Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттырудың мәні мен маңызы

                                              ЖОСПАРЫ

КІРІСПЕ

Ι-ТАРАУ.Бәсекелестік қабілеттің теориялық негіздері

1.1.Бәсекелестің түрлері мен формалары

1.2 Кәсіпорынның бәсекелік стратегиясы

1.3.Кәсіпорынның экономикалық қауіпсіздігі

ΙΙ-ТАРАУ. КӘСІПОРЫННЫҢ БӘСЕКЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІНЕ  ЖЕТУ ЖОЛДАРЫ 

2.1.Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттырудың мәні мен маңызы

2.2.Кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігін арттыру жолдары

ҚОРЫТЫНДЫ

Қолданылған әдебиеттер көздері

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Қазақстан өз алдында егемендігін  алып, тәуелсіз, көк туы желбіреген ел болып қалыптасқаннаң кейін, кең  байтақ әлемде өз орнымызды табу мақсатында нарықтық жүйеге көшіп - әлемдік экономиканың бір бөлігі ретінде орныға бастадық. Өндіріс – елдің экономикалық потенциалының негізі, бәсекеқабілетті  өндіріс ғана экономиканың бәсекеқабілеттілігін қамтамасыз ете алады. Қазақстан  Республикасының өндірістік саясаты  осы салада жасалатын барлық нормативтік  құқықтық актілер, мемлекетті басқару  процедуралары және әр түрлі даму бағдарламаларының ең басты басыңқы  мақсаты Қазақстан кәсіпорындарының бәсекеқабілеттілігін қамтамасыз ету  үшін жағдайлар жасау, яғни соның  нәтижиесінде жалпы экономиканың бәсекеқабілеттілігін жоғарлату. Қазақстанның өндірістік бәекеқабілеттілігі  адамдарды оның саяси шеніне, қоғамдағы  жағдайына тәуелсіз біріктіру. Бәсекеқабілеттілігі  жоғары өндірісті қалыптастырудың  нәтижиелері төмендегідей:

• ішкі нарықтың дамуы және ЖІӨ-нің өсуі
• халықаралық шикізат нарығының жағдайына қарамастан валютаның түсуі және экспорттын өсуі
• бюджетке салықтың тұрақты түсуі
• шикізатты терең өңдеуді қамтамасыз ету үшін табиғат ресурстарын тиімді қолдану
• елдің ғылыми потенциалын сақтау және дамыту
• халықты жұмыспен қамту
• саяси және әлеуметтік тұрақтылық

Менің курстық жұмыстың мақсаты  – кәсіпорынның бәсекеқабілеттілігін жоғарлату жолдарын айқындау, бәсекелестік формаларын және бәсекелестікті қамтамасыз ететін әдістерді көрсету.

Кәсіпорындардың негізгі мақсаты - өнім сапасын жоғарылату, оны нарықта  жылжыту үшін маркетингтік зерттеулер жасап, жарнамалардың әр түрлі типтерін қолдану керек және осы өнімдерді  өндіруді басты себепкер болатын  мамандардың деңгейлерін жоғарлатып немесе жаңа ғылыми-техникалық прогрестің соңғы жетітіктерімен жбдықталған  қондырғылармен өндіріс процесін қамтамасыз ету, сонымен қатар осы техниканы  басқарып, жұмыс жасай алатын жаңа заманның мамандарын жұмысқа алу  жолдары бәсеке қабілеттілікті шыңдап дамытуда орны толмас басыңқылыққа ие. Сонымен бірге өндірістің техникалық деңгейін жетілдіріп, инвестиция тартымдылығын  арттыру жолдарында қарастыру кәсіаорынның экономикалық деңгейін жоғарлатудағы  тағы бір маңызды факторлардың бірі.  

 

 

 

 

 

 

 

 

Ι-ТАРАУ.Бәсекелестік қабілеттің теориялық  негіздері

1.1.Бәсекелестің түрлері мен формалары

 

Нарық құрылымы – бұл нарықтың негізгі белгілері болып табылады, яғни әр түрлі құрылымды және әр түрлі саладағы фирмалардың жалпы  саны жатады.

