Физикалық есептерді шығару әдістемесінің негіздері пәнінің

         Білімдерді тексеру – бүкіл  сабақ бойындағы  мұғалім мен  оқушы арасындағы байланыстырушы  құрал болып табылады. Тексерудің  оқу процесіндегі мақсаты мен маңызына, тәсілдеріне байланысты ол түрлі қызметтерді атқаруы мүмкін:

1. бағыттыу қызметі;
2. талдау қызметі;
3. білім беру қызметі
4. тәрбие беру қызметі;
5. дамыту қызметі;
6. бақылау қызметі;

Физика пәні бойынша  оқушылардың білімдері мен іскерліктерін тексерудің негізгі тәсілдері мыналар:

1. ауызша тексеру;
2. жазбаша тексеру;
3. практикалық тексеру;
4. графиктік тексеру;

   Кейде соңғы  әдісті алдыңғы 2 әдістерге қосып,  тексерудің 3 әдісін бөліп қарастырады:  жазбаша, ауызшы және практикалық.

    Алайда физика курсында физикалық шамалардың  арасындағы тәуелділік графиктерін оқи білу және сол графиктерді сала алуына  көп көңіл бөледі,сондықтан физика пәні үшін графиктік әдіс қажетті болып табылады.

          Тексерудің негізгі түрлері мыналар:  

1. күнделікті(ағымдағы)тексеру;
2. тақырыптық тексеру;
3. қорытынды тексеру;

            Тақырыптық тексеру қорытынды тексерудің бір түрі болып табылады,өйткені қорытындыны тақырып, бөлім, тоқсандағы бірнешще тақырыптар бойыншы шығаруға болады. Жылдық емтихандар да осыған жатады. Сондықтан тексерудің  2-түрін бөліп қарастырады: ағымды және қорытынды тексеру.

         Физика бойынша оқушылардың білімдері  мен іскерліктерін  тексерудің негізгі қызметтері мен олардың оқу процесіндегі рөлдерін қарастырайық.

         Тексерудің бағыттау қызметінің  нәтижелері  мұғалімге оқушылардың іс-әрекеттерін олардың білімдеріндегі кемшіліктердегі жою үшін және оқу материалын одан әрі жетілдіре оқыту үшін бағыттауға мүмкіндік береді.

          Оқушылардың оқып үйренілетін  материалдардың басты бөліктерін ажырата білу және олардың назарын негігі сұрақтарға аудару үшін мұғалім материалды түсіндіру кезінде міндетті түрде оқушыларға сұрақ қояды. Оқыту процесін қай түрде өтуіне қрмастан оқушыларға жауаптары сабақтың негізгі мақсатын қамт итын сұрақтар қоюы тиіс.Мұнда да тексерудің бағыттау қызметі көрініс табады,өйткені ол бір жағынан, оқушыларды негізгі материалды ажыратуға бағыттасы, екінші жағынан мұғалім әр сабақта осы негізгің материалдды оқушылардың қалай меңгергендігі жайлы мәләмет алады.

         Жаңа материалды игеру кезінде тексерудің негізгі қызметі – білім беру(оқыту)болып табылады. Мұнда тексеру арқылы білім беру жүргізіледі, яғни оқушы жаңа білімдер мен дағдыларды меңгереді. Тексеру тапсырмаларын орындаудың өзі оқыту процесі болып табылады: өйткені ол оқушыға тапсырманың мәтінінен жаңа мәлімет береді; не бұрын қалыптасқан білімін жаңа жоғары дәрежеге көтеруге мүмкіндік береді; не оқушының бойында роционалды оқу еңбегінің іскерліктерін  қалыптастырады, яғни оқулықпен,анықтамалықпен жұмыс істеуді үйренеді.

