Германиядағы Қараша революциясының басталуы және барысы

Негіз күрес орталықтары Берлин, Рейн-Вестфаль өнеркәсіпті, ауданы, Силезия, Бранденбург, Саксония болды. Белсенді күрес жүргізгендер тау-кен жұмысшылары, металлургтер, машина жасаушылар яғни өнеркәсіп пролетариятының негізгі өкілдері еді.

Неміс жұмысшыларының ерлігін паш еткен, түңғыш рет саяси туын көтерген Берлин жұмысшыларының 1918 жылдың қаңтар күндеріндегі еуілдерін ерекше атау керек. Германия жұмысшыларының көтерген саяи талаптары төмендегідей еді.

1.Тез арада бейбіт келісімге келу;

2.Келіссөздерге барлық елдер пролетариятының өкілдерін шақыру; 3.Баспасөз, жиналыс, сөз бостандықтарын беру, әйелдер мен балалар еңбегін қорғау туралы заңды күшіне енгізу;

4.өндірісті миллетаризациялауды тоқтату;

5.саяси тұтқындарды босату;

6.Германияның барлық мекемелерін толықтай демократияландыру /21/.

1918 жылы Германияда жалпы 772 ереуіл болса оның 531-і экономикалық, 241-і саяси ереуіл болды.

Әскері сәтсіздіктер, адам шығындары, тылдағы туғандарының ауыл өмірі солдаттар арасында да қобалжу туғызды. Солдаттар соғысудан бас тартты.

Германияның әскері апат табалдырығында тұрғаны, күші ревлюциялық сілкіністің жақындағанын билеуші топтар үшін қүпия емес еді. Дағдарыстан шығу жолдары іздестіріле бастады.

Германияда және соғысқа дейінгі мемлекетте капиталистік монополия басқарған еді. Соғыс басталған кезде директордың ұсынысы бойынша электр көзінің барлық жалпы компаниясы Вольтер Ротенау пруссия әскери тұрағында әскері өнім бөлімі құрылды./22/.

Оған ірі капиталистік монополиялар кірді. Осындаи әскері қоғамға мемлекеттік және конценр арасындағы ортадан басты роль атқарды.

Сонымен бір мезгілде әскері өнеркәсіптік комитет құрылды. Оның құрамына үкімет басшылары және ірі өнеркәсіптің ұйымдары кірді. Мемлекеттік мекемелер көмегі арқасында экономика алға жүрді. Басқа мемлекет органдарының өзгерістері 1916 жылдың жазында басталды.

Әскері азық-түлік мәселесінің басында Шығыс Пруссияның президенті Фас Батауки-Фрибе темір жолдың әскері меңгерушісінің басшысы генерал Вильгельм Грёнёр және бас директор Хлотте Рейне болды. Осы белгілеулер бойынша бұл аталған адамдар азық-түлік жеткізуде үкіметтен ірі көмек алды.

1916 жылы Германияның  әскері-стратегиялық жағдайы нашарлады, Антанта табысқа жете бастады. Осындай жағдайда Пруссияның миллитаристік топтарының басшысы кайзермен бірге ірі монополиялық капитал барлық ішкі қорларды майданға қажет заттарын шығаруға бағыттады.

Тамыз айында генерал Фалкенпейін бас штабының бастығы болып тоғайындалды, ал оның орынбасары болып генерал Модендарф тағайындалды. Монополиялармен біргі "Геденбургтің бағдарламасы" деген атпен жарияланды, ал оны іске асыру үшін әскери мекеме құрылды. Басшысы генерал Гренер 1916 жылы 5-желтоқсанда рейхстаг Отанға көмекші қызмет" заңын қолдап, еңбек шарттарын ретке келтереді.

Ер адамдар үшін жұмыс 17 ден 60 жасқа дейін белгіленді.Жұмыс күні көбейіп, әйелдер мен жас өспірімдер үшін төмен жалақы белгіленді./23/

Күнен-күнге әскерге кеткен шығынады басқарып отырған орта халықтың қатысуымен салып отырады, сол кезде кәсіпорындар қожалары қару жарақты әскери қамтамасыз ету бөлімінен әкеліп отырды.

Крупп фирмасына келіп отырған қосымша пайдасы соғысқа дейінгі уақытпен салыстырғанда 4 есеге артты. Стинес өзінің меншігін он есе өсіріп, миллиард маркге жеткізді.

