Палітычная сістэма БССР у 1940-1950 гг

Міністэрства  адукацыі Рэспублікі Беларусь

Беларускі дзяржаўны  універсітэт

Юрыдычны каледж БДУ

 

Кафедра агульнаправавых  і

грамадзянска-прававых дысцыплін

 

 

Курсавая работа

 

Палітычная сістэма  БССР у 1940-1950 гг

 

 

 

Выканала:

навучэнка 2 курса 199 групы Юрыдычнага каледжа БДУ аддзялення на аснове агульнай базавай адукацыі

дзённай формы навучання                             Дзерман Вікторыя Васільеўна

 

(подпіс навучэнкі)

 

Кіраўнік:  

Доўнар Тамара Іванаўна

старэйшы выкладчык

 

 

Мінск                                                                                                                                2011

 

Змест

УВОДЗІНЫ……………………………………………………………………2

ГЛАВА 1. ДЗЕЙНАСЦЬ ВЫШЭЙШЫХ ОРГАНАЎ

ДЗЯРЖАЎНАЙ УЛАДЫ І  КІРАВАННЯ БССР

У 1940-1950 гг………………………………………………….....5

Раздзел 1.1. Дзейнасць Вярхоўнага Савета БССР…………………………5

Раздзел 1.2. Дзейнасць Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР…………..8

Раздзел 1.3. Дзейнасць Савета Народных Камісараў (Урада) БССР…….12

ГЛАВА 2. ДЗЕЙНАСЦЬ МЯСЦОВЫХ ОРГАНАЎ

ДЗЯРЖАЎНАЙ УЛАДЫ І  КІРАВАННЯ БССР

У 1940-1950 гг……………………………………………………..19

 ГЛАВА 3. БЕЛАРУСКАЯ ССР НА МІЖНАРОДНАЙ АРЭНЕ………….23

ЗАКЛЮЧЭННЕ………………………………………………………………..27

СПІС ВЫКАРЫСТАНЫХ  КРЫНІЦ………………………………………..29

 

УВОДЗІНЫ

Палітычны курс БССР, дзейнасць  органаў улады і кіравання, грамадскі  лад жыцця – усё змянілася, было пакалечана ў час вайны. Тэма аднаўлення жыця беларускага народа заўсёды будзе актуальна для  нас, таму што веданне нашай гісторыі, таго, як нашы дзяды і прадзеды выйшлі з таго цяжкага становішча, якое склалася пад час вайны і пасля  яе, можа быць для нас добрым прыкладам мужнасці і моцнага духу. Таму я выбрала тэму “Палітычная сістэма БССР у 1940-1950 гг.”, з мэтай даследаваць, якім было палітычнае становішча краіны ў 1940-1950 гг., паставіўшы перад сабой наступныя задачы:

1. Вызначыць парадак фарміравання і дзейнасці вышэйшых органаў дзяржаўнай улады і кіраваня;
2. Вызначыць парадак фарміравання і дзейнасці мясцовых органаў улады і кіравання;
3. Прасачыць за дзейнасцю БССР на міжнароднай арэне.

Аб’ектам даследавання была абрана, у асноўным, дзейнасць органаў  дзяржаўнай улады і кіравання, бо менавіта праз іх ажыццяўляецца дзяржаўная палітыка. Менавіта яны ў ходзе сваёй дзейнасці адбудоўвалі жыццё знясіленага вайной народа.

У ходзе працы з матэрыялам былі выкарыстаны крыніцы беларускіх навукоўцаў, такіх як Доўнар Т. І., Юхо  Я. А., Круталевіч В. А. і інш. Выбар  крыніц менавіта беларускага выдання  дапамог мне ўбачыць палітычную сістэму БССР менавіта поглядам беларусаў, а не, напрыклад, расіян, якія, у большасці сваёй, заўсёды лічылі Беларусь часткай Расіі.

У ходзе працы быў састаўлены план, на аснове якога будавалася далейшая работа з пошукам неабходных крыніц і інфармацыяй. На працягу работы ўзнікала для больш поўнага аналізу  патрэба ў вывучэнні ўказаў, законаў, якія выдаваліся органамі ўлады таго часу, Канстытуцыі, на аснове якой яны  былі пабудаваны. План пастаянна дапаўняўся, змяняўся, каб праца давала больш поўнае ўяўленне аб падзеях таго часу.

Для працы з інфармацыяй, атрыманай з крыніц, мною выкарыстоўваліся метады сістэмнага аналізу, абагульнення, назірання, якія дапамаглі мне яскрава ўявіць усе асаблівасці палітычнага жыцця нашай краіны ў той час і зрабіць для сябе некаторыя вынікі.