         Материалды қайталап және білімдерді  бекіту үшін өткізілетін тексерудің  нәтижесінде білім мен іскерлік, дағдылар қалыптасып қана қоймай  анықталып нығая түседі; білімдері,танымдық  көз-қарастары кеңейеді.                Оқушылардыңі өзіндік және бақылау жұмыстарын орындау кезінде бақылау қызметінің ролі артады.  Мұнда тексеру арқылы білім,іскерлік,дағдылардың оқушылардың бойында қаншалықты қалыптасқанын анықтайды.Бұл қызметтің  басты мақсаты – объективті түрде оқушылардың білімдері мен іскерлік,қабілеттерін анықтау. 

          Егер тексеру арқылы білімдер  мен кемшіліктерді анықтаумен  қатар, білім сапасының  жақсы   немесе нашар болуының себептерін  анықтаса, онда бұл жағдайда  тексерудің диагностикалық  (талдау) қызметі жүзеге асады. Тексерудің диогностикалық бағытын күшейту үшін  тапсырмалыр дайындауда алдымен оқушылардың білімдеріндегі артықшалықтар мен кемшіліктер себептері жайлы нақты болжамдар келтірілуі тиіс. Диагностикалық  тапсырмалар мұғалімге оқушылардың білімдеріндегі кемшіліктерді нақтырақ анықтауға  және олардың білім дәрежесін  көтеру үшін жасайтын өз еңбюегін белгілі  бір мақсатқа  сай жүргізуіне мүмкіндік береді.                     Оқушылардың білімінің жетілуі тек оқу материалының  көлеміне ғана емес, сонымен қатар олардыңм интелектуалды іскерліктеріне де тәуелді (жалпылама жасау, қорытындылар шығару, анализ жасау,синтездеу, нақтылау іскерліктерінқалыптастыру, бір сөзбен айтқанда өз білімінің қорын қолдана білу) ал кез келгентексеру оқушының өз білімдерін  қолдана білу іскерліктерін қалыптстыруға мүмкіндік береді, бұл оқушылардың ойлау қабілеттерінің  дамуын арттыра түседі.

         Бұл жағдайда тексерудің жетілдіру (дамыту) қызметі көрініс табады. Мысалы, физикалық құбылыстарды үйреніп – игерілген  ұғымдар, заңдар, теориялар негізінде түсіндіру; өзгертілген жаңа жағдайларда өз білімдерін қолдана білу іскерліктерін тексеру осы іскерліктердің  қалыптасуын анықтаумен қатар, сол қалыптасқан білімдер мен дағдыларын өз бетінше қолдануға; өз түсінігін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Тексеру барысында оқушылардыңм ойлау қабілетін жетілдіру мәні де осыда жатыр.

      Тексрудің тәрбиелік қызметі оқушылардың өздерінің оқу жетістіктері жайлы алғашқы, әрі маңызды есепберуінің  түрі болып табылады. Тексеру барысында оқушы мұғалім және сыныптас құрбыларын алдында өзінің  оқудағы нәтижелерін жөнінде мәлімет бюереді. Оның жетістіктері кемшіліктерінің нәтижелері жалпы көзқарастық бағаға ие болады. Оқушының жауабы, оның білімі, оқуға деген ықыласы оның сыныптағ оқушылар тобының  арасындағы орнын; оған деген оқущылардың, мұғалімдердің көзқарасын анықтайды және мұның өзі  үлкен тәрбиелік мәнге ие.

     Білім беру  нәтижелерінің  анықтаудың  күнделікті және қорытынды тексеру тәсілдерін  қолданылуы мүмкн, алайда ол көбіне жеке және фронтальді түрде сұрақтар қою арқылы жүргізіледі.

       Күнделікті  тексеруде есепьтерді шығару (тақтада  және жеке дара),яғни жазбаша  тексеруге көп көңіл бөледі. Оқыту  үрдісінде білім  сапасын анықтау  үшін оқушылардың алған білімінің   мөлшерін анықтап, тексеру мен  бағалау, нәтижесін саралау ең маңызхды роль атқарады.

