“Каспийскии” банкі акционерлік қоғамының

                                                        зп         мв        

Зспп=Зспп+Зспп+Зобщ

Мұндағы:

Зспп  - Бағдарламалық өнімді жасауға кеткен шығын;

  зп

Зспп - Бағдарламаны құрушының еңбек ақысы;

  мв

Зспп  - Машиналық уақытқа кететін шығын;

 

Зобщ  - Жалпы шығын 

 

3.3.1 Бағдарламаны құрушының еңбек ақысына кеткен

шығындар

 

Бағдарламаны құрушының еңбек ақысына кеткен шығынды есептеу үшін: бағдарламалық өнімді жасау еңбек сиымдылығын (t) бағдарламашының орта сағаттық еңбек ақысы (Tсағ) көбейтуіміз керек. (социалды қажеттілікті есепке алғанда):

                                                                                           зп

Зспп = t*Tсағ.

Бағдарламалық өнімді жасау еңбек сиымдылығының

есебі

Бағдарламалық өнімді жасау еңбек сиымдылығын келесі түрде анықтауға болады:

t = tо + tа + tб + tп + tд + tот

Мұндағы:

tо – жұмыстың өнімдік сипаттамасы еңбегінің шығыны;

 tа – жұмыс шешімінің алгоритмін құру еңбегінің шығыны;

tб – жұмыс шешімі алгоритімінің блок – схемаларын жасау еңбегінің шығыны:

tп – бағдарламаны дайын блок – схемаларымен құрастыру еңбегінің шығыны;

tд - жұмыс құжаттамасын дайындау еңбегінің шығыны;

tот – жұмыста кешендік отладкалау барысында, бағдарламаны ДЭЕМ – де отладкалау еңбегінің шығыны.

Шығынды құраушылар өз кезегінде келісімді операторлық Q санымен есептеуге болады. Бұл жағдайда орындалған бағдарламада операторлардың саны Q=4000.

Жұмыстың дайындау еңбегінің есебі

Сипаттаманы дайындау еңбегінің шығынын есептеу мүмкін емес, өйткені, жұмысты творчестволық мінездемесіне байланысты, оның орнына жұмыстың сипаттауын зерттеуге кеткен шығынды бағалаймыз. Бұл кезде сипаттаманың нақтылауын және бағдарламашының тәжірибелік дәрежесін есепке аламыз.

Олар өз кезегінде келесі түрде есептеледі:

to = Q * B / (75…85 * K)

Мұндағы:

В – жұмыстың толық сипаттауының әсерінен еңбектің шығын коэффициентін көбейту, (нақтылауды және кейбір аяқталмаған жұмысты аяқтау) В=1,2...5;

К – бағдарламашының тәжірибелік дәрежесінің коэффициенті, коэффициенттік дәрежесі 2 – жылдық дәрежеге дейінгі жұмысшыларға К=0,8;

Аталмыш жұмыстың сипаттамасын зерттегенде нақтылау және аяқтаулар көп көлемде кететініне байланысты, сипаттамада В коэффициентін төртке тең деп аламыз.

to = 4000 * 4 / (80 * 0.8) = 250 (адам-сағ).

Алгоритмді жасау еңбегінің шығынын есептеу

Жұмыс шешімінің алгоритмін құру еңбегінің шығыны:

ta = Q/(60…75*K) = 4000/(70*0.8) = 71.43 (адам-сағ).

 

Блок – схемаларды жасау еңбегінің шығыны

Жұмыс шешімі алгоритімінің блок – схемаларын жасау еңбегінің шығынын келесі түрде есептейміз:

tб = Q/(60…75*K) = 4000/(70*0.8) = 71.43 (адам-сағ).

Бағдарламаны құру еңбегінің шығындарын есептеу

Жұмыста кешендік отладкалау барысында, бағдарламаны ДЭЕМ-де отладкалау еңбегінің шығынын есептеу:

tот = 1.5 * tAот

Мұндағы:

tAот – бір жұмысты тәуелді орындау кезінде бағдарламаны ДЭЕМ – де  отладкалау еңбегінің шығынын есептеу.

tAот = Q/(40…50*K) = 4000/(45*0.8) = 111.11 (адам-сағ).

