Электронды оқулықты қолдану әдістемесі туралы

1. Таңдап алынған курстық мәлімет жақсы құрастырылған және шектелген жаңа түсініктер бойынша курстың аяқталған бөлігі болуы керек;
2. Оқыту курсының құрылымды элементінің негізгі тақырыбы гипермәтінмен бейне, аудио және видеобейнелермен сәйкес келу керек;
3. Оқулықтың негізгі бөлігінде мәтінмен және бейнеленумен қатар аудио және видео жазбаларға бар болғаны керек. Бұл элементтерді (тірі дәріс) деп атауға болады;
4. Мәтінде мәліметтің  кейбір тірі дәріс бөліктері қажет болып қалса оны баспадан шығару мүмкіндігі бар болуы керек. Бұл өте қысқа курстарға қажет. Қолданылатын әріптерді пайдаланушының сұрауы бойынша бейімдеу механизмінің болу керек. Қандай болмасын манитордағы қаріптің ұзындығы 12-ден кем болмауы керек;
5. Күрделі  модельдермен құрылымдардан тұратын бейнелер батырмамен жақындағанда пайда болатын лездік сыбыр сөзі  болу керек;
6. Электронды оқулықтар берілген әрбір мәліметпен байланыс жасайтын көп терезелі интерфейсі болуы керек;
7. Мәтіндік бөлігі  сілтемелермен байланысу қажет;
8. Қосымша видеомәліметтер курстың күрделі бөлігінде ұғынуға қолдану керек;
9. Курсты оқуда аудио  мәліметтердің жанға жағымды ән мелодиясын музыкалық құралдарын қолдана отырып жасау керек;
10. Электронды оқулықта көшіру түзету және параққа шығару мүмкіншілігі болу керек;
11. Электронды оқулықтың дәстүрлі оқулықтан айырмашылығы болуы керек және жаңа технологияда қолдана отырып жасау керек;
12. Жоғарыдағы аталған Электронды оқулықтың  қасиеттерімен оқу курсына арналған Электронды оқулықтың  құрылымын  жасауға маңызы зор бұл  жақсы Электронды оқулық құрудың негізгі фундаменті деп те атауға болады.

Электронды оқулықтың  мазмұны мен құрамы. Электронды оқулық әдістемелік тұрғыдан дұрыс құрастырылған, логикалық құрылымы анық, оқытылатын материалдың базалық көлемі қамтылған және жақын болашақтағы ғылым мен технологиядағы жаңа бет алыстар ескерілген болуы тиіс. Осы орайда электронды оқулықты құрастыруға қажетті материалды таңдау ғылым мен техника дамуының перопективалық бағыттарының  анализі негізінде жүзеге асырылуы қажет. Жақсы құралған электронды оқулықта кез келген түрдегі және формадағы дидактикалық материалдан басқа, білімді тестілеу жүйесі, әр түрлі критерийлер бойынша іздестіру жүйесі, әр пайдаланушының оқытуды өткенін тіркеу жүйесі болуы керек.

Сонымен электронды оқулықты жасау үшін оқытылатын материалға ғана емес, сондай-ақ оны оқушыға ұсыну  құрылымына да көзқарасты толық қайта  қарастырып шығу қажет ұсынатын, оқытылатын материалды анализ деп және ақпаратты  ұсынудың графикалық, анимациялық немесе видеоформасымен барынша өрнектеуге тырысу қажет. Компьютерлік мүмкіндіктерді пайдалануды мақсат ету материалды мүлде жаңаша қырынан баяндауға мүмкіндік туғызады. Қалыптасқан дәстүр бойынша материал бірізділік принципі негізінде бірінен соң бірі белгілі бір тәртіп немесе кезек бойынша ұсынылатын болғанымен, кейбір тақырыптарды кез келген тәртіпте оқуға болады.

Электронды оқулықтардың тағы бір артықшылығы – түсінуге қиын, күрделі сәттерден құралдың басқа тармақтарында қарастырылған  материалдарға түйіспелі гиперсілтеме жасау мүмкіндігі.

Шынайы электронды оқулық құрамында барлығына түсінікті  мәтіндік материалдан басқа, жақсы  ойластырылған графикалық материал дизайнер тұрғысынан ғана емес, бірінші  кезекте түсіндіруші материал тұрғысынан талқылануы тиіс. Мысалы, түсінуге қиын сәттерді мультиплекация түрінде көрсетуге болады, осылайша дұрыс және айқын ассоциацияларды қалыптастыру жүзеге асады. Диаграмма эламанттерін бірінен соң бірін шығару немесе құрылымдық сызба нұсақларды анимациялау кезінде динамиканы ақылмен дұрыс пайдалану оқушының көңілін өзіне аудартып қана қоймай, сонымен қатар оның санасында түсінік көпке дейін сақталынады. Компьютерлік технологияларды қолдануға деген шығармашылық әрекет тамаша оқу құралдарын жасауы мүмкін және жасауы тиіс те.

Электронды оқулық  курстарды құрастырудың енгізгі принциптері ретінде біз келесі принциптерді қолданамыз.