Үкіметің соғысқа бөлген қаржысы ірі байлардың қалталарына түсіп 5-7 миллиард маркеден тұрды. Осылайша мемлекеттің соғысқұмарлық  саясаты ірі монополиялардың баюуының көзі болып табылады.

Халықтың шаруашылығын және елдегі шаруашылықтың құлдырауы белгілі болды. Астық Германияда болғанмен, одан қатты азап көрген жұмысшылар мен шаруа жанұясы болды.

Көмір шығару және металл өндіру төмендеп кетті. Бұл соғыс халықты барған сайын құрта бастады. Күннен-күнге ұлттық бөліну халықтың бірікіп саясаттық азаматтақ бейбіт қозғалысына ешқандай да кедергі жасай алмады. Тек революциялық басшылар бұл күресті қолға алғанда ғана біраз басылғандай болды.

Германия социал-демократиялық партиясының басшылығы және оның қол астыда соғыстың бірінші күшінен бастап революциялық және интернационалдық әдет-ғүрыптарынан қол үзіп, өзінің буржуазиясына келді.

Жұмысшылар соғысқа дейін бірнеше күн бүрын, өздерінің жиналыстарында өздерінің көсемдерін ауыстыруды талап еткен. Реформистік партияның қайта туылуы  бірнеше онжылдықтар бойы, Германия жұмысшы класын қаруландыруға ерік берді. Өте атағы шыққан жетекшілер партиясының төрағасы Фридрих Эберт епті, шешен реформистиік ойларды жолғастырушы.

Филипп Шейдеман милитаристерді өзінің "Ұттық" мақтауалармен мақтауға тырысатын Густов Носке.

Гупо-Гаозе-партияның екінші төрағасы ұзақ уақыт өздерінің марксистік мектептің басшылары деп санап келген еді, бірақта барлығы оппартумистік бағытта болды.

Германияның социал-демократиясының революциялық  ағыны полицияның аңдуына және оппартунистер мен келісушілерінің қарсы шығуына қарамай ерлікпен, антиимпериалистік, антимилитаристік бағыт ұстап, социалистік интернационалистік идеяларға деген сенімен сақтады. Карл Либкнехт өзін жастар арасында танымдық танытып, өзінің капитализм мен милитаризм туралы басты шешімдерін таратты.

Германдық және халықаралық жұмысшылар қозғалысында ревзионнализмге қарсы нағыз күріскер - Роза Люксембург болды, марксистік жұмыстың авторы.

Революционерлер арасында ең көрнекті орынды атақты публицист және тарихшы Франц Меринг және халықаралық әйелдер қозғалысының демеушісі Клара Цеткин алды./24/

Бірақ Германиялық шептегілердің ортасы тар болды және олар жұмысшы класының сана сезімін оятып және олардың соғыс алдында өз бетінше революциялық ұйымдарды құруына жол ашты.

 Бастаған соғыс революционердің социал-шовинистермен 1914 жылы 2-желтоқсанда Карл Либкнехт рейхстагта әскери кредиттерге қарсы дауыс берді.

 Ол соғысқа империалистік тұрғыдан мінездеме беріп, дүние жүзілік базардағы капиталістік басқарушылық бөтен территорияларды басып алуы өндірістік және банктердің капиталы үшін деп айтты./25/

Бұл батыл айтылған сөздер тек ғана Германияда емес оның жан жағындағы әскерлерге де таратылды.

Жақын арада Либкнехт пен оның достарымен ұрандары шықты.

"Ең басты жау-өз  елімізде"

"Азаматтық бейбіт  емес, азаматтық соғыс қажет",- деген сөздер интернационалистік жұмысқа бірігуін, осы ұрандарға қосылуын және де бұлларды бірінші болып Ленин, орыстар,большевиктер бастағанын түсіндірді.

1915 жылы наурызда Карл Либкнехт, Роза Люксембург, Франц Клара Цеткин, Вильгельм Пик және басқалары "Интернационал" деп аталған журнал шығарды, бірақ бірнеше санынан кейін-ақ оның шығаруына тыйым салынды. 1916 жылы 1-қаңтарда олар Берлинде конференцияда Интернационал тобын құрып және оның бағдарламасын қабылдап алды.

