Оценка автотранспортных средств

 Мазмұны

 

КІРІСПЕ

 

Жалпы көліктер мен жабдықтарды бағалау қабылданған  процестерге байланысты қарастырылады. Көліктер мен жабдықтар активтер түрлерімен ерекшеленеді.

Бағалаудың  мақсаттарынан және себептеріне  тәуелді бағалау объектісі жүргізіледі.

Көліктер мен жабдықтардың нарықтық құнын бағалау үшін біз үш тәсілмен жұмыс істедік. Олар: шығын тәсілі,салыстыру тәсілі және кіріс тәсілдері. Біріншіден, шығын тәсілі көліктер мен жабдықтарды бағалауды орынбасу процесімен  және еңбек теориясы құнымен негізделеді. Осы тәсілдің өзі бірнеше әдістер арқылы жүзеге асады. Екіншіден, салыстыру тәсілі- арқылы бағаланатын көлік құнын жабдыққа бағалы ақпараты бар тәріздес бағаланатын объектіні есептеуге болады. Осы тәсіл бағаланатын объект үшін бірнеше аналогтарды беруге болатынын олардың сатудың белгілі бағасын шығарады. Үшіншіден, кіріс тәсілі-бағаланатын жабдықтың инвестициялық құнын, оның пайдаланудағы болашақ кірістердің ағымды құнын анықтайды. Көліктер мен жабдықтар бағалауында кіріс тәсілі шектеулі қолданылады. Өйткені, бағаланатын жабдықтың бірлігінен әкелетін және жалпы өндіріс жүйесінен әкелетін кірісті сипаттау қиынға түседі.

 

 

 

 

 

 

 

 

КӨЛІКТЕР МЕН  ЖАБДЫҚТАРДЫҢ НАРЫҚТЫҚ ҚҰНЫН БАҒАЛАУ

 

Көліктер мен  жабдықтарды бағалау басқа мүліктер сияқты жалпы қабылданған түсініктер мен үрдістерге сәйкес жүргізіледі. Олар халықаралық және отандық бағалауда құралады. Тауар ретінде мүлікті сатып алған кезде нарықтағы субъектілердің қызығушылығын қарастырады.

Көліктер мен  жабдықтар басқа автиктер түрлері  ретінен ерекшеленеді:

• Негізгі қорлардың автикті бөлігі болып табылады;
• Көліктер мен жабдықтар орын ауыстыру мүмкіндіктері бар, уақытша жылжымайтын мүлікте тұрған кезде олар өздеріне физикалық зиян келтірмейді;
• Көліктер мен жабдықтар өзіндік функционалды сияқты және технологиялық кешен сияқты құрылады;
• Көліктер мен жабдықтардың жоғары констуктивті күрделілігі және көптеген баға құрылым сипаттамалары бар;
• Негізінен салыстырмалы және шығын әдістерімен бағаланады жабдықтардың бөлек бірліктерін бағалау үшін кіріс әдісінің мүмкіндігі шектеулі;
• Көліктер мен жабдықтарға бағалау кезінде салыстырмалы және шығын әдістерінің тығыз байланысты болуымен сипатталады;
• Көліктер мен жабдықтарында бағалау құндарының спецификалық түрлері мен олардың есептеме әдістері (барлық қалпына келтіретін құн, ары қарай қолданудың нарықтық құны және т.б.) бар;
• Жалпы қабылдаған нормативті-ақпаратты базасы жоқ (көліктер мен жабдықтардың нарық сегменттерінің кейбіреулерінің шығаруынан басқа, мысалы көлік құралдары);
• Жалпы жиналған тозумен оған кіретіндерді қиын өлшеу;
• Жалпы өндіріс бизнесін бағалауымен тығыз байланысты;
• Спецификалық баға құрылымы – көптеген өндіріс түрлерінің болуымен сертті және де ол экспериментпен бастап, массамен аяқтайды. Сонымен қатар кәсіпорын дайындаушылардың баға саясатымен жүргізіледі.

Бағалаудың  мақсаттарынан және себептеріне тәуелді бағалау объектісі төмендегідей орындалады;

• Бір көлік алынған көлік және бірлік жабдығы (типті жағдай-сату-сатып алу келісім-шартары бойынша нарықтық құнды немесе сақтандыру құнды анықтау);
• Көліктер мен жабдықтардың бірліктері бір-біріне тәуелділігі көптеген түрде шартты болады (типтік жағдай-негізгі қорлаудың қайта бағалануы);
• өндіріс-технологиялық жүйелер: өндіріс-технологиялық байланысы бар есебінен көліктер мен жабдықтар кешені (типтік жағдай-кәсіпорынды ликвидациялау кезінде потенциалды сатып алушы өзіндік өндіріс ұйымын сатады).

Бірінші жағдайда бағалау «бір-бірімен сабақтасып келеді, ал екінші жағдайда «ағымды» болады, үшінші жағдайда – «жүйелі бағалау» туралы. Жүйелі бағалау алдыңғы екі бағалаудан айырмашылығы, ол жалпы өндіріс бизнесін бағалауға жақын болып келеді.

