Микроэкономика пәніне кіріспе

Әдебиеттер тізімі:

1. Хайман Д.Н. Современная микроэкономика: анализ и применение. Т. 1, 2. - М.: Финансы и статистика, 1992
2. Вэриан X. Микроэкономика. Промежуточный уровень. Современный подход. - М.: ЮНИТИ, 1997
3. Гальперин В.М., Игнатьев С.М., Моргунов В.И. Микроэкономика. Т. 1, 2. - СПб.: Экономическая школа, 2002

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7- тақырып.  Өндіріс теориясы

 

Дәрістің  мақсаты: Өндірісте қолданылатын өндіріс факторлары мен осы ресурстарды пайдалану арқылы өндірілетін тауарлардың мөлшері арасындағы байланысты зерттеу.Өндірілетін тауарлардың саны өндірістегі технологиялық әдістердің ерекшеліктерін анықтау.

 

Тақырыпқа сұрақтар:

1. Өндірістік функцияның кейбір жалпы қасиеттері
2. Жалпы, орташа және шекті өнімдердің түсінігі
3. Факторлар икемділігі
4. Өндіріс функциясының түрлері

 

Тақырыпқа қысқаша  мазмұндама (тезистер):            

 Адам Смит кәсіпкерліктің  экономикалық тәукелге баратын  меншік иесі иесі ретінде қарастырады.  Оның ойынша кәсіпкер пайда табу, комерцияны іске асыру үшін әрекет етеді. Кәсіпкерліктің субъектісі мен объектісін бөліп қарастыруға болады.

Кәсіпкерліктің субъектісіне жеке тұлғалар,әртүрлі ассоциациялар  және мемлекет жатқызылуы мүмкін. Кәсіпкерліктің объектісіне әртүрлі шаруашылық қызметі, коммерциялық делдалдық, инавациялық, консультациялық қызмет,құнды қағаздар мен операциялар қызметінің мазмұнына байланысты кәсіпкердің бірнеше түрлері болады:

1. өндірістік кәсіпкерлік,онда  товарлар мен қызметтердің өндірісі, информация,рухани құндылықтар пайдаланылады; 

2. коммерциялық кәсіпкерлік,онда  товар мен қызметтерді қайта  сатуды іске асыратын келісімдер  мен операциялардан тұрады. Бұндай  кәсіпкерліктегі пайда товарларды  сатып алу құнынан жоғары бағамен  өткізуге негізделген;

3. қаржылық кәсіпкерлік,коммерциялық  кәсіпкерліктің бір түрі,мұндағы  сату,сатып алу объектісі ақша, валюта, құнды қағаздар;

4. делдалдық кәсіпкерлік,  келісім жасауға ынталы тұлғалардың  арасын біріктіруге бағытталған  қызмет түрі;

5. сақтандыру кәсіпкерлігі, онда кәсіпкерлер сақтандыру жарнасын алады,сақтандыратын жағдай орын алған кезде ғана төлем жасайды.

Барлық кәсіпкерлік  формалары табыс табуға бағытталған, ол үшін шектелген ресурстарды тиімді үйлестіру қажет. Осындай ресурстарды  үйлестіру кәсіпкерлік қызметтің ең қажетті буыны болып табылады.

Шумпеттердің ойы бойынша  ресурстарды үйлестірідің 5 бағытын  қамтуы мүмкін.

1. жаңа игіліктерді дайындау немесе жаңа сапалы игіліктерді дайындау.
2. жаңаша өндіру әдісін енгізу.
3. жаңа өткізу рыногін игеру.
4. жаңа шикізат түрлерін,жартылай фабрикаттарды игеру.
5. өндірісті қайта ұйымдастыру.