• Мазмұнның ғылымдылығы;
• Жетімділігі;
• Адаптациялығы (оқушының жеке мүмкіндіктеріне бейімделуі);
• Модульділігі;
• Жүйелілігі және бірізділігі;
• Оқу ақпаратының компьютерлік визуализациясы;
• Оқудың саналылығы, әрекеттің дербестігі мен белсенділігі;
• Оқыту нәтижелерінің меңгерілу беріктігі интерактивті диалог;
• Интеллектуалдық потенциалдық дамуы.

Электронды оқулық келесі дидактикалық талаптарға жауап беруі  қажет.

1) Әрбір студентке, толық мағынада оның танымдық ерекшеліктерін, мотивтерін, бейімділігін және басқа жеке қасиеттерін, сонымен қатар бағыттылығының профессионалды және зерттеулігін еске отыратын тиімді және бағдарлама бойынша білім беру мүмкіндігін қамтамасыз ету;

2) Мемлекеттік бағдарламаға  енгізілген білімдерді сақтап  және көбейте отырып, білім мазмұнын  тиімді қылып, білім беру стандартының  әсет ететін талаптарына оқулықтың  маңызды толықтырылуына сәйкес  келеді;

3) Болашақ мамандарды  даярлаудың теориялық және тәжірибелік қарым-қатынасын тиімдеу;

4) Білім беру процессін  интенсивтеу;

5) Студенттердің техникалық  және іс-әрекеттік жүктемесін  қысқарту;

6) Педагогикалық принциптерімен  қайшылыққа келмеу керек;

7) Курсты оқуды тек  қана кітаппен және компьютерлік  оқулыққа бағдарламаның жабдықтарымен кіретіні мен ғана қолдануға мүмкіндік береді;

8) Студентке курсты  меңгерудің әр түрлі әдістерінің  тиімді жинағын ұсыну;

9) Олардың қажеттіліктерінің  пайда болуына байланысты келтірілген,  бағдарламалық жабдықтармен (егер  олар қажет болса, қолдануы бойынша барлық инструкцияларды) құруы қажет;

10) Кез келген оқу  тағайндалуының бағдарламалық жабдықталғанына  қойылатын талаптарға жауап беретін  элементтерден құрылады;

11) Негізгі педагогикалық  функцияларды жүзеге асыруының  мүмкіндігіне ие болу(анықтамалық ақпаратты, бақылайтын, тренажерлі және т.б.);

12) Жұмыс імтеудің жабдықталған  шарттарын құру (достық интерфейс,  психологиялық жүктеудің мүмкіндігі  және т.б.);

13) Максималды көріктілігін  қамтамасыз ету, ЭЕМ- ң спецификалық  мүмкіндіктерін қолдану;

14) Көмек мүмкінділігін  беретін оқушы мен оқытушы  арасындағы кері байланыстың  бар болуы;

15) Оқушының бастапқы  деңгей бақылауынан бастап, соңғы  білім бақылауымен аяқтайтын  білім беру кезеңінің әрқайсысында  компьютерлык тест түрінде білімнің  жеке бақылауын қамтасассыз ету;

16) ЭЕМ және дисктерді  қолданбай-ақ компьютерлік оқулықтың  негізгі болып саналатын қағаздық  тасымалдау кітабының мәтіндік  бөлімі бойынша оқыту жүргізілуі  мүмкін;

17) Әр деңгейлік күрделігімен  оқулықтың нұсқасын құруға мүмкіндік беру, яғни білім берудің дербестілігі;

18) Компьютерлік оқулықтың  оның авторы мен өңдеу кезінде  оқушылардың ұсыныстарын еске  сақтау мүмкінділігінің болуы.

Электронды оқулықты құру процесі оқулық құрылатын мәтіндік аймақ сияқты ақпараттың технология аймағымен бір уақыттылы білімді қажет етеді, және тәжірибеде көбінесе екі мамандардың қарым-қатынасы жорамалдануы- «пәндік - дәріскер» және «мамандандырылған бағдарламашы». Бұл жұмыстың негізгі келесі кезеңдерін ұсынуға болады.

• Оқулық мәтіннің алғашқы жазылған вариантының дайындығы(дәріс курсы бойынша әдістемелік өқрал болуы аса қажет, алайда ол мүмкін кейінде негізінен өзгертілсе де);
• Электронды оқулықтарының алыстатылған бөлімдерінің өзара әсер ету «сценариясының» құруы (оқулықтың рационалды құрылымы негізінде және материалды  ұсынудың ұқыптылықпен ойластырылған тізбегі мүмкінайқас сілтемелердің ұйымдастырылуы т.с.с. сонымен қатар мәтінде статикалық орналасқан немесе электронды оқулықты оқу процесінде динамикалы пайда болатын аудио және бейнесюжеттердің, әртүрлі иллюстрациялар сценарилерінің бастапқы дайындығы;
• Компьютердегі электронды оқулық құраушы білімдерінің жүзеге асырылуы.