     Бірақ қазіргі  таңда олардың алған  білімінің  мөлшерін анықтау, бағалау үшін  әртүрлі тәсілдермен қатар әр  түрлі критерийлер қолданылады.  Бүгінгі күні білім беру мен  оқушылардың алған білім деңгейін  айқындап тексеру, саралауда өзекті  мәселелердің бірі – жаңа технглогиялық әдістерді қолдану.

     Бұл тұрғыда  Қазақстандық білім беру жүйесінде  білімді тексерудің  тестікрейтингтік жүйесі кең көлемде қолданыс табуда.

Оқушы білімін, іскерлігі мен дағдыларын  тақырыптық бақылау жұмысын  орындауларында бағалау.        

             Оқушылар барлық тақырып материалдарын біртіндеп игереді. Бұл оқушы білімін, онда қалыптасатын біліктілік пен дағдыларды логикалық тұрғыда біршама тиянақталған оқу материалдары бойынша тексеріп, есепке алуды қажет етеді.  Қандай да бір жазбаша тексеру жұмысы орындалған соң балалар назарына тапсырмалардың көрнекі етіп жазылған үлгі жауаптары ұсынылады.

             Білімдерді бағалау – тексеру секілді зор тәрбиелік мәнге ие. Дұрыс бағалау арқылы мұғалім әрқашан оқушының білім мен іскерліктерін қалыптастыруға  және оқушыға  өз еңбегін бағалай алуға үйретеді.

              Бағалауға қойылатын басты талап  – бағаның әділ қойылуы. Бағалауға  мұғалімнің  көңіл – күйі, жекелеген  оқушыларға  деген өзіндік көзқарасы, оқушылардың сабақта тәртіп бұзуы, т.б. білімдер мен іскерліктерге  байланысты емес  себептері кері  әсерін тигізбеуі қажет. Оқушының сабақтан қалғаны үшін, тәртіпті бұзғаны, үшін бағаны жазалау құралы ретінде пайдалануға болмайды.

        Оқушы өз жауабы қате болса, оны қызыл түсті сиямен сызып, дәптеріне дұрыс жауапты жазады да, өз жұмысын бағалайды және дәптерін мұғалімге өткізеді. Келесі сабақта ұстаз жұмыстарға талдау жасап, бағаларын бекітеді. Бұл, бірішіден, шәкірттерді бақылау жұмысын орындауға ынталандырады, екіншіден, оларда өзіне-өзі сынай караушылық сияқты өнегелі қасиеттер қалыптастырады.

 а) Ауызша жауап беруді бағалау.

Егер оқушы:

• қарастырылып отырған құбылыс немесе заңдылықтың физикалық мағынасын толық түсінсе; заңдар мен теорияларды білсе және оларды нақты мысалдармен бекіте алса сонымен қатар оларды жаңа жағдайларда,практикалық жұмыстарды орындау барысында қолдана алса;
• негізгі ұғымдар, заң-теориялардың нақ анықтамасы; өлшем бірлігі мен өлшеу тәсілдерін білсе;
• өз  жауабын қарапайым демонстрациялық тәжірибелермен нақтылай алса онда ол оқушыға“5” деген баға қойылады.
• 1 немесе 2 болмашы қателік жасаса және оларды өз бетінше немесе аздап мұғалімнің көмегімен түзете алса онда ол оқушыға “4” деген баға қойылады.
• оқулық мәтінін толық түсінбегенін  байқатса және  жауап бергенде бір-екі қателіктер жіберсе онда ол оқушыға “3” деген баға қойылады.
• бір ғана  сұраққа жауап  бергенде екіден көп  қате жіберіп, оны тіпті мұғалімнің көмегімен де түзете алмаса онда ол ол оқушыға “2” деген баға қойылады.

Егер оқушы қойылған сұрақтардың  біреуіне де дұрыс жауап  бермесе, ол оқушыға “1” деген баға қойылады.

