Муниципалдық құрлымдағы сыртқы экономикалық қызмет және оның даму бағыты

    Әр түрлi елдер әлемдiк экономикада жалпы және оның, жекелеген тауар рыноктарында әр түрлi орын алады. Халықаралық сауданың әрбiр қатысушысы өз мүдделерiн қорғау мақсатында қандай да бiр ic-әрекет атққаруға тырысады, яғни осы салада белгiлi бiр саясат жүргiзедi. ,.  
Халықаралық сауда саясаты - халықаралық сауда саласында жалпылама қабылданған саясат. Бүкiләлемдiк Сауда Ұйымы (БСҰ) жүргізеді және ол әлем елдерінің көпшілігі тарапынан қолдау тауып отыр.  
     Сыртқы сауда саясаты атауымен мемлекеттiн басқа елдермен сауда қатынасына бағытталған ic-әрекетi түсiндiрiледi. өзгерту.  
Кейбiр мақсаттар ұзаұ мерзiмдi сипатта болады, мысалы халықаралық еңбек бөлiнiсiне кipy дәрежесi мен әдiсiн өзгерту. Басқа мақсаттар одан гөpi аз мерзімде жүзеге асырылуы мүмкін, мысалға экспорт пен импорт көлемін өзгерту.

      Epкін сауда саясаты таза күйiнде мемлекеттiң сыртқы саудаға тiкелей араласудан бас тартып, рынокқа негiзгi реттеушi рөлiн жүктеуiн бiлдiредi. Бiрақ бұл мемлекеттiң осы шаруашылық ic-әрекетiнiң бағытына әсер етуден толық шектелуiн бiлдiрмейдi. Мемлекет өз шаруашылық субъектiлерiне максималды еркiндiк беру ушiн  елдермен келiсiм-шарттарға отырады , 
Epкiн сауда оң саяси салдарға әкеледi, өйткенi елдердiң өзара байланыстылығы күшейiп, бiр-бiрiне дұшпандық әрекетінің мүмкiндiгiн төмендетеді.  
     Epкін сауда саясатының жүргiзiлуi экономикасы дамыған елдерге халықаралық айырбастан неғұрлым көп пайда алуға мүмкiндiк бередi. Ic жүзiнде, epкін сауда саясаты таза күйiнде ешқашан және еш жерде қолданылмаған. 
      Протекционизм - отандық экономиканы шетелдiк бәсекелестерден қорғауға бағытталған саясат. Epкін сауда саясатымен салыстырғанда протекционизмдегі рыноктың күштердің еркін іc-әpeкеті жоққа шығарылады, өйткенi әлемдiк рыноктағы жекелеген елдердiң экономикалық потенциалы мен бәсекеге жарамдылығы әр түрлi, осыған байланысты дамуы жағынан артта қалып отырған елдер үшін рыноктық күштердің еркін іc-әрекетi пайдасыз болуы мүмкін. Күштi шетелдiк мемлекеттер жағынан шектелмеген бәсеке экономикалық дамуы төменірек елдерде экономиканың тоқырауына және осы елде тиімсіз экономикалық құурылымның қалыптасуына әкелуі мүмкін.  
       Протекционизм елде белгiлi бiр салалардың дамуына көмектеседi. Аграрлы елдерде протекционизм көбiнесе индустриализацияның қажеттi шарты болады. Одан басқа, протекционизм жұмыссыздықтың азаюына әсер етедi. Бiрақ бұл саясатты ұзақ мерзiм бойына пайдалану экономиканың тоқырауына әкеледi, өйткенi шетелдiк бәсеке болмаса, жергiлiктi кәсiпкерлердiң техникалық деңгейi мен өндiрiс тиiмдiлiгiн жоғарылатуға ынтлы.  
     Өзiнiң төтенше формасында протекционизм экономикалық автаркия түрiнде болады, яғни ел импортты тек өз елiнде шығаруғы мүмкін болмайтын тауарлармен ғана шектейдi. Экспорт болса, импортты қамтамасыз ету болып табылады даму жағдайында сыртқы сауданың пайдасын ұлғайту және азайтуға әсер ету құралдарын пайдалану арқылы, мемлекет шаруашылық субьектiлерiн мемлекет саясатының мақсаттарына сәйкес шешiм қабылдауы.

ҚР-ның кедендiк  тарифi - ҚР-ның кедендiк территориасына әкелiнген және осы территориядан  шығарылған тауарларға қолданылатын кедендік. 