Кез келген уақыт аралығында басқаша ресурс комбинациялары пайда  болуы мүмкін.Кәсіпкерлік осы  қасиетін Ж.Б.Сэй байқап, А.Смиттің  кәсіпкерлікке берген анықтамасын  толықтырды: кәсіпкерлік өндіріс факторларын үйлестіруші экономикалық агент. Кәсіпкерлік қызмет меншіктің қандайда бір түрлерімен байланысты.  

Бақылау сұрақтары

1. Изокванта. Өндіріс факторлардың өзара алмасуы
2. Өндіріс ауқымының өсу тиімділігі

 

Әдебиеттер  тізімі:

1. Закон РК «О государственной поддержке малого предпринимательства» от 17 июля 1997 г.
2. Закон РК «О банкротстве» от 11 июля 2001 г. (с изменениями и дополнениями)
3. Закон РК «О лицензировании» от 13 июля 2001 г. (с изменениями и дополнениями)
4. Закон РК «О налогах и других обязательных платежах в бюджет». 1 января 2002 г. (с изменениями и дополнениями)
5. Закон РК «О профессиональных союзах» от 05 мая 1993 г. // Советы Казахстана
6. Мамыров Н.К., Кулекеев Ж.А., Султанбекова Г.К. Микроэкономика. - Алматы: Экономика. КазГАУ, 1997
7. Микроэкономика. Практикум. Задачи, тесты, ситуации. - СПб.: Литера плюс, 1994
8. Мухамедиев Б.М. Микроэкономика. - Алматы.: Казак университетi, 2001
9. Нереев P.M. Курс микроэкономики. - М.: Норма, 2001
10. Пиндайк Р., Рубенфельд Д. Микроэкономика. - М.: Дело, 2001
11. Самуэльсон П. Экономика. Т. 1, 2. - М.: Финансы и статистика,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 8 – тақырып.  Өндіріс шығындары

 

Дәрістің мақсаты: Өндірістегі өнім шығару көлемінің өзгеруіне байланысты шығындардың қалай өзгеретіндігін талдау, өндірістің экономикалық және бухгалтерлік шығындарын ажырата білу.

 

Тақырыпқа сұрақтар:

1. Өндірістің қысқа мерзім кезеңіндегі шығындары
2. Орташа және шекті шығындар
3. Шекті, орташа айнымалы және орташа жалпы шығындар арасындағы қатынас
4. Ұзақ мерзім кезеңіндегі өндірістік шығындар

 

Тақырыпқа қысқаша мазмұндама (тезистер):            

 Шығындар деп қандай  да бір өндіріс көлемін өндіруге  жұмсалған өндіріс факторларының  ақшалай құнын алуға болады. Өндіріс  шығындарына байланысты өндіріс  тиімділігі анықталады.

Өндіріс шығындарын біріншіден кәсіпорыннның меншігіне қатысты  ішкі және сыртқы шығындар деп жіктеуге болады. Екіншіден өндірілетін өнім санына тәуелділігіне байланысты тұрақты  және ауыспалы шығындар болады.

Сыртқы шығындар – еңбек, шикізат, транспорт қызметі сияқты ресурс жеткізушілердің есебіне төленген ақшалай сома.

Ішкі шығын – төлем жасалмайтын, кәсіпорынның меншік ресурстарын кәсіпорын игілігіне пайдалану дегенді білдіреді.

Қалыпты бухгалтерлік пайда – ішкі шығын элементі болып табылады. Ол кәсіпкердің кәсіпкерлік қабілеттілігін қолдауға қажет минималды төлем. Бухгалтерлер мен экономистер үшін пайда 2 түрлі мағынаны білдіреді.

Бухгалтерлік пайда = TR - сыртқы шығын

Экономикалық пайда=TR-TC (сыртқы және ішкі шығындар және қалыпты  бухгалтерлік пайда).

Тұрақты шығындар -  өндіріс көлеміне тәуелсіз өнім өндірмесі де болады. Оған несие үшін төленетін процент, арендалық төлем, күзет шығындары т.б. жатады.