Нарық құрылымын  білу әр түрлі баға деңгейінде сату көлемін білуге мүмкіндік береді және де қолданылған шаралардың әсерінең бәсекелес фирмалар қандай әрекет жасайтынын көрсетуге мүмдікдік береді. Қорыта айтқанда нарық құрылымы фирманың бәсеке қабілеттілік дәрежесін анықтайды.

Бәсеке дегеніміз – нарықтың шаруашылық субъектілері арасындағы қосымша  табыс алу үшін жақсы өндіріс  факторларын иелену және тауарларды өткізу мүдделеріне байланысты қарама-қарсылықты  бақталастық пен бәсеке.

Нарық құрылымының осы және басқа  тәуелділігіне байланысты бәсекелестің әртүрлі формаларын көрсетуге болады.

Экономикалық ғылымда нарық  құрылымының келесі түрлері айқындалады.

 

1 – кесте  Бәсекелестіктің түрлері және  сипаттамалары

№	Бәсекелестіктін түрлері	Сипаттамалары
1	Таза (жетілген) Бәсеке немесе кәміл бәсеке	Бұл нарықта фирмалардың көп бөлігі бірдей өнім өндіргенде, фирмалардың  көлемі және басқа да себептердің  нарықтық бағаға әер ете алмауы.
2	Таза (абсолютті) бәсеке	Нарықта жалғыз ғана өнім түрін өндіруші және басқа салада оның басушылар  жоқ болғанда нарық абсолютті  монопольді болып саналады.
3	Таза  монополия	Нарықта жалғыз ғана өнім түрін өндіруші және басқа салада оның басушылар  жоқ болғанда нарық абсолютті  монопольді болып саналады. Мұнда  сала шекаралары мен фирма шекаралары сәйкес келеді.
4	Монополия	Дискриминацияны тәжірибелеуші бәсекелес  саласы , яғни компанияның әр түрлі  сатып алушылары үшін әр түрлі  бағаны белгілеу тәжірибиесі.
5	Монопсония	Мұнда белгілі бір тауарды жалғыз ғана сатып алушының тұтынуы. Ол өз сатыа алуын шектей отырып, сатушы табысының бір бөлігін жоғалту  нәтижиесінде сатып алушы өзіне  монополистік пайда табады. Монопсония нарықтық бәсекенің құрмдас бөлігі.
6	Екі жақты монополия	Бәсеке жоқ жалғыз сатып алушыға  – бір ғана сатушы монополист қарсы  тұрады.
7	Дуополия	Белгілі бір тауарды екі өндірушінің  өндіруі және олардың арасында тауарды  өткізу, бағасын белгілеу мен квоиада  ешқандай келісімнң болмауы. Олигополияның  жеке жағдайы.
8	Олигополия	Барлық салада өнімнің негізгі  бөлігін өндіруші ірі фирмалар саны. Бұл нарықта фирмалар өз сатуларының, өндіріс көлемінің, инвестицияның  және жарнама қызметінің өзара байланысты .

 

 

Жетілген бәсеке болуы үшін келесі алғышарттар орындалуы тиіс:

көп көлемдегі  ұсақ өндірушілер мен сатып алушылардың  қатынасы, олардың нарыққа еркін кіруі және шығуы ұзақ мерзімді кезеңдегі өндірістің материалдық, қаржылық, еңбек және басқа фркторлардың абсолютті мобильдігі нарық жағдайы туралы бәсекеге қатысушылардың толық ақпарат алуы бір атаулы тауарлардың абсолютті бір ғана өндірістен өндірілуі еркін бәсекеге қатысушылардың ешқайсысы басқа қатысушылардың шешіміне әсер ете алмайды.