бұдан,

tот = 1.5*111.11 = 166.67 (адам-сағ).

Құжаттаманы дайындау еңбегінің шығынын есептеу

Жұмыс бойынша құжаттаманы дайындау еңбегінің шығынын анықтау:

tд = tдр + tдо

Мұндағы:

tдр – материалды қолжазба түрінде дайындау еңбегінің шығыны;

tдо – құжаттаманы компьютерге теріп көркемдеу және баспаға беру шығыны;

tдр = Q/(150…200*K) = 4000/(200*0.8) = 25 (адам-сағ).

tдо = 0.75* tдр = 0.75*25 = 18.75 (адам-сағ).

  Бұдан:

tд =18.75+25=43.75 (адам-сағ).

Сонымен бағдарламалық өнімнің еңбек сиымдылығы:

t=250+71.43+71.43+71.43+43.75+166.67=674.71 (адам-сағ).

 

3.3.2 Бағдарламашының орташа еңбек ақысының есебі

 

Бағдарламашының орташа айлығы қазіргі нарықтық жағдайға байланысты кең диапазонда болады. Мысалға, орта сағатық еңбек ақысын алайық. Ол Тсағ=10 теңге/сағ, яғни аптасында 5 күндік, тәулігінде 8 сағаттық жүктемесінде айына 1760 теңгені құрайды. Бұл сан бағдарламашының жұмысы өткен мекемедегі тапқан нақты еңбек ақысыны сай.

Бағдарламашының еңбек ақысына кеткен шығынды, бағдарламашының табысы және оған аударылатын социолды қажеттіліктерден құрылады. Социалды қажеттіліктер өзіне мыналарды қамтиды:

• зейнетақы қоры (10%)
• медстрах (3,6%)
• соцстрах (5,4%)
• іскерлік қор (1,5%)
• білімге жинақ (1%)

Нәтижесінде социалды қажеттілік 21,5% құрайды. Осыдан бағдарламашының еңбек ақы шығыны мынаны құрайды:

Ззпспп=674,71*10*1,405=9479,68 теңге

 

3.3.3 Машиналық уақытқа кеткен төлем шығындары

 

Бағдарламаны орындау кезіндегі машиналық уақыты төлемақы шығынын анықтау үшін, бағдарламаны орындаудың нақты уақытын машина сағатының құнына, яғни арендалық уақытқа көбейтуіміз керек.

Змвспп=Cсағ*tэвм

Мұндағы:

Cсағ – машиналық сағаттың арендалық құны теңге/сағат.

tэвм – бағдарламаны ДЭЕМ-де орындаудың нақты уақыты.

 

Орындаудың нақты уақытын есептеу

Орындаудың нақты уақытын мына формуламен анықтаймыз:

tэвм = tп + tдо + tот

tэвм = 71.43+18.75+166.67=256.85 сағат.

 

Машиналық сағаттың құнын есептеу

Машиналық сағаттың құнын мына формуламен табамыз:

Ссағ = Зэвм / Тэвм

Мұндағы:

Зэвм – ДЭЕМ-нің бір жылдық қолдануының толық шығыны;

Тэвм – ДЭЕМ-нің толық бір жылдық уақыт қоры.

 

IBM PC AT ДЭЕМ – нің толық  бір жылдық уақыт қорын

есептеу

Бір жылдағы күннің жалпы саны – 365.

Мейрам және демалыс күндерінің саны – 119.

Профилактикалық жұмыстармен тұру уақыты, яғни апталық профилактика 4 сағат.

Нәтижесінде ДЭЕМ-нің толық бір жылдық уақыты мынаны құрайды:

Тэвм = 8*(365-119)-52*4=1760 сағ.

