Францияның мемлекеттік билік жүйесі

Процеске қатысушылардың қайсыбірі төрағалық етушінің іс-әрекетіне қарсылық білдірген жағдайда бұл қарсылықтар сот отырысының хаттамасына енгізіледі. Төрағалық етуші өзінің іс-әрекеттеріне қатысты түсініктеме береді.

Сот отырысындағы тәртіп төмендегіні білдіреді:

• судья сот отырысы залына кірген кезде залдағы барлық қатысушылар орындарынан тұрады.

Өз кезегінде  төрағалық етуші сот отырысы  залына үнсіз және тыныш кіреді де, судья үстеліне өтеді және оның қасында  тұрып сот отырысы залында  отырған адамдармен сәлемдеседі, содан  соң олардың барлығының отыруына ұсыныс жасайды да барлығымен бірге өзі де отырады.

Үстел басында  төрағалық етуші өзіне ыңғайлы, сот отырысы залында отырған  адамдарды сыйламайтындай түр көрсетпейтін қалыпта (шалқаймау, ауа-райына және басқа  жағдайларға көңілі толмайтынын  айтпау, таранбау, айнаға қаранбау және сағатқа қарамау және т.б.) отыруға тиіс.

Егер отырған  адамдардың біреуі судьяға орнынан  тұрмастан сөйлесе, оған ақыл айтпастан  сотқа түрегеп тұрып сөйлеуге міндетті екенін кішіпейілдікпен есіне  салу керек. Мысалы, «Кешіріңіз, сот отырысында сотқа түрегеп тұрып сөйлейді».

Төрағалық етуші  іске қатысушы тұлғалардың барлығына  «Сіз» деп сөйлейді, бұл орайда тұлғаларды аты мен әкесінің аты  бойынша атау міндетті емес, тегі бойынша  атаған жеткілікті және сұрақ қойған кезде немесе белгілі жайттар туралы айтып беруді ұсынған кезде «рахым етіңіз» деген сөздерді қолданбау керек. Жауап алған және сұрақ қойған кезде ақыл үйрететін дауыс ырғағына және кінә қою мен ақыл айтуға жол бермеу қажет. Өз тәжірибесінен мысалдар келтіруге және талқыланып отырған даудың мәнінен ауытқуға болмайды.

• Іс шешім шығарусыз аяқталатын сот шешімін немесе сот ұйғарымын сот отырысы залында отырған жұрттың барлығы түрегеп тұрып тыңдайды (1-бөлім);
• процеске қатысушылар судьяға жүгінгенде және өздерінің айғақтары мен түсініктемелерін айтқанда түрегеп тұрады. Осы ережеден ауытқуға тек төрағалық етушінің рұқсатымен ғана жол беріледі (2-бөлім).

Процеске қатысушылар, сондай-ақ сот отырысы залында  отырған барлық азаматтар белгіленген  тәртіпті сақтауға міндетті (АІЖК-нің 178-бабының 3-бөлігі).

Сот отырысындағы тәртіпті бұзушыларға қолданылатын шаралар көзделген.

Істі талқылау кезінде тәртіп бұзған адамға төрағалық  етуші соттың атынан ескерту жасайды.

Тәртіпті екінші рет бұзған кезде іске қатысушы адам сот ұйғарымы бойынша сотта істі талқылаудың барлық уақытына немесе оның бір бөлігіне сот отырысы залынан шығарылып жіберілуі мүмкін. Соңғы жағдайда төрағалық етуші отырыс залына қайта жіберілген адамды ол жоқ кезде жасалған іс жүргізу әрекеттерімен таныстырады.

 Іске қатыспайтын  және істі талқылау кезінде қатысып отырған азаматтар тәртіпті екінші рет бұзғаны үшін төрағалық етушінің өкімімен отырыс залынан шығарылып жіберіледі.

Егер сот  отырысында тәртіп бұзушының іс-әрекетінде қылмыс белгілері болса, сот тәртіп бұзушыға қатысты қылмыстық іс қозғау туралы мәселені шешу үшін, бұл туралы прокурорға хабарлай отырып, материалдарды тиісті анықтау немесе алдын ала тергеу органына жібереді.

Істі талқылау барысында оған қатысушы азаматтар  жаппай тәртіп бұзған кезде сот іске қатыспайтын азаматтардың барлығын сот отырысы залынан шығарып жіберіп, істі жабық отырыста қарауы немесе істі қарауды кейінге қалдыруы мүмкін.