 

ГЛАВА 1. ДЗЕЙНАСЦЬ  ВЫШЭЙШЫХ ОРГАНАЎ ДЗЯРЖАЎНАЙ УЛАДЫ  І КІРАВАННЯ БССР У 1940-1950 гг.

Раздзел 1.1. Дзейнасць  Вярхоўнага Савета БССР

Згодна з Канстытуцыяй БССР 1937 г. Вышэйшым органам дзяржаўнай улады БССР з'яўляўся Вярхоўны Савет БССР (арт. 20). Вярхоўны Савет БССР абіраўся грамадзянамі БССР па выбарчых акругах тэрмінам на 4 гады па норме: адзін дэпутат на 20 тысяч насельніцтва. Вярхоўны Савет БССР ажыццяўляў усе правы, прысвоеныя БССР, паводле артыкулаў 13 і 19 Канстытуцыі БССР, паколькі яны не ўваходзяць, у сілу Канстытуцыі, у кампетэнцыю падсправаздачных яму органаў БССР: Прэзідыўма Вярхоўнага Савета БССР, Савета Народных Камісараў БССР і Народных Камісарыятаў БССР. Вярхоўны Савет БССР з'яўляўся адзіным заканадаўчым органам БССР. [16]

Пачатак Вялікай Айчыннай вайны паставіў перад вышэйшымі органамі ўлады і кіравання Беларускай ССР новыя складаныя задачы, у першую чаргу кіраўніцтва працэсам супраціўлення фашысцкім захопнікам і эвакуацыяй матэрыяльных сродкаў і насельніцтва ў савецкі тыл.

У чэрвені 1942 г. скончыўся  тэрмін паўнамоцтваў Вярхоўнага Савета БССР першага склікання. З улікам ваенных абставінаў яго паўнамоцтвы  былі прадоўжаны на перыяд вайны да 1945 г. Але ўжо 14 лютага 1944 г. быў выдадзены ўказ Прэзідыума Вярхоўнага Савета аб скліканні шостай сесіі Вярхоўнага Савета БССР – першай ад часу пачатку вайны, якая праходзіла 21-24 сакавіка 1944 года ў Гомелі. На сесіі абмяркоўвалася пытанне аб вызваленні беларускіх зямель, далейшых задачах барацьбы беларускага народа супраць нямецкіх захопнікаў і бліжэйшых задачах адбудовы народнай гаспадаркі. Вярхоўны Савет БССР зацвердзіў бюджэт рэспублікі на 1944г., справаздачу аб выкананні бюджэта за 1940-1941 гг. Было прынята рашэнне аб утварэнні двух наркаматаў БССР: замежных спраў і абароны, зацверджаны ўказы Прэзідыума Вярхоўнага Савета, якія былі прыняты паміж пятай і шостай сесіямі. [11, с. 217]

24 сакавіка 1944 г. Вярхоўны  Савет БССР прыняў закон “Аб утварэнні Народнага камісарыята замежных спраў”, на падставе чаго быў унесены шэраг дапаўненняў у Канстытуцыю БССР 1937г. Быў уключаны артыкул наступнага зместу: “Беларуская Савецкая СацыялістычнаяРэспубліка мае права ўступаць у непасрэдныя адносіны з замежнымі дзяржавамі, заключаць з імі дамовы і абменьвацца дыпламатычнымі і консульскімі прадстаўніцтвамі”. Тады ж быў прызначаны і народны камісар замежных спраў. Ім стаў намеснік Старшыні Савета Міністраў БССР Кузьма Венядзіктавіч Кісялёў. [ 20, с. 203 ].

 Утварэнне дадзенага  наркамата было звязана з тым,  што ў канцы вайны актывізавалася  міжнародная дзейнасць вышэйшых  органаў улады СССР. Так, 1 лютага 1944 г. Вярхоўны Савет СССР прыняў  закон “Аб прадастаўленні саюзным рэспублікам паўнамоцтваў у вобласці знешніх зносінаў і аб пераўтварэнні ў сувязі з гэтым Народнага камісарыята замежных спраў з агульнасаюзнага ў саюзна-рэспубліканскі”. Наркамат замежных спраў БССР адразу пачаў актыўна ўдзельнічаць у міжнародных зносінах. Напрыклад, увосень 1944 г. адбываліся беларуска-польскія перамовы па пытаннях змянення дзяржаўнай мяжы. [12, с. 176]

3 ліпеня 1945 г. у Мінску  праходзіла сёмая сесія Вярхоўнага  Савета БССР першага склікання.  Яна вырашыла шэраг пытанняў, у тым ліку прыняла закон “Аб азнаменаванні Перамогі і ўвекавечанні памяці воінаў Чырвонай Арміі і партызан, загінуўшых у барацьбе з нямецка-фашысцкімі захопнікамі ў перыяд Вялікай Айчыннай вайны Савецкага Саюза”. У адпаведнасці з гэтым законам дзень 3 ліпеня станавіўся ўсенародным святам вызвалення Беларусі ад фашысцкіх акупантаў.

