІ  ст.  наваградцы пачалі  змагацца  за  самастойнасць,  таму  што валынскія  князі  ужо  не мелі  такой сілы.

Наваградцы  запрасілі  ўзначаліць уладу  ў  горадзе  князя  Міндоўга. Сярод даследчыкаў  няма  адзінай думкі  наконт  паходжання  гэтай  гістарычнай  асобы.  Большасць даследчыкаў  лічыць,  што Міндоўг быў  варажскім князем,  які  жыў у  Прыбалтыцы.  У 1246г.  Міндоўг прыняў праваслаўе і пачаў  княжыць у  Наваградку.

Зразумела, княжэнне Міндоўга  не  адпавядала  інтарэсам  галіцка-валынскага  княства  і крыжакоў, бо  гэтыя  суседзі  самі  імкнуліся  завалодаць Наваградкам.  Таму  Міндоўгу  трэба  было  весці  цяжкую  барацьбу  з  гэтымі дзяржавамі.  У  гэтай  барацьбе Міндоўг  выкарыстоўваў усе  магчымыя  палітычныя  сродкі:  вайну,  дыпламатыю,  рэлігію,  хітрасць і жорсткасць. Напрыклад,  каб  спыніць  крыжакоў  і атрымаць  падтрымку  на  Захадзе, Міндоўг у  1252г. прыняў  каталіцтва  і каралеўскую  карону   ад папы Рымскага.    Але  праз  некаторы час  Міндоўг  вярнуўся  ў  язычніцтва. Каб  прымірыцца  з  галіцка-валынскімі  князямі  Міндоўг  аддаў валы-нянам  свойго  сына  Войшалка,  які  быў  адзіным  нашчадкам  Міндоўга. Праз  некаторы час  Войшалк  прыняў  манаства.

Усе  гэта і шмат  што  іншае  дазволіла захаваць  новую дзяржаву  ў  барацьбе  з  ворагамі.  У 1263г.  Міндоўг быў  забіты  змоўшчыкамі,  якіх узначальваў  жрэц Транята. Транята  толькі  адзін  год кіраваў  дзяржавай- «зямлей Міндоўга». У 1264г.  дзяржаву  узначаліў  сын  Міндоўга Войшалк,  які  вярнуўся да  грамадскага  жыцця.  Войшалк  здолеў узмацніць дзяржаву.  У перыяд яго  княжэння  /1264-1267 гг./ дзяржава  атрымала  афіцыйную  назву  - Вялікае  княства  Літоўскае.

Узрастанне палітычнага  ўплыву  ВКЛ адбылося  пад час праўлення князя Тройдзеня /1270-1280 гг./.  У гэты перыяд  пачалося  фарміраванне  беларускага рыцарства.  Тройдзень разграміў крыжакоў і мангола-татараў, яго армія не  ведала  паражэння. У перыяд  княжэння  Віценя  /1295-1316гг./ адбылося  пашырэнне тэрыторыі ВКЛ.  У 1307г.  было  падпісана пагадненне паміж Наваградкам і Полацкам.  Згодна  з гэтым дагаворам Полацкае княства ўвайшло ў склад ВКЛ,  захаваўшы некаторую аўтаномію ў галіне кіравання.  3  гэтага часу  княства  пачало  называцца  Літоўскім і Рускім.  У перыяд княжэння  Гедыміна  /1316-1344 гг./ у  склад ВКЛ былі ўключаны амаль усе  беларускія  землі,  у  тым  ліку  Берасцейшчына,  Міншчына,  Турава-Пінскае княства.

Такім чынам, працэс утварэння ВКЛ  завяршыўся ў пачатку ХIV ст. Па свайму сацыяльнаму і нацыянальнаму складу гэта была феадальная беларуска-літоўская дзяржава.

9. ВКЛ у к.8- 70-я гг.14ст.

10. ВКЛу к.14- п.п.16 ст.

11.Дзяржаўны лад,сістэма судаводства і заканадаўства ВКЛ

12. Сацыяльна-эканамічнае развіцце ВКЛ у 14-16 ст.

13. Рэнесанс у Еўропе і яго уплыў на культуру беларускіх зямель у 14-16 ст.

Станаўленне індустрыяльнага грамадства адбывалася не толькі ў галіне вытворчасці. Індустрыяльнае грамадства – гэта найперш адпаведны лад жыцця  чалавека, абумоўлены светапоглядам усяго грамадства. Гэты светапогляд быў звязаны с такімі з’явамі як Рэнесанс і Рэфармацыя.

Бацькам гуманізму і пачынальнікам  рэнесанснай культуры быў Франчэска  Петрарка. Гэты чалавек стаў сапраўдным трубадурам новай ідэалогіі, якая была звернута да чалавека і абапіралася на антычную традыцыю. Тэрмін “Рэнесанс” належыць гісторыку мастацтваў Джорджо Вазары /Vasari/, які разумеў пад рэнесансам вяртанне да антычнай культурнай традыцыі.

Усё, што было ў галіне культуры да яго часу, Ф.Петрарка вызначыў у якасці “тысячагадовага варварства”. Свабоду чалавека Ф.Петрарка звязваў з маральным удасканаленнем асобы праз далучэнне да гістарычнага вопыту чалавецтва, праз адукацыю, вывучэнне паэзіі, гісторыі і філасофіі старажытных. Цэнтральным у вучэнні Петраркі было паняцце humanitas /дакл.- чалавечая прырода, духоўная культура/. Ідэі Петраркі надалі магутны штуршок развіццю гуманітарных ведаў – studia humanitatis, што ужо ў XIX ст. атрымала назву “гуманізму”.

Усю сістэму гуманізму, якая сфарміравалася ў XIV-XVI стст. можна падзяліць на тры плыні:

1/ мастацкую;

2/ агульна-культурную;

3/ сацыяльную.

Сацыяльны напрамак быў звязаны  з новым разуменнем чалавечай  прыроды. Гэтае разуменне было заснавана  на тым, што гуманісты прызнавалі права асобы на свабоду, на развіццё, на набыццё новых ведаў, на барацьбу за шчасце ў зямным жыцці.