Сот отырысы  залындағы тәртіп бұзушыларға қатысты  шаралар қолдану жөніндегі судьяның іс-әрекеттері сот отырысының хаттамасында бейнеленуге тиіс. Сот отырысының хаттамасында сонымен бір мезгілде тәртіп бұзудың сипаты, тәртіп бұзылған уақыт және тәртіпті бұзған адам туралы мәлімет көрсетіледі.

Сот талаптарына сәйкес, мәжбүрлеу мен жауаптылық шараларын сот төрелігі міндеттерін іске асыру мақсатында сот іске қатысушы адамдарға, процестің басқа да қатысушыларына, жеке азаматтарға және заңды тұлғалардың лауазымды адамдарына сот ісін шешуге араласқаны, судьяға қатысты қоқан-лоққы жасағаны, судьяны қорлағаны, сот қаулыларын орындамағаны, сотты құрметтемегені, сот отырысында тәртіп бұзғаны үшін, судьяның, соттың жеке ұйғарымы (қаулысы, ұсынысы) бойынша шаралар қолданбағаны және басқа да құқыққа қарсы іс-әрекеттері үшін қолданады.

 

1.6 Федералдық сот жүйесі

 

Бірінші Конгресс осы нұсқауды қолданып, мемлекетті аудандарға бөлді, әр ауданда федералдық сот құрастырылды. Бүгінгі таңдағы кемелденген сот жүйесі мынадай құрылымға келді:

Жоғарғы Сот,

13 аппеляциялық  сот, 

94 аудандық сот  және 2 ерекше сот. 

Конгресс федералдық соттарды калыптастыру және соттарды қысқарту құқығына ие, сонымен қатар, ол федералдық соттарға судьялардың санын белгілейді. Дегенмен, Конгрестің Жоғарғы Сотты қысқартуға, жоьоға құқығы жоқ.

Сот билігі құқық  пен әділдікке негізделген істердің бәріне, Францияның Конституциясының негізінен туындайтын, Францияның заңдары мен халықаралық шарттардың бекітілген немесе олардың атынан келе-шекте бекітілетін барлық істерге, елшілерге, министрлерге, басқа да ресми өкілдерге жэне Франциядағы шет мемлекеттердің консулдарына; бір жағында Францияда  болатын дау-таластарға; бір немесе бірнеше штаттар мен (немесе олардың азамат-тарымен) және шет мемлекеттің (не-месе оның азаматтарының) немесе мэселелердің арасындағы дау-таластарға; және банкроттыққа байланыс-ты болған істерді қарауға өкілетті. Конституцияға енгізілген он бірінші тұзету бір штатта тұратын азаматтың даугер болып, екінші штаттың үкіметі жауапкер болатын істерді қарау-ды федералдық сот юрисдикциясынан алып тастады. Ал егер де бір штаттың үкіметі даугер болып, екін-ші штатта тұратын азамат жауапкер болса, онда бұл істі қарауға федерал-дық сот өкілетті.

Франциядағы федералдық сот билігі зиянкестікке және шығынның орнын өтеуге қатысты болған азаматтық  істерді, сондай-ақ, федералдық заңдар негізінде қаралатын қылмыстық  істерді қарауға өкілетті. Үшінші баптың не-гізігі міндеті штаттардың федералдық сот және федералдық үкіметпен өзара қарым-катынасщн реттеу. Әдетте жеке бір штаттың заңдары бойынша пайда болған істерді федералдық сот қарамайды. Бірақта федералдық сот өкілеттігіне қарайтын кейбір іс-терді штаттардың соттары қарап шеше алады. Сонымен сот жүйесінің екеуі де кей салаларда ерекше юрисдик-цияға ие болып, кей салаларда келісе отырып, бірін-бірі толықтырады.

Конституциялық  сот тәуелсіздікті қорғауды қамтамасыз етеді. Феде-ралдық соттардың мүшелерін Сенаттық кеңесі және келісімі бойынша Президент тағайындайды. Конститу-цияда айтылғандай «өзін мүлтіксіз» ұстай білсе, судьялар өз қызметін өмір бойы атқаруға құқылы. Феде-ралдық судья өз қызметінен тек қана импичмент тэртібі бойынша босатыла алады. Федералдық судьялардың алатын жалақысын Конгресс белгілейді.

 

1.7 Франция жоғарғы соты

 

Жоғарғы Сот, Францияда  ең жоғарғы соты, әдейілеп Конституциямен құрастырылған жалғыз орган. Жоғарғы  соттың шешімін ешбір басқа сот  бұза алмайды. Конгресс Жоғарғы Сот судьяларының санын және шектелген өкілеттік негізінде онда қаралатын істерді бекітеді, бірақ Жоғарғы Сотка Конституцияда берілген билікті өзгерте алмайды.