     Бұл тауарлар ҚР-ның сыртқы экономикалық қызметiнiң тауарлық номенклатурасына сай жүйеге келтiрiлген және топтастырылған ҚР-ның сыртқы экономикалық қызметiнiң тауарлық номенклатурасы Бүкiләлемдiк Сауда Ұйымының мүшелерi елдерiнде пайдаланылатын тауарларды кодтау және бейнелеудiң үйлесiмделген жүйесiне негiзделiп жасалған Қазақстандағы экономиканың дамуына қарай сыртқы экономикалық әдiстерi үлкен рөл ойнауда, соның iшiнде орталық орынды кедендiк тариф алады.      Онсыз сыртқы экономикалық қызметтi либерализациалау мүмкін емес.  
Экономикалық негiзделген кедендiк тарифтi енгiзу әкiмшiл-әмiршiлден сыртқы экономикалық қызметті реттеудің экономикалық әдістеріне өту. 
      Қазiргi уақытта тарифтiк шараларды қолдану сферасы мен мақсаттары импорт пен экспорт бойынша айрықшаланады. Кейiнгi тарифтiк шаралардың ауыртпалық орталығы импортты реттеу мен экспортқа шектеулерді қысқарту механизiмдерiн этаптар бойынша өңдеу, экспортты мемлекеттiк қолдау. 
      Сонымен, кедендiк тариф - бұл нарықтық экономика жағдайында сыртқы экономикалық қызметтi ретеудегi маңызды құрал болып табылады.  
Тарифтiң - бұл оның тауарлық номенклатурасы, кедендiк құнды aнықтау және баждарды салу әдiстемесi, оларды жүргiзу механизмi, өзгерiстер мен жоюлар кедендiк-тарифтiк реттеу облысындағы атқарушы өкіметтің қызметiнiң шектерiн анықайтын нормалар, тауардың шығу елiн анықтау ережелерi. Кедендiк реттеудiң белсендi бөлiгi - бұл тауарды әкелу немесе шығару құқығына салық болып табылатын кедендiк баждардың ставкалары 1993 жылға дейiн әрекет еткен кедендiк тариф сыртқы экономикалық қызметтi реттеу функциялары орындалады, баждардың ставкалары экономикалық салаларының даму деңгейiн ескермедi, импорттық тауарлардың бағаларына әсер етпедi және экономикалық мазмұны болмады.     Ескі кедендiк тариф халықаралық тәжiрбиеге сәйкес келмедi және Қазақстанның саудалық саяси масаттарына жетудегi құралы бола алмады.     Нәтижесiнде Республиканың сыртқы экономикалық кешені өзінің қызметін маңызды экономикалық реттеушісі және шетел нарықтарына тауарлар қамту. 
      Кедендiк тариф, Қазақстанның импорттық саясатының басымдылықтарын көрсете отырып, импорттық құрлымның оптималдау және валюта шығындарын рацианалдау үшін жасалған тауарлар немесе тауар топтамалары бойынша баждардың көлемiне байланысы кедендiк тариф не отандық өндiрiстi шетелдiк бәсекелестiктен қорғауға, не отандық және шетел өндiрiсiнiң арасындағы бәсекелестiкке мүмкiндiк жасайтын жағдайларды құруға жасалған, сонымен қатар oтaндык, өнімнің бәсекелестiк қабiлеттiлiгiн көтеруге мүмкiндiк бередi. Бұдан басқа кедендiк тариф сыртқы экономикалық қызметтiң жаңа нысандарын дамытуға, Қазақстанның экспорты бiздiң өнімнің импортерларына әр түрлі мақсатты жеңілдіктер үшін жасалған.  
     Қазақстанның кедендiк тарифi мен кедендiк баждары белгiлеудiң жариялық сипаты осындай баждарды белгiлеу кезiндегi халы шаруашылығының әр түрлі салаларының мүделерін есептеуге ғана емес, сонымен оның Қазақстанның контрагент-елдерiне саудалық саяси мәнін көтеру. 
      Өз кезегiнде кедендiк тарифтiң жариялық сипатты Республиканың нарығында қызығушылығы бар ұйымдарды демократиялық негiзде тapтуғa мүмкiндiк беретiн осы механизмдi құруды қажет етедi. Бұл тариф импорт және экспорт тауарларына баждар ставкаларын келiсiмдеуге, кедендiк-тарифтiк саясаттың сұрақтары бойынша ұсыныстарды дайындау, кедендiк-тарифтiк саясаттың сұрақтарын қозғайтын заң актiлерiнiң жобалары мен халықаралық келісім-шарттарды қарастыруды қажет етті.  
