Құрылыс саласындағы қаржылық есептілік және ақпаратты ашу

Тұтастылық дегеніміз – кәсіпорынның бухгалтерлік қорытынды есебінде осы кәсіпорындағы орындалған барлық шаруашылық операциялардың міндетті түрде қамтылып, көрсетілуі болып табылады.

Тізбектілік дегеніміз – кәсіпорынның бір есепті кезеңінен екінші есепті кезеңіне дейінгі орындалған операциялардың күнделікті тіркеліп отыруы.

Салыстырымдылық, бұл – бухгалтерлік қорытынды есептің бір кезеңдегі мәліметінің екінші есепті кезеңнің мәліметімен салыстырылып көрсетілуі болып табылады.

Белгіленген заңға сәйкес, есеп беру кезеңі барлық кәсіпорындар үшін 1 қаңтардан 31 желтоқсанға дейінгі аралық болып бекітілген.

Бірінші қорытынды есеп жылы болып кәсіпорынның жаңадан құрылған күнінен бастап немесе кәсіпорынның қайта ұйымдастырылған уақытынан, яғни тіркелуінен басталып сол жылдың 31 желтоқсанына дейінгі уақыт аралығы саналады.

Егер кәсіпорын тіркеуден 1 қазан мен 31 желтоқсан аралығында өткен жағдайда, ол кәсіпорынның алғашқы есеп беру уақыты келесі жылдан басталады. Кәсіпорынның тіркеуден өткенге дейінгі  операциялары бойынша шығындары алғашқы жасалатын бухгалтерлік қорытынды есепке қосылады.

Қаржылық есептілік №30 ҚБЕС-на сәйкес жасалады. Қаржылық есептілік, оған аудиторлық және тексеруші комиссияның қорытындысы берілгеннен кейін серіктестіктің қатысушысына ұсынылады.

Бухгалтерлік есеп жүйесіндегі барлық жазулар жұмыс шоттар жоспарының классификациясына сәйкес болуы керек.

Қаржы шаруашылық операцияларын құрудың бастапқы құжаттары болып Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің талаптарына және жақтардың келісіміне сәйкес рәсімделетін шарттар, келісімдер, бұйрықтар және т.б. болып табылады. Бастапқы құжаттар 1994 жылғы 16 қарашадағы №73 Қазақстан Республикасының Мемлекеттік статистикалық комитетімен бекітілген бастапқы есеп құжаттарының ведомоствоаралық нысандар альбомына сәйкес рәсімделеді.

 

2. Құрылыс кәсіпорынының қаржылық қорытынды есептілігінің ерекшелігі

 

Шаруашылық есеп саясатында барлық өзгерістерді, жаңалықтарды және құрылыс қызметінің есебінің құрылысқа қатысушылардың өзара арақатынастарының тандалған схемасы ерекшеліктерін көрсету керек. Мұны жасаудың негізі мен базасы ретін пайдаланылатын құжаттар:

• БЕС 12 “Күрделі құрылысқа мердігерлік келісім” 21.05.97 жылы №7 және 14.02.03 жылы №61 нұсқаулар бойынша өзгерістерімен енгізілген;
• 29.10.02 жылы №542 ҚР ҚМ “Қаржылық есептілікті жасау мен ұсынудың концентуалды негіздерін бекіту туралы” бұйрығы.

Қаржылық есептілікті тапсыру көзделген есепті кезең аяқталғанда субъект алдында қаржылық ақпаратты ұсынудың дұрыстығы мен толықтығы туралы сұрақ тұрады.

Мердігер құрылысты аяқтаса да, аяқтамаса да мыналарды көрсету керек: есепті кезеңдегі әрбір құрылыстық – мердігерлік шарттың табыс сомасын, сонымен қатар құрылыстық – мердігерлік шарт ағымдағы есепті кезеңде ашылып, жабылған жағдайда, табыс сомасы дұрыс анықталады және объектіні қабылдау актісіне қол қойғаннан кейін тапсырыс беруші қабылдаған көлемде ашылады.

Объектінің құрылысы есепті кезеңде аяқталмаған жағдайда, есептілікте танылатын және ашылатын табыс есепті кезеңдегі танылған көлемі қол қойылған жұмыстарды қабылдау-тапсыру актілері бойынша орындалған жұмыстардан есепті кезеңде танылған шығындарды шегергендегі айлық табыстар сомасына тең.

Есепте кезеңде танылған табыс көлемін анықтауға пайдаланылатын тәсіл. Жұмыстың орындау пайызын анықтауға пайдаланылатын нұсқа.

Есепті кезеңнің сонында аяқталмаған құрылыс бойынша мердігер мыналар туралы қосымша ақпаратты ұсыну керек:

• шеккен жалпы шығындар сомасы;
• алынған аванстар сомасы;
• ұстап қалынған сома.

Мердігер көрсетуі қажет:

• актив ретіндегі мердігер келісім бойынша тапсырыс берушінің қарызының жалпы сомасын;
• міндеттеме ретіндегі мердігер келісім бойынша мердігердің қарызының жалпы сомасын.

Мердігерлік келісім бойынша тапсырыс берушінің қарызының жалпы сомасы тапсырыс берушінің дебиторлық борышын білдіреді, ал мердігерлік келісім бойынша мердігердің қарызының жалпы сомасы мердігердің кредиторлық қарызын білдіреді.

Мердігерлік келісімшарт бойынша ақпаратты ашу процесін мына мысалдан қарастырайық. Есепті кезеңнің соңында бірінші құрылыс нысанының жылдық тұрақты бағасы бар мердігерлік келісімшарт бойынша келесі ақпараттары бар болған жағдайда:

 

 

Ашылуы қажет ақпараттар	Келісімшарт 1	Келісімшарт 2
Табысты тану принципіне сәйкес есептелінген мердігерлік келісімшарт бойынша табыс	200,0	175,0
Шығысты тану қағидасына сәйкес есептелінген мердігерлік келісімшарт бойынша шығыс	60,0	107,0
Болжамды зияндар	-	20,0
Есептелінген табыстар минус болжамды зияндар	104,0	48,0
Кезеңде шеккен шығындар	60,0	150,0
Мердігерлік келісімшарт бойынша табыстар	200,0	175,0
Аралық шоттар	25,0	170,0
Мердігерлік келісімшарт бойынша фактураланбаған табыстар	175,0	75,0
Алынған аванстар	150	150

 

Осылайша, бірінші келісімшарт үшін есепті кезеңде танылуы тиіс табыс сомасы 200,0 мың тенгені құрады. Мердігерлік келісімшарт бойынша шығындар және танылған табыстар сомасы (60+140)=200,0 мың тенге. Алынған аванстар – 150 мың тенге. Актив ретіндегі мердігерлік келісім бойынша тапсырыс берушінің қарызының жалпы сомасы (0+140)-25=175 мың тенге.

Екінші келісімшарт үшін: есепті кезеңдегі табыс сомасы – 175,0 мың тенге. Мердігерлік келісімшарт бойынша шығындар және танылған табыстар сомасы (107+48)=156 мың тенге. Алынған аванстар – 150,0 мың тенге. Мердігердің қарызының жалпы сомасы (107+48)-170=(15) құрады және олар міндеттеме ретінде есепке алынады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер:

 

1. Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік  есепке алу және қаржылық есеп  беру туралы» заңы. 2007ж. (өзгертулер  мен толықтырулар енгізілген).

2. Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» заңы. 1998ж.

3.