"Спартак хаттары" деп аталған үгіт жүргізу қағаздарын шығаруды іске асырып отырады "Спартак" тобының жұмысының арқасында Германиялық пропогенистердің революциялық сезімдері оянды/26/

"Спартакпен" бірге  Германияда басқа революциялық  топтар құрыла бастады.

Карл Либкнехт және оның әріптестері 1916 жылы 1-мамырда Берлинде шеру ұйымдастыруды шешті.

Олардың шақыруы бойынша орталық алаңда мыңға жуық жұмысшылар жиналды. Оларға керегі нан, бостандық және бейбітшілік еді. Либкнехт топтан бірнеше рет, "Соғыс құрысын, өкімет құрысын" деп айқай салады. Полициялар оны ұстап,түрмеге алып кетті.

Рейхстаг әдейі шешілген шешімімен оны парламенттен алып тастады. Әскери сотта Либкнехт сөз сөйледі: "Мен бұл жерде кінәлі болу үшін емес, өзімді қорғау үшін емес, Азаматтық бейнет емес, азаматтық соғыс-міне" менің ұраным деп айтты.

"Соғыс құрысын, үкімет құрысын". Шығарылған қағаздардағы Либкнехтің ерлік сөзі халыққа үлкен әсерін тигізді.

Бірнеше мыңдаған Берлиннің, Бременнің, Штутгарттың және басқа қалалардың жұмысшылары Либкнехтің сотталып, каторгыға айдалуына қарсы ереуілге шықты.

Осыдан кейін түрмеге Роза Люксембург, өте қартайған Франц Меринг, Клара Цеткин, Юлиан Мархлевский қамалды.

Бірақта еңбекшілердің әлеуметтік күресін тоқтату мүмкін емес еді, 1916 жылғы мәліметтер бойынша 240 ереуіл болып, 129 мың адам қатысты.

1916-1917 жылдары қыста бүкіл елде аштық шеруінің толқыны жүріп өтті. 1917 жылы ақпан-наурыз айларында Берлин, Дюсельдорф және басқа қалалардың жұмысшылары ереуілдер жасады. Осы ереуілдер сөзінде Спартак тобы Карл Либкнехтті өздерінің жетекшісі деп жариялады./27/.

Роза Люксембург түрмеден өз достарына жазған хатында орыс революциясы Дүниежүзілік соғыстағы ең басты оқиға деп жазып және оны бүкіл әлемге әсерін айтса, Карл Либкнехт каторгодан жазған хаттарында, ол орыс революциясына көмекке келетінін және әлемнің жұмысына өзнің мыңдық өмір қиятынын жазды.

Совет үкіметі Ленинді, Франц Меринг және Клара Цеткинді және Иогаин Книфті жақсы қарсы алды.

1917 жылы спартакшылардың  заңсыз таратылған қағаздарында, Россияда шешуші қағаз соқты, өте ерлікпен қиындықтан қорықпай өз жүректерінің қанын аямай, орыс пролетариаты шаруалар  мен бірге өздері жеңіп алған мемлекеттік үкіметті сақтау және қатайту үшін күресті; деп айтылған еді.

Спартакшылардың шақыруы ойдағыдай болды. Берлинде 18 қарашада шеру басталып 25 қарашада астананың жұмысшылары көшеге ұрандарымен шықты. "Жасасын Советтік Россия", "Либкнехтке бостандық берілсін " деген.

Социал-демократиялық ұйымдардың шерулері мен жиналыстары Лейпцигте Мангеймде, Гамбургте, Бременде, Эссенде және басқа қалаларда өтті.

Орыс герман майданында солдаттардың бірлестігі күшейе түсті. Солдаттар мен еңбекшілер соғыстың аяқталуын зор үміттеп күтті.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

І.2. Бірінші дүние жүзілік соғыстың соңғы кезеңіндегі Германиядағы саяси дағдарыс.

Билеуші топтар дағдарысы одан әрі күштерірек бола түсті фракцияаралық комитетте үкіметтің ұйымдасуы жайлы сөз айта бастады,М.Эруберпер бірінші болып келетін оның құрамына социал-демократтар кіреді деген ойын білдірді.

Бірінші күннен кейін олар ұлттық қорғаныс үкіметінің мүмкіншіліктерімен ұлттық қорғаныс жайлы сөз қылды. Социал-демократтардың "Отанды құтқарушылар" рөлін орындауы өте орынды еді.