Олигополияда нарықтың 2 түрі бар:

• бір салалы сауда - өнеркәсіп фирмалар
• бірнеше ірі жабдықтаушылардың ешбір келісімсіз өзара бәсекелеуі

Таза монополияда нарықтың тек  жалғыз ғана сатушы: мемлекеттік ұйым болуы мүмкін, жеке реттелетін монополия  немесе жеке реттелмейтін монополия. Әрқайсысында баға әр түрлі қалыптасады. Монополияда  бағалық дикриминация кездеседі, яғни бір тауардың әр түрлі бағамен  сатылуы.

Үш жағдайда бағалық дискриминация  болуы мүмкін:

• Сатушы төлем қабілеті жоғары сатып алушыны топқа бөле білуі керек.
• Сатушы монополист болуы керек және белгілі бір дәрежеде монополисттік билікті иеленуі керек.
• Алғашқы сатып алушы тауарды қайта сата алмайды.

Бірінші нарықта баға тең. Нарықты  сегменттеудегі қолданылған саясат, монополист фирмаға ең жоғарғы табыс  табуға мүмкіндік береді. Бағалық  дискриминацияның жағымсыз және жағымды  жақтары да бар. Егер бағалық дискриминация  дұрыс жүргізілсе монополист фирмаға  зор табыс әкеледі.

Фирмалар  бағалық дискриминацияны бәсекелестік күрес кезінде қосымша сатып  алушыларды тарту мақсатында қолданады: тауарды алғашқы сатып алушыларға төмендетілген баға көрсетілуі мүмкін және көтерме сауда бөлшектеріне арнаулы жеңілдетілген баға орнатылады.

Бәсекелестер фирманың өзі қызмет істеуге тырысатын нарық түрлерін таңдауына өте қатты әсер ете  алады. Бұл жерде бәсекенің 3 түрін  көрсетуге болады: 

  Функционалды бәсеке – бұл әртүрлі қажеттіліктерді көптеген тәсілдермен қанағаттандыруға болатындықтан туындайды. Осыған сәйкес қанағатты қамтамасыз ететін барлық тауарлар функционалды бәсекеге жатады, оған спорт дүкендеріндегі спорт құралдары менжабдықтары жатады.

Көріністі бәсеке – бір ғана мақсатқа арналған маңызды өлшемдермен ерекшеленетін  тауарлардың түрі. Мысалы: бір класты 5 орынды жеңіл автокөліктер, бірақ  двигательдерінің мүмкіндіктері әртүрлі  болады.

Затты бәсеке – фирмалардың ұқсас  тауарларды шығаруының нәтижиесі, олар дайындаудың сапасымен, кейбір жағдайда бірдей сапамен ерекшеленеді.

Монополистік бәсеке – біртекті емес, бірақ ұқсас тауар ұсынатын сатушылар саны  нарықта өте  көп. Монополиялпрдың пайда болуының негізгі себебтері - өніріс пен капиталдың шоғырлануы.

Мақсаты – мөлшерден тыс пайданы  қамтмасз ететін монополиялық баға және монополиялық пайда алу.

Монополиялар мен монополистік бәсекедегі фирма өнімдеріне сұраныстың ауытқымасы болып табылады да, теріс  сызықты болады.

Шаруашылық қызмет үрдіснде барлық субъектілер таарларды өндіру және сатумен байланысты белгілі бір шығыстарға тап болады, олар шығындар.

Сұрныс пен ұсыныстың өзара  әрекеттестігі баға механизмі мен  бәсеке негізінде іске асырылады.

Монополиялардың пайданы барынша  көбейтуі.

Монополия шығару көлемінде тоқтап (А нүктеде), пайданы көбейтеді, онда шекті табыс (MR) тең болады шекті  шығындарға. Содан кейін  ол бағаны табу үшін (В нүктеде) сұраныс қисығын  пайдаланады, ол сатып алушыларға барлық шығарылған өнімді алуға мүмкіндік  жасайды. Штрих жүргізілген –  монополистің табысы. Р- монопольдық  баға. (1график)

 

 

 

 

                              

          P                 B             MC

                                                 AC                                           

                 C                                         D                      

                                         A

                                                                                                                                  

                             Q1       Q max     Q2              Q3                     Q                                                                                

  1график                                

Кірістер мен шығындардың нақты  жіктелуі белгілі бір мерзімдегі қызметтің таза нәтижиесін анықтауға  негізделеді. Сонымен бірге ол есепті жылда табыстың қай көзден алынатының анықтайды және өнімнің өзіндік  құнының өндірістік шығындары мен  өндірістік емес, яғни басқару мен  өткізу, қаржлық қызметпен байланысты шығындар, басқару мен қаржылық талдау жасау мақсатындағы тұрақты және өзгермелі шығндардың бөлінуі жатады.