 

ДЭЕМ-ді қолдану барысында толық шығынды есептеу

ДЭЕМ-ді қолдану барысында толық шығынды мына формула бойынша есептейміз:

Зэвм = (Ззп + Зам + Зэл + Звм + Зтр + Зпр)

Мұндағы:

Ззп – ДЭЕМ-ге қызмет көрсететін тобына бір жылдық төлем ақы шығыны теңге/жыл;

Зам – амортизацияға кететін жылдық шығын теңге/жыл;

Зэл – ДЭЕМ қоректенетін құралдарға кететін жылдық шығын;

Звм – көмекші қосалқы құралдарға кететін жылдық шығыны теңге/жыл;

Зтр – компьютерді ағымдық ремонтының жылдық шығыны теңге/жыл;

Зпр – аяқ асты және тағы да басқаға кететін жылдық шығын теңге/жыл.

 

Амортизациялық алымдар

Жылдық амортизациялық алымдар сомасы мына формуламен алынады:

Зам = Cбал * Нам

Мұндағы:

Cбал – компьютердің баланстық құны теңге/дана;

Нам – амортизация нормасы % .

Қазақстан Республикасының 1999 жылғы №1072 «Негізгі қорларды қалпына келтіруге аударылатын жылпы амортизациялық нормалар» ішінде Нам = 12,5% - ке тең.

ДЭЕМ-нің баланстық құны өзіне мыналарды қамтиды: бастапқы құны, транспортқа кеткен шығындар, құрылғыны монтаждау шығыны және оны құру шығындары:

Сбал = Срын + Зуст

Мұндағы:

Срын – компьютердің саудадағы құны теңге/дана;

Зуст – компьютердің абонентке жеткізу және орнату шығындары теңге/дана.

Аталмыш жұмыс істелген компьютер Срын = 75000 теңгеге сатып алынған, ал орнату және іске қосу шығындары компьютер бағасының 10% құрайды.

Зуст = 10%* Срын = 0,1 * 75000 = 7500 теңге.

 

Бұдан:

Сбал = 75000+7500 = 82500 теңге/дана;

Зам = 82500 * 0,125 = 10312,5 теңге/жыл.

 

Электроэнергияға кеткен шығынды есептеу

ДЭЕМ-нің электроэнергияны жылдық пайдалану шығынын мына формуламен анықтауға болады:

Зэл = Рэл * Тэвм * Сэл * А

Мұндағы:

Рэвм – ДЭЕМ-нің жұмыс істеу қуаты;

Сэл – 1кВт*сағ электроэнергиясының құны;

А – машина қуатын қолданудың максималды коэффициенті.

Рэвм = 0,22 кВт ДЭЕМ-нің техникалық куәлігіне сәйкес, қолданушы мекеме үшін 1 кВт/сағ электр қуаты С=4,64 теңге, машинаны қолданудың максималды коэффициенті А=0,98.

Сонда электр қуатына кететін шығын мынадай болады:

Зэл=0,22*1760*4,64*0,98=1760,67 теңге

 

Ағымдық ремонтқа кететін шығынды есептеу

Компьютердің ағымдық ремонтына және профилактикалық жұмысына кететін шығын сол компьютер бағасының 5% тең.

Зтр = 0,05*Сбал = 0,05*75000 = 3750 теңге.

 

Көмекші құралдарға кететін шығындарды есептеу

ДЭЕМ-нің жақсы дәрежеде жұмыс істеу үшін қолданылатын көмекші материалға кететін шығын компьютер бағасының 1% құрайды:

Звм = 0,01*75000=750 теңге.

 

ДЭЕМ-ді қолдану барысында қажетті басқа да шығындар

ДЭЕМ-ді қолдану барысындағы жанама шығындары мыналарды қамтиды: ғимаратқа аударылатын амортизациялық шығындар, басқа ұйымдардың қызметтер құны және ДЭЕМ құнының 5% құрайды:

Зпр = 0,05*75000=3750 теңге.

 

ДЭЕМ-ге қызмет көрсететін топтың төлем ақысына аударылатын жылдық аударымдар

 

Қызмет көрсететін топтың төлем ақысына аударылатын жылдық аударымдар мынаны құрайды: негізгі төлем ақы, толықтырушы және төлем ақыға аударым қоры:

Ззп = Зоснзп + Здопзп + Зотчзп

Негізгі төлем ақы сомасы сипатта жұмыс істейтін жұмысшылардың санына байланысты анықталады:

Зоснзп = 12*∑Зіокл

Мұндағы:

Зіокл = і-ші жұмысшының бір айдағы тарифтік ставкасы.