У верасні 1946 г. Вярхоўны Савет  БССР зацвердзіў першы пасляваенны  пяцігадовы план узнаўлення і развіцця народнай гаспадаркі на 1946-1950 гг., які  быў распрацаваны на падставе агульнасаюзнага  плана. Зацвердзіў указы Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР “Аб пераўтварэнні Савета Народных камісараў БССР у Савет Міністраў БССР”, аб утварэнні новых саюзна-рэспубліканскіх міністэрстваў і інш.

Першыя выбары Вярхоўнага Савета БССР пасля вайны адбыліся 9 лютага 1947 года. Яны праводзіліся гэтак  жа, як і перад вайной, калі па сутнасці, ніякага выбару не было: у кожнай выбарчай акрузе быў толькі адзін  кандыдат, і ўсе грамадзяне вымушаны былі з’яўляцца на выбары і галасаваць за гэтага кандыдата сваёй акругі. У гэтых выбарах, як і раней, прынялі ўдзел 99,97% выбаршчыкаў, за вылучаных кандыдатаў прагаласавала 99, 57%.

На першай сесіі Вярхоўнага Савета БССР другога склікання, якая адбылася 12-14 сакавіка 1947 г., былі выбраны Прэзідыум Вярхоўнага Савета БССР ў складзе 19 чалавек і зацверджаны склад Урада БССР. Старшынёй Прэзідыума Вярхоўнага Савета быў выбраны Н. Наталевіч (старшынёй Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР у 1948-1967 гадах быў В. Казлоў), а старшынёй Урада – П. Панамарэнка (да жніўня 1948 года). Усе яны фактычна прызначаліся, а не выбіраліся, бо ўвесь дзяржаўны апарат БССР быў падпарадкаваны Цэнтральнаму Камітэту Кампартыі Беларусі і яго прешым сакратарам, якія прызначаліся Масквой. У пасляваенны перыяд гэту пасадую займалі П. Панамарэнка – з 1938-га па 1947 г., М. Гусараў – з 1947-га па 1950 г., М. Патолічаў – з 1950-га па 1956 г., К. Мазураў – з 1956-га па 1965 г. [20, с. 189-190 ]

Ужо ў ліпені 1947 г. адбылася другая сесія Вярхоўнага Савета БССР, на якой быў прыняты закон “Аб змяненні і дапаўненні тэксту Канстытуцыі (Асноўнага закона) Беларускай ССР”. У адпаведнасці з законам за вышэйшымі органамі дзяржаўнай улады рэспублікі было замацавана права на прыняцце заканадаўства аб шлюбе і сям’і, на зацвярджэнне справаздачаў аб выкананні дзяржаўнага бюджэта БССР. Уносіліся ўдасканаленні ў гарантыі правоў грамадзян на адпачынак і адукацыю. Норма аб раўнапраўі мужчыны і жанчыны была дапоўнена палажэннем аб дзяржаўнай дапамозе шматдзетным і адзінокім маці.

У 1957 г. у сувязі з прыняццем  агульнасаюзных законаў былі ўнесены  змяненні ў арт. 13 Канстытуцыі БССР. Да кампетэнцыі рэспублікі было аднесена ўсталяванне абласнога дзялення ў БССР, кіраўніцтва дарожным будаўніцтвам, транспартам і прадпрыемствамі сувязі рэспубліканскага значэння, а таксама прыняцце заканадаўства аб судаўладкаванні і судаводстве, грамадзянскага і крымінальнага заканадаўства.

Развіваецца кантрольна-наглядная  і распарадчая дзейнасць Вярхоўнага Савет БССР, з’яўляюцца новыя камісіі. Апроч бюджэтнай, заканадаўчых прапаноў, па замежных справах і мандатнай  камісій, у 1957г. былі створаны камісіі: па народнай адукацыі і культурна-асветніцкай  рабоце, ахове здароўя і сацыяльнаму  забеспячэнню, жыллёваму будаўніцтву, камунальнай гаспадарцы і добраўпарадкаванню, сельскай гаспадарцы.