Пайда табатын көздерін анықтау  үшін кәсіпорын қызметі төмендегідей түрлерге бөлінеді:

Негізгі және операционды қызмет (өнімді өндіру және өткізу )

Қаржылық  қызметі (басқа кәсіпорындарға несие  беру және алу, кәсіпорынның басқа компания қызметіне қатысуы, кәсіпорынның қаржы  нарықтарындағы операциялары және т.б)

Төтенше баптар (кәсіпорын қызметіне сәйкес келмейтін операциялар)

Мұндай бөлу кәсіпорынның негізгі  қызметінентүскен шекті табыстың салмағын көрсетеді және де кәсіпорынның қызметі  үшін сипатты емес тұрақты пайда  табу көзі болып қалмайтын салаларды  анықтайды.

Қаржылық басқару жүйесінде  келесі көрсеткіштер қолданылады: табыстардың  көрсеткіштері:

өнімді өткізуден түскен табыс - өткізуден түскен қоымша құн салығы, акциз, қайтарылған тауарлар және бағалық  шегерімдерді есептемегендегі жалпы  табыс. Дәл осы көрсеткіштер кәсіпорынның тиімді (рентабельді) бағасын және пайда  көрсеткіштерін есептеу үшін негіз  болып табылады.

Өткізуден түскен таза табыс - өткізілген тауардың өндірістік шығынын қоспағандағы өткізуден түскен таза пайда.

Негізгі қызметтен түскен табыс (операционды  табыс немесе операционды залал) – басқару және тұрмыстық шығындарды қоспағандағы өткізуден түскен жалпы  табыс. Бұл көрсеткіш өткізгеннен  кейін қаржылық нәтижиені басқару  және өткізу бойынша шығындардың  әсер етуін көрсетеді.

қаржылық қызметтен түскен табыс  – қаржылық қызмет бойынша шығндар  мен кірістердің сальдосы. Бұл  көрсеткіш кәсіпорынның шаруашылық - өндірістік қызметінен табысты бөлуді айтады.

Жай шарушылық қызметтен табыс  – негізгі шаруашылық қызметтен  және қаржылық қызметтен түскен сома.

Салық төленудің алдындағы табыс  – бұл көрсеткіш бухгалтерлік пайдадан салық салу пайдасына өту  нүктесі. Бухгалтерлік табыс – еспті  мерзімді кәсіпорын қызметінің тиімділігін  көрсетеді. Бухгалтерлік есептің негізгі  мақсаты - кәсіпорынның шығысы мен шығысы туралы мәліметтерді жинап, өндеп отыру. Сонымен бірге болашақ кезеңге басқару шешімдерін дұрыс қабылдау үшін кәсіпорын қызметінің таза нәтижиелерін көрсетіп отырады. Бұл мақсатқа жеткеннен кейін алынған нәтиже елдің салық заңдарымен сәйкес түзетіліп отыруы керек. Қорыта айтқанда салық салу пайдасы – бұл  салық талаптарына сай есептелген бүхгалтерлік табыс.

Таза табыс – салық төлегеннен кейінгі табыс. Нарықтық экономика  жағдайындағы кәсіпорын қызметінің маңызды көрсеткіші. Оның динамикасын  кәсіпорынның қызмет етуі, жұмыскерлерге  жұмыс орындарының болуы, акционерлік  компанияларға дивидент төлеу тәуелді. Сондықтан ол қаржы нарығы және кәсіпорын  басқарушыларының назарында.