Көліктер  мен  жабдықтарды бағалауда ең маңызды  болып, бағалау әдістерін дұрыс  таңдауы үш тәсіл мен: шығын, салыстыру, кіріспен анықталады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-сурет.  Әр түрлі тәсілдермен құнды анықтау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. ШЫҒЫН ТӘСІЛІН ҚОЛДАНУ

 

Көліктер мен  жабдықтардың құнын шығын әдісімен бағалау орынбасу үрдісімен және еңбек теориясы құнымен негізделеді.

Шығын тәсілі –  жабдықтың ағымдағы құнын қайта  құру құнын есептеу жолымен оның келесідегідей құнсыздану есебінен жиналған тозу элементтердің табылғанынан шақырылады, олар: физикалық, функционалды және экономикалық бағалау тәсілдерін анықтау болып табылады. Ол келесі түрде беріледі.

С_об.т  =ВС-0,

Мұндағы - С_об.т   -жабдықтың ағамдық құны (бағалау күніне);

ВС-орынбасу құнында (С_з) немесе ұдайы өндіріс құнының базасында (С_в) есептелетін қайта құру құны;

О-құнсыздану есебінен жиналған тозу элементтердің табылғанынан шақырылады, олар: физикалық, функционалды және экономикалық.

Қайта құру құны – жаңа бағаланатын жабдықтың тозу есебінсіз және бағалау күніне сәйкес ағымдағы бағаларын есептейді. Бағалаушының алдындағы тұрған мәселе базадағы орынбасу құнын немесе ұдайы өндіріс құнының қайта құру құнын есептеулерін дұрыс таңдау әдістерін анықтау болып табылады.

Ұдайы өндіріс  құны - өндіріске кететін ағымдағы шығындар немесе бағаланатын жаңа жабдықтың  сатып алуының функционалдық, конструктивтік және пайдалану сипаттамаларына  сәйкес болуы.

Орынбасу құны – бұл нарықтағы тәріздес жабдықты сатып алғандағы минималды ағымдық шығындары бағаланатын жабдыққа өзінің функционалды, конструктивті және пайдалану сипаттамаларына максималды жақын болады.

Бірінші жағдайда сәйкес объектілер туралы, ал екінші жағдайда тәріздес болып келеді.

Объектілердің тәрізділерге жатқызуын анықтау үшін көліктер мен жабдықтардың тұтынушылық қасиетерінің көрсеткіштерін тоқталу қажет.

-  Функционалдық көрсеткіштер (өнімділік немесе қуаттылық, жүк көтергіштігі,                күш көлігі, жұмыс кеңістігінің өлшемі, тура класы, атвоматизация деңгейі);

- Пайдалылық көрсеткіштер (тоқтаусыз жұмыс істейтіндік, көліктің және жабдықтың ұзақтылығы, жөндеуге жарамдылығы, сақтануы):

• Конструктивті көрсеткіштер (массасы, оөлшемі, негізгі конструктивті материалдарының құрамы):
• Көліктердің пайдалану экономиясының көрсеткіштері көліктердің уақыт бірлігіне және өнімділік немесе жұмыс бірлігіне функционалдау арқылы әртүрлі ресурстардың шығындарын сипаттайды;
• Эстетикалық көрсеткіштер;
• Эргономикалық көрсеткіштер, «адам-көлік» элементінің жүйесі сияқты сипатталады;

Көліктер мен  жабдықтардың белгіленген ұқсастықтары арқылы үш деңгейді көрсетеді:

• функционалдық ұқсастық (белгіленген қолдану ауданы бойынша);
• конструктивтік ұқсастық (конструктивтік сызба бойынша, элементтердің бір тектілік және құрамы бойынша);
• параметрлік ұқсастық (ең негізгі баға құру параметрлерінің мәні бойынша).

Толық жетістік арқылы функционалдық конструктивтік және параметрлік ұқсастықтарды сәйкес объектілер сияқты қарстыру керек. Ал, жиі және жақын ұқсастықтар арқылы-тәріздес аналогтарды қаарстыру керек.

Өндіріс немесе орынбасу құнының негізгі есептеу  құнын сол немесе басқа көлік-техникалық өнімділік түрінің өндіріс шығындарын есептеуі өзіндік құнды құрайды.

Өзіндік құн - өндіріске және көлік-техникалық өнімділікті іске асыруына кеткен ағымдық шығындардың ақшалай түрінде көрсетілуі.

Өзіндік құн  қайта құру құнының категориясына  келесі қосымша факторлар арқылы өтеді:

• өндіріс ұйымының пайда нормасы;
• сауданың үстеме бағасы;
• пайдалану орнына жабдықтың жеткізуі бойынша транспортық шығындар;
• активтің пайдалануын бастау үшін қажетті іліспе шығындар (құрастыру, іске қосу, жабдықты реттеу және т.б.).

Содан кейін  есептелген қайта құру құнынан жабдықтардың тозу нәтижесінен болған құнның жоғалып  кетуі ескеріледі.