Қызмет көрсету персоналының сипатына 6000 теңге оклады бар инженер – электронщик және 5000 теңге оклады бар электрослесарь.

Егер аталған қызмет көрсету персонал 10 дана қызмет көрсетсе, онда сол қызмет көрсету персоналының негізгі төлем ақысына аударылатын аударым мынаны құрайды:

Зоснзп = 12*(6000+5000)/10 = 13200 теңге

Толықтырушы төлем ақысының сомасы негізгі төлем ақының 60% қамтиды, яғни:

Здопзп = 0,6*15200 = 9120 теңге

Әлеуметтік қажеттіліктерге аударылатын аударымның сомасы толықтырушы және негізгі төлем ақысының 21,5% құрайды:

Зотчзп = 0,405*(15200+9120) = 9849,6 теңге

Сонда қызмет көрсетуші топтың төлем ақысына аударылатын жылдық аударым мынаны құрайды:

Ззп = 15200+9120+9849,6 = 34169,6 теңге

ДЭЕМ-нің қолдануының жылдық толық шығыны мынаны құрайды:

Зэвм = 34169,6+10312,5+1760,67+750+3750+3750 = 54492,77 теңге

 

Арендалық уақытылы машиналық сағаттың құны мынаны құрайды:

Счас = 54492,77 / 1760 = 30,9 теңге

Машиналық уақытқа кететін төлем ақы мынаны құрайды:

Змвспп  = 30,9*256,85 = 7963,6 теңге

 

Жалпы шығынды есептеу

Жалпы шығындар бұл жылуға, электр қуатына, коммуналдық қызметтерге және тағы басқа шығындар. Бұлар бағдарламашының негізгі еңбек ақысының үштен бір бөлігін құрайды, яғни 2249,03 теңге.

Сонда бағдарламалық өнімді жасауға кеткен шығын мынаны құрайды:

Зспп = 7952,5+9479,68+2249+03 = 19681,2 теңге

Аталмыш бағдарламалық өнімді жасау үшін кеткен шығын 19681,2 теңгені құрайды, аталған санды бағалау қиын, өйткені, саудада бұндай өнімдер өте сапалы және олардың саны аз, нәтижесінде бұл өнім кейбір сатушыларға әсіресе оқу орындарына және сағы басқа әкімшілік мекемелерге өте қымбат болып келеді.

Мысал, жұмыс кезінде Pentium 166 маркалы компьютерді Pentium ІІІ-600 маркалы компьютерге ауыстырса, бағдарламалық өнімді жасау және орындау уақыты 4 есе азаяр еді. Өйткені, 600/166 = 1<4, ал машиналық сағаттың құны жобамен 40% өсер еді.

 

 

 

 

 

 

 

 

IV. Еңбекті қорғау

4.1 Жалпы түсінік

 

Қоғамымыздың басты мақсаты – еңбекті адамның бірінші кезектегі өмірлік қажетіне айналдыру. Ал, тиімді еңбек ету үшін еңбекшілерге қажетті жағдай жасау, олардың денсаулығын сақтау, еңбек жағдайының қауіпсіздігін қамтамасыз ету, кәсіби сырқатты және өндірісте зақымдануды болдырмау қажет. Еңбек қорғау ғылымы – осы мәселелермен, яғни еңбектің зиянсыз, қауіпсіз жағдайларын жасаудың мәселелермен айналысады.

Қысқасы, еңбек қорғау дегеніміз тиісті заң және басқа да нормативтік актілердің негізінде еңбек процесінде адамның қауіпсіздігін, денсаулығы мен жұмыс қабілетін сақтуады қамтамасы ететін, әлеуметтік – экономикалық, ұйымдастыру, техникалық, гигиеналық және емдеу – алдын алу шараларын білдіреді.