Мұнда «пәндік-дәріскер»  ақпараттық технология бойынша кез  келген білімдер пайдалы болып табылады, бірақ сондай аса қажет емес. Сонымен қатар, алғашқы екі кезеңдерінен бастап  шешуші  емес болса, рольді пәндік аймақтағы автордың квалификациясыжәне оның педагог пен методисінің қабілеттіліктері болады. Мұның себебі, жазу процесінде тек қана электронды оқулықты емес, сонымен қатар кәдімгі оқу құралымен немесе кітаптың авторына, автор білімінің оқытушы немесе оқырманның біліміне айналуына байланысты белгілі қиындықтарымен соқтығысуға тура келеді. Олардың кейбіреуіне тоқталайық. Білімді трансформациялау процесі жанамалы түрде сызбадағы «автор білімі» - мәтін – «оқырман білімі» мәтіні бойынша жүзеге асырылады және өкінішке орай оның барлық стадияларында қайталанбайтын жоюларды жібереді осылай оқырмансыз өтетін бірінші кезеңде, автормен құрастырылған мәтін автордың білімін емес, тек солар туралы белгілі ақпаратты ғана ұстайды. Білім берудің ішкі формасында квалификациялайтын дәріскер осындай жоюларды азайтуға мүмкіндік жасайтын көптеген қосалқы ресурстардан құралады. Сөйлеу мәнерінің дұрыс қойылған акценттері, ауызша қарым-қатынас артықшылығы тек қана оқытылған бөлімнің аса маңыздысына назар аудару емес, сонымен қатар аудитория мен кері байланысты. Жүйелі құрастыруға, материалды меңгеру деңгейімен тәуелді дәріс жобасын өзгертуге мүмкіндік береді.

Көрсетілген мәселелерді  еске ала отыра оқушылардың электронды оқулықпен жұмысын жоғары деңгейде жеңілдету қажет. Оқытушы әр тарау бойынша (сирек таза сипаттамадан басқа) тек қана оның мақсатын анық және тапсырманың қойылуын тек қана көру емес, сонымен қатар жағдайдың шиеленісуін, пайда болған мәселелер мәннің түсінуі (бұл не үшін қажет? бұл неге ескі ақпарат негізінде жасалынбаған?) тек содан кейін ғана осы шиеленістің шешу механизмін түсіну. Сондықтан, білім берудің ішкі формасымен салыстырғанда оқытушы консультациясының мөлшерімен жүйелілігі шектеулі боғандықтан, электронды оқулықта оқытушының оқушылардың типтік аса ықтимал сұрақтары, меңгерілген материалды бақылау үшін аздаған ішкі тестер туралы көрінісін пайдаланған тиімді.

Электронды оқулықты көрнекілеуге қойылатын талаптар. Электронды оқулықты меңгертуді жеңілдету мақсатында оқу материалын эстетикалық және қолайлы болатындай етіп өңдеу қажет. Оқытылатын материалдың ақпараттық тығыздығы жоғары болуы тиіс. Мәтіндік материал көлемі оқушыны жалықтырмайтындай  сөздер неғұрлым шектеліп берілгені дұрыс. Электронды оқулықтың ақпараттың тығыздығын арттыру үшін мәтін ақпараттың арнайы дидактикалық құралдары мен бөліп көрсетуге болады (астын сызу, дыбыстық әсерлер, анимация, түсін өзгерту). Дисплей экранында орналасқан мәтінде қабылдау үрдісінде (яғни оның ұғыну үрдісінде) көптеген факторлар әсер етеді.

• Мәтіндік зона;
• Мәтіндік тегістеу тәсілі;
• Оның экран беттеріндегі орналасуы;
• Шрифт стилімен өлшемі, таңбасы.

Көз бір қарағанда  жекелеген сөз немесе фраза бөлігін  қамтығаннан гөрі толық бір жолдың аяқталған фрагментті абзацты көрсетеді. Мәтінді қабылдау неғұрлым нәтижелі болады. Мысалы, парақ өлшемі үлкен болғанда мәтін мағыналарға бөлінеді. Ал, альбом форматындағы кітап парақтары  ешқашан бір шетінен екінші шетіне дейін толық жазылмайды. Осы аталған техникалық шектеулер мен дисплей экранына байланысты мәтінге мынандай талап қойылады.

• Мәтіндік зона. Ені 540-570 пиксел аралығында болуы;
• Мәтіндік зона көлдененнен орналасуы тиім;
• Шрифт өлшемі 12 кем болмауы тиіс;

Мәтін шрифті эргономикалық  шектеулерді ескеріп таңдауы  керек. Шрифтің түрі өлшем сияқты мәтіндік сипаттамалар электронды оқулықтың  берілген ақпараттың оқылу дәрежесінде айтарлықтай әсер етуі мүмкін. Психологтардың пікірінше көлбеу Times New Roman типті шрифтер жеңіл оқылады екен. Себебі, мәтінді оқыған кезде көзге ілігетін нәрсе бар болғандықтан көлбеу шрифті көздің әріптері бойынша қозғалысқа жол сілтеп бағыттап отыратындай болады. Ал, тегіс шрифтерді оқу үрдісі көп көңіл бөлуді қажет етеді.

Кесте 1

Дизайн эргономикалық  талаптар