Дене шынықтыру ­ спорттық үйірмелердің мақсат - міндеттері

КІРІСПЕ

       Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Респупликасының әлемдік өркениетке, демократиялық дәстүрге өту жағдайында адамзат қоғамының ғасырлар бойы жинақтаған жалпы құндылықтар мұрасына ден қоюы, рухани адамгершілік негізінде дене тәрбиесін және спортты сабақтастықта дамытып, салауатты өмір сүру дағдылары арқылы дене мәдениетін қалыптастырудың өзектілігі артуда. Бұл мәселе ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан – 2030» бағдарламасында, ҚР «Білім туралы» Заңында, «Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігінің 2009-2011 жылдарға арналған стратегиялық жоспарында» білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі ретінде көрініс тапқан.

          Білім беру жүйесінің маңызды  міндеттерінің бірі­ дене тәрбиесі  арқылы салауатты өмір салтын  қалыптастыру мәселесі. Соған байланысты көптеген құжаттар бар, мәселен: Қазақстан Республикасы Президентінің 1998жылы 18 мамырдағы «Халық денсаулығы» атты мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан Республикасының үздіксіз білім беру жүйесінде «Салауатты ­ денсаулықты сақтау» бағдарламалары.

      Қазакстан Республикасының «Білім туралы» Заңында қосымша білім беру азаматтардың, қоғамның мемлекеттің білімділік және мәдени қажеттіліктерін жан­жақты қанағаттандыру мақсатында білім берудің қосымша дамыту бағдарламалары негізінде іске асырылатын тәрбиелеу және оқыту үрдісі деп көрсетіледі.

           Президентіміз Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан ­ 2030» стратегиялық бағдарламасында «Салауатты әрі гүлденген экономика құрмайынша, біз қуатты мемлекет пен қарулы күштер құра алмаймыз, демографиялық, экономикалық және әлеуметтік міндеттерді шеше алмаймыз, әрбір адамның жеке басының қадір ­ қасиеті мен әл ­ ауқатын арттыра алмаймыз»,­ деген болатын.

      Бұл құжаттардағы негізгі мәселенің бірі ­ дене тәрбиесі арқылы салауатты өмір салтын қалыптастыру, жастар тәрбиесі. Сондықтан да қазіргі мектептер мен мұғалімдерге қойылатын жаңаша талаптар мен өзгерістер туындап отыр. Бұған себеп қазіргі кездегі жеке тұлғаның қоғамдық ­ әлеуметтік мәні ­ дене тәрбиесі назардан тыс қалмауы керек. Сондықтан да тек дене шынықтыру сабағымен шектеліп қалмай, оқушылардың дене мәдениетін қалыптастыру мақсатында сыныптан тыс жұмыстар өткізіп,  спорттық клубтар мен спорттық ұйымдар мен бірлесе әрекет етіп, ең бастысы мектеп ішінде оқушылардың қызығушылығын анықтай отырып спорттық үйірмелерді ұйымдастыру және кәсіби маман жетекшілермен ұйымдаса жұмыс жасау қажет. Сонымен қатар

оқушының  дене мәдениетін қалыптастыру осы мектеп қабырғасынан басталатынын ұмытпауымыз  керек. Оқушыларымыздың жарқын болашақта  үлгілі, дені сау азамат болып өсуі мектепте алған білімі мен тәрбиесіне байланысты екенін  ұмытпай, оқушы тәрбиесінде қателіктер жібермей,еңбек етіп оқушылармен көп жұмыс жасап, олардың бос уақыттарын тиімді өткізу жолдарын қарастырып, қызығушылықтары мен көз қарастарын анықтап, оларға  үнемі бағыт ­ бағдар беріп, дұрыс жолда жүруіне, салауатты өмір салтын қалыптастыруына жағдай жасау мұғалімнің оқушы алдыңдағы міндеті.

Дене шынықтыру  – спорттық үйірмелердегі дене тәрбиесін, жаңа технология мен озат тәжірибені ұлттық және жалпыадамзаттық құндылық қағидаларымен сабақтастыра зерттеу – бүгінгі күн талабынан туындап отырған міндеттердің бірі. Дене мәдениетінің мәнін бүгінгі жаңа заман талабына сәйкес қарастыру – бұл адамды өзі өмір сүрген ортаның жемісі ғана емес, сол ортадағы дене мәдениеті, адамгершілік қарым – қатынасы әрекетімен көрінетін субъект деп танылуымен айқындалады. Дене мәдениетінің әлеуметтік және қоғамдық құбылыс есебінде дене тәрбиесі жүйесін, оның қалыптасуы мен дамуының негізгі заңдылықтарын, оның қызметі мен құрылымын танып білудің қажеттілігі білім мен тәрбие талаптарына сәйкес жалпы орта мектеп оқушыларының дене тәрбиесін жетілдіру үшін қажет. Дене мәдениеті тек мектептегі дене тәрбиесі сабағында ғана емес, ол сабақтан тыс уақытта денсаулыққа байланысты қажетті шаралар жүйесі екенін ескерсек, қазіргі кезендегі жалпы мектеп дене тәрбиесінің жүйесі мектеп оқушыларының денсаулықтарын нығайту мен қоса, олардың бойындағы биологиялық – психологиялық қажеттіліктердің жан – жақты жетілуіне, өмірге белсенді ұстаным мен ізгілікті қатынастарын дамытуды меңзейді.