Судьялардың негізгі  мамандығы Конституцияда белгіленбеген. Судья-лардың барлығының заңгер болуы міндетті ереже емес. Бірақ қалыптасқан дэстүр бойынша федералдық соттардың және Франция Жоғарғы Сотының судьяларының барлығы да адвокаттар кеңсесіне мүше.

Францияда Жоғарғы Сот қалыптасқаннан бері 200 жыл бойында онда 100-ден аса судьялар қызмет етті. Алғашқы Жоғарғы Соттың құрамы Соттың төрағасы және бес мүшесінен құралған болатын. Келесі 80 жылда мүше-лердің саны өзгеріп отырып, 1869 жылы Конгресс шешімімен төрағасын қоса есептегенде тоғыз адам бо-лып бекітілген. Жоғарғы Соттың Төрағасы соттың атқарушы қызметкері болып саналады, бірақ істерді қарау барысында ол соттың өзге мүшелері секілді бір ғана дауысқа ие.

Тек екі жағдайда; шет елдің жоғары мәртебелі адамының ісі жэне қа-ралатын іс мемлекеттік мүддеге қатысты болғанда ғана Жоғарғы Сот істі өздігінен өзінің өкілеттігіне ала алады. Сотқа түскен барлық өзге істер төменгі соттан келген шағым-арыздар.

Жоғарғы Сотта  жылына келіп түсетін 700дей істін 150дейі қаралады. істердің дені заңдарды саралау және Конгрестің заң қабылдау қызметімен байланысты. Соттың ең маңызды жұмысы қабылданған заңдар мен атқарушы биліктің актілерінін Конституцияға сәйкестігін анықтау. Соттың Конституциялық бақылау жүргізу құқығы Конституцияда ерек-ше атап бекітілмеген. Бұл доктрина Конституцияны талдау барысында, 1803 жылғы Мэрберидің Мэдисонға қарсы ісінен соң міндетті қағидаға айналған. Осы істің шешімінде сот: «Конституцияға қайшы келген акт заң деп есептелмейді» деген тұжырым қабылдаған. Зерттеулер барысында: «қабылданған заңның заңдық күшін анықтау сот департаментінің міндеті,» - деген доктрина қалыптасып, мемлекеттің және жергілікті үкіметтің әрекеттеріне назар аударыла бастады.

Сот шешімдерін бір ауыздан қабылдау міндетті емес. Шешім заңды болу үшін сот мүшелерінің  кем дегенде алтауы дауыс берсе  болғаны. Әдетте Жоғарғы Сот шешім қабылдау ба-рысында орын алған пікірлерді, яғни дауыс бергендердін көпшілігін, яки азшылығын немесе орын алған келіспе-ушіліктерді толық жариялайды. Осы пікірлердің алғашқы екеуі сот шеші-мінің болашақтағы негізін құрайды. Кейде судьялар сот шешімін мойында-ғандарымен, өздерінің қаралып отырған іске байланысты ұстанған ерекше пікірлері барлығын жариялап жатады.

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Сонымен, Францияның мемлекеттік билік жүйесін қарастыру барысында оның құқықтық тарихи жолын өтті, жоғарыда толық атылғандай, қазіргі жүйенің құқықтық қайнар көздері бүгінгі күнге дейін напалеон кезеңнің кодексінің түп негізінде жатыр.

50-шы  жылдардан бастап осы кодекстердің  онға жуығы қабылданды, өз құқығының  табиғаты бойынша консалидация  актының әрекеті құқықтық болып  табылады. Француз заңгерлері екі кезеңді белгілейді, осы кодекстерді наполеон кодификациясынан айырмашылықтары. Біріншіден, заң актілерінің және регламенттерінің логикалық топтастырылуына бағытталған. Осы жаңа кодификацияланған форма заң-кодекстерінің жоғарғы принциптерін және оның дәстүрлі түсіндірілуін әлсіретті. Екіншіден, заңның абыройына 1958 жылдың Конституциясы дақ түсірді, «классикалық» конпетенциясының заң шығарушы және заң орындаушы органдарының арасында жоспарлауы. Конституция парламент концепциясына кіретін сұрақтар шеңберін атап өтті, соның нәтижесінде оның заңнамалық қызмет сферасын шектеді.

Франциядан  өзгеше 1949 ж. ФРГ Негізгі заңы атқару өкіметінің құқығы мен автономды  регламентті өкіметінің практикалық  декрет-заңдарына тиым салады. Германия консолидарлы кодексінің «жаңа типін» қолданбайды, бірақ Францияда олар жиі қолданылады. Германиядағы жеке құқықтың рөлі Франция жеке құқығымен ұқсас келеді. Ол тар мағынада ғана маңызды болады, кодификацияны қамтымайды. Жария құқығына тоғтала кетсек, Францияға қарағанда, осы жерже оның рөлі аздау.