Ауыспалы шығындар -  өндіріс көлеміне тәуелді негізінен шикізаттарға жұмсалатын шығындар.

Экономикалық ғылымда өндірістік тиімділікті бағалауда осы шығын түрлерінің орташа өлшемдері пайдаланылады: AFC – орташа тұрақты шығын, AVC – орташа ауыспалы шығын, ATC – орташа жалпы шығын.           

 Қысқа мерзімде шекті өнімділіктің кему заңы. Бұл заң бойынша тұрақты ресурсқа ауыспалы ресурстың бірлігін қосатын болсақ, белгілі бір уақыттан кейін ауыспалы ресурс бірлігіне есептелген шекті өнім азаяды.

МР – ауыспалы ресурс бірлігін қосудан өндіріс көлемінің  қаншаға өзгергендігін өлшейді. МР = ΔTP/ ΔL; АР – орта өнім ауыспалы ресурс бірлігіне есептелген жалпы өнім. АР = TP/ L

Кәсіпкер үшін ұзақ мерзім өндірістік қуатты да өзгертуге жеткілікті, сондықтан ұзақ мерзімді өзгермелі  факторлармен сипатталады деп атайды.

Ұзақ мерзімде өндіріс  масштабын ұлғайтудан өндіріс масштабының жағымды әсері және өндіріс масштабының жағымсыз әсері болуы мүмкін.  

Бақылау сұрақтары

1. Өндірістік шығындар түрлері
2. Ұзақ уақыт мерзіміндегі шығындар функциясы
3. Фирманың қысқа мерзімдік шығындары: түрлері, динамикасы, өзара байланыстары

Әдебиеттер  тізімі:

1. Мамыров Н.К., Кулекеев Ж.А., Султанбекова Г.К. Микроэкономика. - Алматы: Экономика. КазГАУ, 1997
2. Микроэкономика. Практикум. Задачи, тесты, ситуации. - СПб.: Литера плюс, 1994
3. Мухамедиев Б.М. Микроэкономика. - Алматы.: Казак университетi, 2001
4. Нереев P.M. Курс микроэкономики. - М.: Норма, 2001
5. Пиндайк Р., Рубенфельд Д. Микроэкономика. - М.: Дело

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

9 - тақырып.  Жетілген бәсекелі рынок

 

Дәрістің  мақсаты: Нарық құрылымы туралы түсінікті қалыптастыру, Жетілген бәсекелес нарықтың модельдерін меңгеру.

 

Тақырыпқа сұрақтар:

1. Жетілген және жетілмеген бәсеке түрлері
2. Жетілген бәсекенің сипаты және жетілген бәсекелі нарықтағы сатушының өніміне деген сұраныс
3. Қысқа мерзімде пайданы максимизациялау
4. Ұзақ мерзімде пайданы максимизациялау

 

Тақырыпқа қысқаша  мазмұндама (тезистер):            

 Таза бәсекелі рыноктың  негізгі белгілері: көп фирмалар саны. Негізгі белгісі, өзара тәуелсіз сатушылар, әдетте өнімін жақсы ұйымдастырылған рынокта ұсынады.

Өнім біртекті. Бәсекелес  фирмалар бірдей өнім өндіреді. Берілген бағада тұтынушыға қайсы сатушыдан  сатып алуы бәрібір. Өнім біртүрлі болғандықтан «бағалық емес бәсеке» туралы айтуға негіз жоқ.

Таза бәсекені рынокта  жеке фирмалар өнім бағасына өте әлсіз  бақылау жасайды. Бұл жағдайда әр фирма өндірістің жалпы көлемінің  аз ғана бөлігін өндіргендіктен, өндірісті  фирманың азайтуынан және көбейтуінен  жалпы рыноктық ұсыныс, баға өзгере қоймайды. Әр бәсекелес фирма рыноктық бағамен келіседі, баға анықталған өлшем болып қалады.