Олардың үкіметке келуі жайлы мәселе 23-қыркүйекте жарияланды. Сол күні СДПГ үкімет басқаруға қатысуы туралы мәселе парламентте дауысқа қойылды. Қолдаушы фракцияаралық комитетте Эбёрт және Шейдеман үкіметке  Гертлингтің партиясы кірмейді деп хабарлады.

Шартты іске асырып олардың өздеріне қиянат жасауы мүмкін деді. Бірақта көріпкел буржуазияның басшылары басқа жол деп ойлады.

Сол күні Берлинде Саксонский бір үлкен қызметкерге хат жолдады, ол хатында "бүгінгі күнде социал демократиясыз" меңгеру мүмкін емес, егер ішкі және сыртқы майдандарды ұстап тұрғысы келсе деп жазды.

28-қыркүйекте парламенттік  комитет ақырында хаттама жасады оның ішінде социал-демократтар және прогрессистер болды. Онда күресті үкімет құрылуын талап етеді.

Олардың талаптарын негізінен ұлтшыл-либералдар қолдайды. Вице-канцлер Пайцлердің айтуы бойынша хаттама Гертлингке тура тұрған "орындық есіктің алдында" канцлерге дәл уақытында беріліп еді,  бір кездерде жоғарғы басшылықтың шақыруы бойынша отставкеге шығуы керек еді.

Сол күні, 28-қыркүйекте Людендорфтың штабында Гиденбург Германияның әскері және сыртқы саяси жағдайларын бағалап, Өзінің жақынына татуластық пен бейбітшілікке тез арада қорытынды шығарып, келісімге келді.

Енді Гиденбург және Модендорф Батыстағы жерлерді тазалауға келісіп, Шығысты жаулап алудан да бас тартпады, сол жерде олар большевиктерге қарсы тұрамыз" деп үміт артты.

Гертлинг штабқа келгенше, одан мемлекеттік қызметкер Шитуе штабқа келіп жетті. Ол өзінің бірге дайын жоспарды алып келді. Ол   соның ішіндегілердің келісім шарттарды таңдап алды, "ашық әскері диктатураны" орнату идиясы болды.

Людендорф "Жеңіс жоқ, армияның жағдайы тез арада татуласуды талап етті" деп хабарлады. Әр бір сағат қауіптің жақын қалғанын білдіреді. Бір сағаттан кейін әскері басшылардың Вильгельм Екіншімен кездесуі болды.

Олар төніп келе жатқан революциялық қозғалысты болдырмау мәслелерін талқылады. Әскри басшылар уақытша бітім жасауды ұсынды. Кайзерге үкімет басшысы Гертлингті қызметтен кетіру туралы ұсыныс жасалды. Тек қана генерал Итета және Гингустің күш салуымен Кайзерді үкімге қол қоюға зорлап көндірді.

Ол үкім 30-қыркүйекте Гертлингтің қызметтен кетуі туралы болды. Жаңа үкімет енді АҚШ президенті Вильсонге уақытша бітім жайлы өтінішін тез арада жіберсін деді Людендорф.

"Армия енді типті қырық сегіз сағатта күте алмайды",-деп айтып, ол жылдам бітім жасау қажет, әйтпесе революция төменнен басталып кетеді деді./28/.

Дайын турған нотаның жаңа үкіметтің атынан жіберілуін талап етті. Тез арада граф Редёри және майор Фон Дем Берлинге жүріп кетті. Пруссия үкіметінің жиналысында, бундесратта, Пайердін ералдарымен мәжілісінде, 30-қыркүйектегі және қазанның алғашқы зі әскері жағдайдың өте бозғылт тартқан сүреттері бейнеленіп, Цдендорф және Гиденбургтың күшейтілген қосымша жедел хатында ен ьшда Берлинге келушілердің және олардың арыздары әр күннің босқа 20 мың солдаттың өмірлерінен турады деп көрсетіледі./29/.

Соғыс қимылының жалғастырылуы еліміздегі революциялық толқындары туғызады деп әскер басылар қатты үрейленді. Бірақ әскер басыларының үкіметке қарсы өзіндік ойы болды ма, әлде бұл тек қана қорқыныш сезімі және неміс солдаттарының өмірін құтқарып қалу мақсаты болды ма?