  Дене шынықтыру ­ спорттық үйірмелер өсіп келе жатқан жас ұрпаққа білім беру саласының бір тармағы болып табылады және ол жеке тұлғаның жан ­ жақты дамуына, күшті де қуатты болып өсуіне, ұзақ уақыт шығармашылық еңбекке жарамды адамды қалыптастыруға, оны Отан сүйгіштікке дайындауға қызмет етеді. Болашақ ұрпағымыздың денсаулығынын мықтылығы салауатты өмір сүруі мектептегі үйірме жетекшісінің жеке басымен, оның теориялық және тәжірибелік дайындығына, ұйымдастыруына тікелей байланысты.

Оқушылармен жастардың  дене дене тәрбиесін және жеке тұлғаның дене мәдениетін қалыптастыру  мәселелері бірқатар ғылыми зерттеулерге арқау  болған М.Таникеев, Т.А. Ботағариев, А.Б. Нұрлыбекова, Б.А. Тойлыбаев, Ж.К. Оңалбек, А.Қарақов, Қ.Т. Жанабаев, Б.М. Сапарбаев, Е.Мұхитдинов және т.б.

Сонымен бірге, оқушылардың спорттық қызметтегі туындаған  мәселелері ғылыми - педагогикалық  зерттеулерде кешенді, құндылық тәсілдері  тұрғысынан өзінің көрнекті ронын тауып  келеді. Оқушылардың спорттық іс – әрекетке деген қатынасы аз зерттелген өзекті мәселе ретінде қалып отыр. Бұл мәселе М.Я. Вилинский, Г.С. Туманян, Е.Қ. Уанбаевтардың ғылыми зерттеулерінде аратұра қозғалады.

Дене тәрбиесі мен спорттың жекелеген әлеуметтік мәселелеріне зерттеулерін арнаған ғалымдар: М.Т. Таникеев, А.О. Мельштейн, М.Н. Кошаев, Б.Қ. Мұхамеджанов және т.б. болды.

Спорттық ортада қандай нәтижеге беретіндігін білу мақсатында спорт психологиясы жөніндегі ғылыми еңбектерді атап өтуге болады: Ю. Ханин, И.А. Фурманов, Е.П. Ильин, А.В. Петровский, М.І. Адамбеков, Ә.Ж. Тастонов еңбектері сондай – ақ Р. Мартенес, И. Торанс, Т.Б.Рохерс және т.б. шет ел ғалымдарының спорт психологиясына кеңінен ғылыми зерттеулері арналған. 

Өсіп келе жатқан жас ұрпақтың дене тәрбиесінің негізі мектепте қаланады. Бұл жүйе дене шынықтыру сабағы, сыныптан тыс спорттық үйірмелер,мектептен тыс жаттығулар мен жалпыға ортақ сауықтыру шаралары арқылы кешенді түрде жүзеге асырылады. Оқушының дене шынықтыру мен спорттық үйірмелерге қатысты аса қажетті әдет – дағдысын қалыптастырып, ынтасын оятады. Осы жерде туындайтын негізгі мақсат – өмірлік маңызы зор дене қимылдарының іс – әрекетін еркін меңгерту үшін қажетті білім мен тәжірибелік дағдыларды оқушыларға үйрету; ондағы икемділік, күш – қуат, жылдамдық, төзімділік және өзге де қасиеттердің жетілуіне жәрдемдесу; бала денсаулығының нығаюына және дене мүшелерінің қалыпты өсуіне, сонымен бірге ақыл – ой қабілеттерінің дамуына көмектесу; сауықтыру сипатындағы әр түрлі дене жаттығуларымен жүйелі түрде өз бетінше айналысу дағдысын қалыптастырып, олардың спортқа деген қызығушылығын тудыру. Ал осы тақырыптың түпкі мақсатына келер болсақ, оқушыларды белсенді өмір сүруге, батылдыққа, табандылық пен шешім қабылдай білуге тәрбиелеу.