  Қайта құру құнын есептеу болып өзіндік құнды есептеу болып өзіндік құнды есептеу болып табылады.

Көліктер мен  жабдықтардың бағалауының шығын  тәсіл теориясы өзіндік құнды  есептеу немесе қайта құру құнының  тура және жанама әдістерін ескереді.

Тура әдістерге  жататындар:

• тура калькуляция әдісі;
• тренд әдісі;
• біртекті объектінің бағасы бойынша есептеу әдісі;
• компонеттік болу әдісі.

Тура калькуляция  әдісі – жеткілікті күрделі және үлкен ақпарат массивтерінің  өңделуін талап етеді, өйткені көптеген нормалардың әртүрлі экономикалық көрсеткіштердің әрбір нақты саласын білу қажет. Бірақ та, бұл әдіс ең нақты және дұрыс нәтиже береді. Тәжірибе бағалауында тура калькуляция әдісі бағалаушылармен жоғарыдағы көрсетілген сбеептермен қолданылмайды. Сонымен қоса жиі жағдайда тренд әдісі қолданылуы мүмкін.

Тренд - әдісі – бағаланатын жабдықтың қайта құру құнын немесе өзіндік құнын ретроспективті ақпаратқа негізделген сәйкес жабдықтың қайта құру құнын немесе өзіндік құнының өзгеруі туралы индекстер (тренд) көмегімен ағымдағы деңгейдің (бағалау күніне) келесідегідей көрсетілуін анықтайды. Мұндай көрсеткіш бөлек шығын мақалаларымен өзіндік құнын қалпына келтіретінін және жалпы өзіндік құны бойынша іске асырылады.

Объектінің  ағымдағы өзіндік құны

С_nm=С_n·І,

Мұндағы С_n-объектінің базалық өзіндік құны;

       І-өзіндік құн индексі (тренд).

Бір текті объектінің бағасы бойынша есептеу әдісі  келесі тұрғыда іске асырылады:

1. Бағаланатын объекті үшін бір текті объект теріледі, бағаланатын объектіге дайындау технологиясы бойынша, қолданылатын материалдарға, конструкцияларға ұқсас болып келеді.
2. Бір текті объектінің өндірістегі толық өзіндікк құны анықталады

С_n.од=

Мұндағы Н_дс-қосылған құнға салық мөлшерлемесі;

   Н_пр-түскен пайдаға салық мөлшерлемесі;

    К_р-өнімінің инемділік көрсеткіші;

    Ц_од-бір текті объетінің бағасы.

0,25-0,35 интервалындағы  өнімнің жоғары сұранысының қолданылуы  үшін икемділік үшін 0,05-0,1 қабылдану  керек.

3. Бағаланатын  объектінің толық өзіндік құны  есептеледі. Бұл үшін текті  объетінің өзіндік құнына әртүрлілігін ескеруінде, мысалы, объектілердің  массасында өзгертулер енгізіледі:

С_n= С_n·од

Мұндағы С_n – бағаланатын объектінің толық өзіндік құнының өндірісі;

                -бағаланатын және бір текті объектілердің конструкциялық массасына сәйкес.

4.   Бағаланатын объектінің қайта құру құны формула бойынша анықталады.

ВС=

Егер де көліктер мен жабдықтардың сұранысы төмен  болған жағдайда бағаланса, онда олардың  қайта құру құны өзіндік құнының  деңгейімен қабылданады.

Компонеттік бөлу әдісі келесі тұрғыда іске асырылады:

1. Бағалы ақпараты  бар бағаланатын объектінің агрегаттары  мен толық жиынтық түйіндерінің  тізімі құрастырылады.

2. Бағалау объектісінің  толық өзіндік құны анықталады.

С_n=

,

Мұндағы Ц_эл – агрегаттың немесе толық жиынтыұ түйіндердің құны;

      СЗс-дайындаушының  өзіндік шығындары (мысалы, жинау  құны).

3. Бағаланатын объектіге  қалпына келтіру құны есептеледі.

ВС=(

)·Кn·Кт,

Мұндағы – Кn-пайда нормасы;

                   Кт-диллердің саудадағы ескеретін үстеме баға коэффициенті

Пайда нормасын қалпына келтіру құнындағы ереже  бойынша ВС есебінің «ауыстыру» позиция  құнының жағдайымен ескереді.

Жанама әдістерге  қалпына келтіру құны немесе өзіндік  құнын есептеуінде бүтін бағалау әдістері жатады.

Бүтін бағалау  әдістері салыстыру және шығын тәсілдерінде бірдей көліктердің және олардың техника-экономикалық сипаттамаларының тәріздес бағаларға немесе өзіндік құнының арасындағы өзара байланысын оқып үйренуге негізделген. Методология есептемесі және бағалар (ең басты баға құратын параметрлер) немесе өзіндік құнының қалыптасуына әсер ететін таңдалынған параметрлер саны тәуелді бүтін бағалау әдістері өздеріне 2-суретте көретілген әдістерді қосады.