ә) Жазбаша өзіндік, диктант және бақылау  жұмыстарын бағалау.Тақырыптағы анықтамалар мен негізгі формулаларға балалардың назарын аудару және оларды есте сақтау мақсатымен физикалық диктант жұмысы өткізіледі. Оның мазмұны магнитофоннан (алдын ала жазылған) тыңдалады.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               Бұл мұғалімнің жұмысты әр оқушының өздігінен орындауьн қадағалауға мүмкіндік береді.

    Физикалық  диктанттағы сұрақтардың жауаптары  1 -кестеде келтірілген үлгі түрінде  компьютер немесе кодоскоп арқылы  көрсетіледі.

Реті№	Формулалар, анықтамалар
1 2	а)P═mg ә)m═ρV

 

        Оқу материалы біршама тиянақталған кезде өзіндік жұмыс орындалады. Өзіндік жұмыс бірнеше нұсқадан тұруы мүмкін. Ол шамамен 15 минутқа есептеледі. Мөлшерлі уақыт өткен соң экранға компьютер немесе кодоскоп арқылы үлгі жауап түсіріледі.

       Оқушылардың физикадан тақырып бойынша алған теориялық білімін есеп шығаруға қолдана білу дағдысының қандай дәрежеде калыптасқандығын анықтау үшін тақырыпшадан кейін кысқа мерзімді бақылау жұмысы жүргізіледі. Ал тақырып толық оқылған соң, қорытынды бақылау жұмысы өткізіледі. Оның мазмұны тақырыптағы негізгі материалдарды қамтып, оқушы білімін үш деңгейде тексеруге мүмкіндік беретіндей етіп құрастырылады.

Мысал келтірейік.

Бақылау жұмысының үлгісі.

1. Молекулалық - кинетикалық  теорияны негізге алып, зат күйлерінің құрылысындағы айырмашылықтарды түсіндір.

2. Таудан сырғанап  түскен шаңғышы біраз уақытка  дейін жазық жерде қозғалып  бара жатты:

а) не себепті шаңғышы  тау етегінде тоқтап қалмай, горизонталь  беттегі козғалысын жалғастырды?

ә) не себепті, әйтеуір  бір кезде шаңғышы тоқтайды?

б) егер шаңғышы  мен  қар арасында үйкеліс күші және қозғалысқа әсер етуші басқа да үйкелістер болмаса, таудан сырғанаған шаңғышы қайтер еді?

3.  Еденде жатқан  кірпіш еденге 700 Па кысым түсіреді. Еденмен жанасып жатқан кірпіштің  бетінің ауданы О.ОЗм². Кірпіш еденге қандай күшпен әсер ететінін анықтаңдар.

4.   Бала орындықты  орнынан көтермей қабырғаға 0,5 м аралыққа жылжытып апарады.  Ол орындықты горизонталь бағытта  100 Н күшпен итереді. Баланың  істеген жұмысын есептеп табындар.

    Бықылау жұмысының нәтижелері  білім элементтері бойынша кестеде келтірілгендей үлгіде талданады.

Реті№	Білім   элементтері	Оқушылардың  журналдағы рет нөмірі                         4    7    11   12   18   20
1.1	ә) шаңғышы үйкеліс  күшінің әсерінен тоқтайды	I      I      I     V     I       V
1.2	б)  қозғалысқа  кедергі  келтіретін басқа күштер болмаса, шаңғышы  түзу сызықты бірқалыпты қозғалар еді	O      O     O     V     I     V
2.1	Формула жазылған:              F═p*S	O      I      O      O      I     V
2.2	Күштің сан мәні алынған                                F═21H	O      I        I       I          I        V
3.1	Формула жазылған:               A═F*S	O      I        I       I          I        V
3.2	Жұмыстың сан мәні алынған:            A═50Дж	V      I        O       O        V       O