Але, трэба адзначыць, што  сесіі Вярхоўнага Савета БССР праходзілі фармальна. Усе дэпутаты дружна і  аднагалосна галасавалі за тыя законапраекты, якія ім прапаноўваліся. За ўвесь пасляваенны  перыяд не было ніводнага выпадку, каб  які-небудзь дэпутат прагаласаваў супраць прапанаванага законапраекта. Кампетэнцыя Вярхоўнага Савета БССР была даволі абмежаванай: ён не вызначаў ні ўнутранай, ні знешняй палітыкі рэспублікі. Ён нават (да 1957 г.) не меў права прымаць  Грамадзянскі, Крымінальны і Працэсуальны кодэксы рэспублікі. Як правіла, Вярхоўны Савет БССР прымаў законы, якія ўдакладнялі  і развівалі законы, прынятыя Вярхоўным  Саветам СССР: аб бюджэце рэспублікі, плане эканамічнага і сацыяльнага  развіцця на бягучы год або на пяцігодку, аб унясенні змяненняў у Канстытуцыю, выбары службовых асоб, аднесеных  да яго кампетэнцыі. [15, с. 403]

 

Раздзел 1.2. Дзейнасць  Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР

Згодна з артыкулам 29 Канстытуцыі БССР 1937 г. Вярхоўны Савет БССР абіраў Прэзідыум Вярхоўнага Савета БССР у складзе: старшыні Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР, двух яго намеснікаў, сакратара Прэзідыума і 15 членаў Прэзідыума. Прэзідыум Вярхоўнага Савета БССР падсправаздачны Вярхоўнаму Савету БССР ва ўсёй сваёй дзейнасці. У перапынках паміж сесіямі Вярхоўнага Савета БССР Прэзідыум лічыўся вышэйшым органам улады.

У адпаведнасці з Канстытуцыяй 1937 г. Прэзідыўм Вярхоўнага Савета БССР:

1. склікае сесіі Вярхоўнага Савета БССР;
2. дае тлумачэнне законаў БССР, выдае ўказы;
3. праводзіць усенароднае апытанне (рэферэндум);
4. адмяняе пастановы і распараджэнні Савета Народных Камісараў БССР у выпадку іх неадпаведнасці закону;
5. у перыяд паміж сесіямі Вярхоўнага Савета БССР, па прадстаўленню старшыні Савета Народных Камісараў БССР, звальняе з пасады і прызначае асобных Народных Камісараў БССР з наступным занясеннем на сцвярджэнне Вярхоўнага Савета БССР;
6. прысвойвае ганаровыя званні БССР;
7. ажыццяўляе права памілаванні грамадзян, асуджаных судовымі органамі БССР.[16]

На пачатку Вялікай  Айчыннай вайны дзейнасць Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР у асноўным арыентавалася на дзейнасць вышэйшых органаў улады і кіравання  СССР. Так, 4 сакавіка 1941 года Прэзідыўм Вярхоўнага Савета БССР у выкананне Указу Прэзідыўма Вярхоўнага Савета СССР прыняў рашэнне падзяліць НКУС БССР на НКУС і НКДБ. У НКУС засталося кіраванне міліцыі, гэта значыць камісарыят унутраных спраў (пасля міністэрства), якое займалася толькі барацьбой з крымінальнай злачыннасцю і забеспячэннем грамадскай бяспекі. Самым цяжкім выпрабаваннем для міліцыі Міншчыны, як і для ўсяго народа, з'явіліся суровыя гады Вялікай Айчыннай вайны і ўзнаўленне парадку і законнасці ў першыя гады пасля вызвалення ад варожых акупантаў. [19]

25 чэрвеня 1941 г., калі фашысцкія  войскі набліжаліся да Мінска, вышэйшы орган дзяржаўнай улады  – Прэзідыум Вярхоўнага Савета  БССР – пераехаў у Магілёў, а потым у Гомель. Калі ўся тэрыторыя Беларусі была акупіравана немцамі, ён пераехаў у раён горада Арла, а затым ў Маскву.

Ва ўмовах эвакуацыі Прэзідыум  Вярхоўнага Савета БССР працягваў ажыццяўляць  функцыі вышэйшага органа дзяржаўнай улады Беларускай ССР: выдаваў указы аб аб’яднанні наркаматаў, прадаўжэнні паўнамоцтваў органаў улады і г. д.

У гады вайны Прэзідыум  Вярхоўнага Савета БССР прыняў шэраг  указаў, напрыклад ад 6 лютага 1945 г.,якім вызначаўся парадак набыцця савецкага грамадзянства асобамі, якія перасяліліся ў Беларускую ССР з Польшчы на падставе пагаднення ад 9 верасня 1944 г. паміж урадам Беларусі і Польскім Камітэтам Нацыянальнага Вызвалення. Згодна з гэтым нарматыўна-прававым актам усе асобы, якія перасяліліся з Польшчы ў БССР, з моманту іх прыбыцця на тэрыторыю Беларусі набывалі грамадзянства БССР. [3, с.257 ]