Кедендiк баждарды құру кезiнде экономикалық табиғат пен олардың атқаратын функцияларын ескеру қажет, өйткенi олар баждардың принциптерi анықтайды. 
      Экономикалық әдебиетте кедендiк баждардың табиғаты мен олардың атқаратын функциялары туралы бiрде бiр мәлiмет жоқ.  
Нарықтық экономика жағдайында және СЭҚ либерализациялауда кедендiк баждар СЭҚ-тің маңызды экономикалық реттеушiсi болады. Кедендiк баждар көмегімен мемлекет тауарларды әкелу немесе шығаруды қолдауға немесе оларды шектеуге, отандық тауарлар өндiрушiлердiң тауарларын басқа да ұқсас тауарлардың шетел бәсекелестерiне бiрдей тепе-тең экономикалық, ғылыми-техникалық, экологиялық, валюта-қаржылық жүргiзуге СЭҚ субъектiлерiнiң қызметiн жалпы мемлекеттiк, ұлттық мүдделерге бағыттау болып табылады.

     Ұлттық экономикалардың мамандануы, соның ішінде пәндік, деталдық және технологиялық, елдердің сыртқы экономикалық саясатын тауардың тобы, түpi бойынша және технологиялық кезеңдері бойынша, кедендiк баждарды өнім мен өнім топтары бойынша оларға әсер eтетін сыртқы және ұлттық жағдайларды ескере отырып негiзденудегi дифференцияны талап eттi.

     Бұл проблеманы шешу тек дифференцияланған рента мен бағаның жалпы теориясының позициясынан ғана мүмкін, яғни баждарды интернационалды дифференциалданған рента түрінде қарастыру керек.  
      Экономикалық теория мен шаруашылық қызметiнiң тәжiрбиесiнде дифференциалады рентаның eкi негiзгi нысаны бар - құнарлығы мен орналасқандықтан. 
    Жердiң құнарлығындағы өзгешелiк жердi өңдеудегi өндiрiс шығндарын дифференциялаудың негiзi болып саналады. Құнапрлығы төмен жерлерде жоғары шығындар және керісінше құнарлы жерлердің шектеулігі құнарлығы төмен жерлердi пайдалану қажеттiлiгiн анықтайды. Оның өнімі қоғамға қажет болғандықтан, оның жеке шығындарын нарықтық бағалар реттейдi. Осындай бағаларды жақсы жерлерде қосымша дифференциацияланған табыс жүзеге асырылады, оны жер иесi дифференциялды рента түрiнде алады.  
Сонымен бiрге дифференциялды рента жер учаскелерiнiң орналасқан жерiнiң өзгешелiгi мен көлiктiк шығындарды дифференциялау нәтижесiнде пайда болады.  
      Әлемдiк экономика жүйесiнде, осы айтылғандардан басқа, түрлi елдердiң өндiрiсiндегi ұлттық шығындарының тұрақты өзгешелiгi негiзiнде пайда болатын дифференциялды рентаның тағы бiр нысаны мүмкін. Мысалы, өндірістің төмен шығындары, экономикалық дамыған елдерде өнімнің жоғары сапасы оны табиғи ресурстарының бағалығымен емес, олардың ipi импортары болып табылады. Олар осы елдердiң қолайлы жағдайымен емес, жоғарыда аталған факторлардың негiзiнде болып отыр. Ұлттық өндiрiстi мамандандыру кезiнде бiр ел маманданған өндiрiстегi өнiмнiң бiр түpi бойынша бәсекелестi басымдылықтарғa ие болса, өнiмнiң басқа түрлерi бойынша мұндай басымдылықтары болмауы мүмкін. Ол өзiнiң өндiрiстiк мамандануына сай келетiн өнiмдi экспорттап, профильдi емес өнiмдi әкеледi.  