Салаға кіру – шығу ерікті. Жаңа фирмалар жеңіл кіре алады, жұмыс атқарып жатқан фирмалалар бәсекелі рыноктан шығуына жол ашық. Ешқандай заңдық, технологиялық, қаржылық немесе басқадай кедергі жоқ.

Таза бәсекелі рынок  іс жүзінде өте сирек кездеседі. Таза бәсекелі рыноктың аналитикалық және практикалық маңызы бар.

Жеке фирмалар кездестіретін  сұраныс икемді екенін ескеру керек.

Сатушы үшін өнім бірлігіне тағайындалған баға орташа кіріс (өнім бірлігінен алынатын кіріс) болып табылады. Сонда баға мен орташа кіріс әртүрлі көзқарастағы,  бірақ бір ғана нәрсе.

Жалпы (жиынтық) кіріс  товар бағасын өнімнің сәйкес көлеміне көбйету арқылы алынады.

Өндіріс көлемін өзгертуде фирма мүмкін кіріс деңгейін қарастырады. Шекті кіріс қосымша өнім бірлігін сатудан жалпы кірістің өсімін (өзгерісін) көрсетеді.

Таза бәсеке жағдайында товар бағасы жеке фирма үшін тұрақты  болғандықтан, келесі өнім товар бағасын  төмендетпестен – ақ сатылуы мүмкін.

Шекті кіріс жетілген бәсекелі рынокты тұрақты, өнім бағасына тең.

Фирма max пайда және min шығын жұмсауына сай өндіріс көлемін аналитикалық 2 әдісі бар: біріншісі, жалпы кірісті жалпы шығындармен салыстыру болса; екіншісі, шекті кірісті шекті шығындармен салыстыру. Екеуі де тек таза бәсекелі фирмаға ғана емес жетілмеген рынок фирмалалары үшін де қолдануға жарамды.  

Бақылау сұрақтары

1. Бәсекелес фирманың қысқа мерзімдік ұсынысы
2. Ұзақ уақыт мерзіміндегі тепе- теңдік және тауарлар ұсынысы.
3. Пайда парадоксі

Әдебиеттер  тізімі:

1. Мамыров Н.К., Кулекеев Ж.А., Султанбекова Г.К. Микроэкономика. - Алматы: Экономика. КазГАУ, 1997
2. Мухамедиев Б.М. Микроэкономика. - Алматы.: Казак университетi, 2001
3. Нереев P.M. Курс микроэкономики. - М.: Норма, 2001
4. Пиндайк Р., Рубенфельд Д. Микроэкономика. - М.: Дело, 2001
5. Есенғалиева Қ.С. Микроэкономика – Алматы: 2007
6. Құдайбергенова К.С. Микроэкономика – Алматы: 2005

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

10 – тақырып. Монополия және монопсония

 

Дәрістің  мақсаты: Монополия ұғымына түсініктеме беру және монополияның ерекшеліктерін меңгеру.

 

Тақырыпқа сұрақтар:

1. Монополияның белгілері, түрлері
2. Салаға кірудегі кедергілер
3. Шекті шығын мен шекті кірісті теңестіру
4. Табиғи монополия
5. Баға дискриминациясы

 

Тақырыпқа қысқаша  мазмұндама (тезистер):  

Абсалютті немесе таза монополия  – жақын  баламасы жоқ ерекше өнімді бір фирманың өндіріп, сатуы. Негізгі белгілері:

- сала бір фирмадан тұрады, өндіруші де, қызметті жеткізуші де бір ғана фирма;

- монополист өндіретін өнімнің жақын баламалары жоқ,

- жетілген бәсекелі рыноктағы фирма бағамен келіседі, ал монополист бағаны бақылайды (билігі абсалютті емес) себебі, өз өнімінің жалпы ұсынысын реттей алады. Монополист  өнімге деген сұраныс өзгергенде бағаны өзгерте алады, ұсынысты реттейді;