Сот билігі құқық  пен әділдікке негізделген істердің бәріне, Францияның Конституциясының негізінен туындайтын, Францияның заңдары  мен халықаралық шарттардың бекітілген немесе олардың атынан келешекте бекітілетін барлық істерге, елшілерге, министрлерге, басқа да ресми өкілдерге және Франциядағы шет мемлекеттердің консулдарына; бір жағында Францияда  болатын дау-таластарға; бір немесе бірнеше штаттар мен (немесе олардың азаматтарымен) және шет мемлекеттің (немесе оның азаматтарының) немесе мәселелердің арасындағы дау-таластарға; және банкроттыққа байланыс-ты болған істерді қарауға өкілетті. Конституцияға енгізілген он бірінші тұзету бір штатта тұратын азаматтың даугер болып, екінші штаттың үкіметі жауапкер болатын істерді қарау-ды федералдық сот юрисдикциясынан алып тастады. Ал егер де бір штаттың үкіметі даугер болып, екін-ші штатта тұратын азамат жауапкер болса, онда бұл істі қарауға федерал-дық сот өкілетті.

Франциядағы федералдық сот билігі зиянкестікке және шығынның орнын өтеуге қатысты болған азаматтық істерді, сондай-ақ, федералдық заңдар негізінде қаралатын қылмыстық істерді қарауға өкілетті. Үшінші баптың не-гізігі міндеті штаттардың федералдық сот және федералдық үкіметпен өзара қарым-катынасщн реттеу. Әдетте жеке бір штаттың заңдары бойынша пайда болған істерді федералдық сот қарамайды. Бірақта федералдық сот өкілеттігіне қарайтын кейбір іс-терді штаттардың соттары қарап шеше алады. Сонымен сот жүйесінің екеуі де кей салаларда ерекше юрисдик-цияға ие болып, кей салаларда келісе отырып, бірін-бірі толықтырады.

Конституциялық  сот тәуелсіздікті қорғауды қамтамасыз етеді. Феде-ралдық соттардың мүшелерін  Сенаттық кеңесі және келісімі бойынша  Президент тағайындайды. Конститу-цияда  айтылғандай «өзін мүлтіксіз» ұстай  білсе, судьялар өз қызметін өмір бойы атқаруға құқылы. Феде-ралдық судья өз қызметінен тек қана импичмент тэртібі бойынша босатыла алады. Федералдық судьялардың алатын жалақысын Конгресс белгілейді.

Сот отырысындағы тәртіпті бұзушыларға қолданылатын шаралар көзделген.

Істі талқылау кезінде тәртіп бұзған адамға төрағалық етуші соттың атынан ескерту жасайды.

Тәртіпті екінші рет бұзған кезде іске қатысушы адам сот ұйғарымы бойынша сотта істі талқылаудың барлық уақытына немесе оның бір бөлігіне сот отырысы  залынан шығарылып жіберілуі мүмкін. Соңғы жағдайда төрағалық етуші отырыс залына қайта жіберілген адамды ол жоқ кезде жасалған іс жүргізу әрекеттерімен таныстырады.

 Іске қатыспайтын  және істі талқылау кезінде  қатысып отырған азаматтар тәртіпті  екінші рет бұзғаны үшін төрағалық етушінің өкімімен отырыс залынан шығарылып жіберіледі.

Егер сот  отырысында тәртіп бұзушының іс-әрекетінде қылмыс белгілері болса, сот тәртіп бұзушыға қатысты қылмыстық іс қозғау туралы мәселені шешу үшін, бұл туралы прокурорға хабарлай отырып, материалдарды тиісті анықтау немесе алдын ала тергеу органына жібереді.

Істі талқылау барысында оған қатысушы азаматтар  жаппай тәртіп бұзған кезде сот іске қатыспайтын азаматтардың барлығын сот отырысы залынан шығарып  жіберіп, істі жабық отырыста қарауы немесе істі қарауды кейінге қалдыруы мүмкін.

Сот отырысы  залындағы тәртіп бұзушыларға қатысты  шаралар қолдану жөніндегі судьяның іс-әрекеттері сот отырысының хаттамасында бейнеленуге тиіс. Сот отырысының хаттамасында сонымен бір мезгілде тәртіп бұзудың сипаты, тәртіп бұзылған уақыт және тәртіпті бұзған адам туралы мәлімет көрсетіледі.