Осы мәселелерді  шешу барысында дене шынықтыру мұғалімдерінің жұмысы жан – жақты, әрі сан – саналы болып келеді. Ол әрі оқытады, әрі жаттықтырады және баланың денсаулығын, мінез – құлқын, қабілетін қадағалайды. Ең басты талап – қолға алған іске немқұрайдылықпен қарамау, балаларды және ұстаздық істі сүйе білу, нақты педагогикалық көзқарастарды ұстану, қиыншылықтан қорықпау. Өйткені, балалардың қазіргі талапқа сай келетін дене даярлығын жетілдіруге көмектесе алатын, істің мәнісін жетік біле отырып, олардың дене дамуына жәрдемдесе алатын бірден – бір қабілетті адам дене шынықтыру пәнінің мұғалімі болып табылады.

Сонымен,  мектептегі дене шынықтыру ­ спорттық үйірмелер  және оларды  ұйымдастыру барысында төмендегідей қарама ­ қайшылықтар айқындалады: мектептерде спорттық үйірмелердің аз болуы, үйірме өткізетін орынның жоқтығы, үйірмеге қажетті құрал ­ жабдықтардың жетіспеушілігі, олардың заманауи технологиялармен жабдықталмауы,кәсіби мамандардың жетіспеуі сияқты тағы да басқа үйірмені ұйымдастыруға керек қажеттіліктердің болмауы  проблемаларын анықтай отырып,  курстық жұмысымның тақырыбын «Дене шынықтыру ­ спорттық үйірмелер және оларды ұйымдастыру жолдары» деп таңдауға негіз болды.    

     Зерттеу мақсаты: Оқушылардың бос уақыты мен сопрт түрлеріне қызығушылығын анықтап, сыныптан тыс уақытындағы дене шынықтыру ­ спорттық үйірмелердегі катысымы,оны ұйымдастырудың жолдары.

     Зерттеу міндеттері:

1. Оқушылардың дене шынықтыру мен спорттық үйірмелеріне қатысуын қалыптастырудың теориялық тұрғыдан анықтау.
2. Зерттеу мәселесінің бүгінгі жағдайымен оны дамытудың мүмкіндіктеріне сәйкес, мектептерде оқушылардың үйірмеге қызығушылығын зерттеу.
3. Мектептердегі оқушылардың дене шынықтыру ­ спорттық үйірмелер мазмұнын анықтай отырып, оңы оңтайлы қалыптастырудың жаңа формаларын ұйымдастыру жолдары.
4. Оқушылардың жеке тұлға болып қалыптасуына дене шынықтыру ­ спорттық үйірмелердің  ықпалы.
5. Оқушылардың қызығушылығын анықтап, спорт саласындағы үйірмелердің жаңа түрлерін енгізу.

        Зерттеу нысаны: мектептегі дене шынықтыру ­ спорттық үйірмелер және үйірмеге қатысатын оқушылар.

        Зерттеудің ғылыми болжамы: ­ егер оқушыларға дене тәрбиесінен білім беру тарихи ­ педагогикалық тұрғыда анықталып, мектеп оқушыларының дене мәдениетін қалыптастырудың бүгінгі жағдайы мен мүмкіндіктері айқындалып, оқу үрдісі мен сыныптан тыс жұмыстарда, спорт түрлері бойынша үйірмелерде, оқушылардың өз беттерінше денені шынықтырып, дене мәдениетін қалыптастыратын арнайы әдістемесі қолданылса, онда дене тәрбиесі және спортқа қызығушылық оқушылардың денесін шынықтырумен қатар, денсаулығы нығайып, дене бітімін жақсартады, салауатты өмір салты мен дене мәдениетін қалыптастыруға, спорттың ­ әлемдік бейбітшілік құралы ретінде танып білуіне жол ашылды, дене тәрбиесі және спортқа қызығушылықтың теориялық материалын терең меңгеруге, мектеп оқушыларында дене мәдениеті қалыптасып, дені сау болып тәрбиеленеді, өйткені дене шынықтыру сабағы мен спорттық үйірмелер сабақтан тыс  бос уақытта өз қызығушылығымен өткізіліп оқушының  денсаулығы мен тыныс тіршілігіне ықпал жасай алады.

 Мәселенің  зерттелу деңгейі: зерттеу проблемасы бойынша материалдар жиналып, жүйеге келтірілді; ғылыми аппарат айқындалды; оқу-тәрбие үрдісінің мектептегі дене тәрбиесі және сабақтан тыс оқу-жаттығу сабақтарының жағдайы зерттеліп, бағдарламалар мен ғылыми-әдістемелік әдебиеттер сараланды. Зерттеу жұмысының теориялық негізі анықталды. зерттеу мақсатынан келіп, әдістемелік ұсыныстар негізінде, мақсатты бағыттағы тәжірибелік-эксперимент жұмыстары жүзеге асырылды. Дене мәдениеті іс-шараларына және спорттық жарыстарға дайындау және жарыстарды өткізудің жоспарлары өңделіп, дайындық жасалынды. Бұл кезеңдегі пайдаланылған  негізгі әдістер: бақылау, анкета, сұхбат жүргізу, оқушыларды практикалық, яғни іс жүзіндегі жүргізілетін іс-әрекеттерін талдау. Әсіресе, спортта оқушыларды психологиялық даярлауға үлкен мән берілді.

 Мәселенің  деректік көзі: зерттеу мәселесі бойынша философтардың, психологтардың, педагогтардың және дене тәрбиесі бойынша мамандардың ғылыми еңбектері, ресми материалдар мен құжаттар(ҚР «Қазақстан -2030»даму стратегиясы, ҚР «Білім туралы» Заңы, «Дене тәрбиесі тұжырымдамасы» т.б.), «2007-2011 жылдарға арналған «Қазақстан балалары» бағдарламасы», «Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министірлігінің 2009-2011 жылдарға арналған стратегиялық жоспары», оқу – әдістемелік әдебиеттер, мерзімдік баспа материалдары, бағдарламалар, педагогикалық іс – тәжірибелер.

 Теориялық  негіздері:  Жеке тұлғаны зерттеу мәні туралы тәрбие теориясы, заңдылықтар, ілімдер мен психологиялық тұжырымдамалар, қазіргі жетекші философиялық қағидалар, салауаттылық, демократиялық, кешендік, біртұтастық, жүйелілік  сияқты білім беру түрлері, дене тәрбиесі теориясы саласындағы отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері құрайды.

     Зерттеу әдістері: Зерттеу мәселесі бойынша тарихи, психологиялық, педагогикалық әлеуметтану, дене тәрбиесі және спорт салаларындағы, ғылыми әдістемелік еңбектерге, әдебиеттерге теориялық талдау жасау, мемлекеттік арнайы деректік құжаттарды саралау, сұрақ ­ жауап,  әңгімелесу, сауалнама жүргізу, жалпы білім беретін мектептердегі үйірмелер құжаттарын талдау, тәжірибелік ­ эксперименттік жұмыстар жүргізу.

 Практикалық  маңыздылығы: Мектептің оқу – тәрбие үдерісіне:

• жалпы орта мектептерде ден шынықтыру – спорттық үйірмелерді қалыптастыруда теориялық негіздер мен әдістемлер жасалды;
• оқушылардың дене шынықтыру – спорттық үйірмелерге қызығушылық құндылық бағыттарын қалыптастыру әдістері ұсынылды;
• дене мәдениетін қалыптастыруда сыныптан тыс спорттық үйірмелерді ұйымдастыруда мұғалімдерге арналған жаңа бағыттар ұсынылды;
• зерттеліп отырған мәселе бойынша мектеп жағдай мен мұғалімдердің біліктілігін жетілдіру тәжірибесі қолданысқа енді;
• дене шынықтыру – спорттық үйірмелердің оқыту формалары мен жаңа бағыттарын айқындап практикаға енгізу, оқушылардың шеберліктері мен шығармашылық дербестігін жетілдіру,жалпы мектептердегі осы өзекті зерттеу мәселесін шешуге мүмкіндік берді.

 Практикалық базасы: тәжірибелік – эксперименттік жұмыстар Ақтөбе қаласындағы №34 және №30 орта мектептерінде, Ақтөбе облысы, Темір қаласының С.Бәйішев атындағы орта мектебінде өткізілді.

Дипломдық жоба құрылымы: зерттеу мәселесін шешу жолдарын анықтаумен сәйкес құрылды және ол кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.

Кіріспеде зерттеудің өзектілігі, ғылыми аппараты: зерттеудің мақсат – міндеттері, нысаны, әдістері, мәселенің зерттелу деңгейі, деректік көзі, теориялық негіздері, практикалық маңыздылығы және практикалық базасы.

«Дене шынықтыру  мен спорттық үйірмелердің теориялық  негіздері» атты бірінші тарауда  зерттеу мәселесіне талдау жасалып, дене шынықтыру –спорттық үйірмелерді ұйымдастырудағы  мақсат – міндеттері айқындалып, қазіргі мектептердегі үйірме түрлері туралы мағлұмат беріліп, осы спорттық үйірмелерді ұйымдастыру жұмысының басқалардан ерекшелігі айтылды.

«Мектептегі дене шынықтыру мен спорттық үйірмелерді ұйымдастыру» атты екінші тарауда зерттеу мәселесіне талдау жасалып, мектептердегі дене шынықтыру мен спорттық үйірмелерді ұйымдастыру жолдары мен формалары анықталып, дене шынықтыру – спорттық үйірмелердің салауатты өмір салтын жүзеге асыруда алатын орны туралы мағлұмат беріліп, осы қазіргі заманға сәйкес халықтық педагогиканы спорттық үйірмелерде ұйымдастырылатын мәдени шараларда қолдану мен ұлттық ойындардарға шағын сипаттама беру.