       Халықаралық өндiрiстiк шығындар профильдi, маманданған өнiмнiң ұлттық өндiрiстiк шығындар негiзiндегi бәсекелестiк күресте қалыптасады. Бұл өнiмдi әлем нарығына әкелушi негiзгi өндiрушiлер өндiрiстiң табиғи жағдайлары, орналасқан жерi, кадрлардың оқу және профессионалды дайындығы, техниканың деңгейi, өндiрiстi ұйымдастыру мен технология деңгейi облысында басымдықтары бар елдер болып табылады. Жоғарыда басымдылықтаp маманданған өнім өндiрiсiндегi ұлттық шығындардың төменгi деңгейiн, басқа да бiрдей жағдайларда өнiмнiң экспортерлары болып табылмайтын елдердiң ұлттық нарығында өткiзiлетiн өнiмнiң аналогты түрлерiнiң бағалары мен ұлттық шығындарын салыстырғанда ұлттық және әлемдiк бағалардың төмен деңгейiн қамтамасыз етедi.  
       Осы ұлттық және әлемдiк шығындар мен бағалар арасындағы айырмашылықтаp кеден баждарының қалыптасуының объективтi негiзi бола алады. 
       Баға мен дифференциалданған рентаның жалпы теориясының позициясынан қарағанда, кеден баждарының экономикалық табиғатын түсiндiруге, олардың функцияларын анықтауға, олардың caндық негiзiнiң принциптерi мен әдiстерiн нақты қалыптастыруға мүмкiндiк бередi.  
      Сонымен 1996 ж. шiлдесiне дейiн қолдаылған шикiзаттың кейбiр түрлерiне экспорттық баждар, ел iшiндегi оларды өндiру мен тасмалдаудың iшкi жағдайларымен және әлемдiк нapыққa осы өнiмдердi өндiру мен өткiзу шығындарына байланысты, оларға деген жоғары әлемдiк бағалармен анықалатын төмен ұлттық бағалар арасындағы айырмашылықпен көрсетiледi.  
     Қазақтан Республикасының сыртқы сауда саясатының кейбiр аспектiлерi. ҚР сыртқы сауда саясатын зерттеу барысында, оның 1991 жылға дейін КСРО-ның экономикалық шеңберiнде терең интеграция мен жоспарлаудың орталықтандырылған жүйесi жағдайында дамығандығын ұмытпау қажет.  
    Кеңес заманында Қазақстанның индустриализациясы жүзеге асырылып, экономикасы дамыды, бiрақ республика КСРО-ның басқа республикаларына отын-энергетикалық ресурстарды, астық, ауылшаруашылық өнімдерді, басқаша айтқанда шикiзатты жеткiзуге маманданған едi.  
    Барлық iшкi, республикааралық және сыртқы сауда мемлекеттiк тапсырыстар жүйесiмен реттеледi. Экспорттық лицензиялар мен квоталар тауарлардың 200-не таралып, стратегиялық тауарлардың экспорты тек монопольды сыртқы экономикалық құрылымдар арқылы жүзеге асырылды.  
     Бұрынғы КСРО елдерiмен сауда, негiзiнен, eкi жақты үкiметаралық келiсiмдерiмен реттелiп, клиринг негiзiнде жүзеге асырылды. Қазақстанның сыртқы экономикалық және сыртқы сауда саясаты, оның егемендік алуы мен экономикалық реформаларды жүзеге асыруы барысында қалыптасты. Тәуелсiз сыртқы сауда саясаты - республиканың әлемдiк қауымдастыққа кіру қажет. 
     Тәуелсiздiк жарияланғаннан кейiн, Қазақстан сыртқы экономикалық ic-әpeкeтін ырықтандыру жолына түстi. 1992 жылдың 25 қаңтарында Қазақстан Республикасы Президентiнiң заң күшi бар "Экономиканы тұрақтандыру мен экономикалық реформаларды жүргiзу кезеңiндегi Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық ic-әрекетiн ұйымдастыру туралы" жарлығы қабылданды. Сонымен қатар әр түрлi өнiмдердiң бағаларын ырықтандыру туралы бiрқатар құжаттар қабылданды.  
        Сыртқы экономикалық ic-әрекеттi ырықтандыруда алғашқы маңызды қадам 1993 жылы жасалды. Ондаквоталар саны 34-ке дейiн, аллицензиялар ¬61-ге дейiнқысқартылды. Республика аралық сауданың үкiмет аралық келiсiмi мен қамтылуы 60 пайызға төмендедi. Экспорттықөнiмгедегенмемлекеттiктапсырысжүйесiнкелiсiмбағаларжүйесiалмастырды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

      Менің курстық жұмысымның тақрыбы «Аймақтағы сыртқы экономикалық қызметтің рөлі». Мен осы Қазақстан аймақтарының ішінен Астана қаласының сыртқы экономикалық қызметін алдым, енді курстық жұмысымды қортындылай кетсем Астана қаласы Қазақстанның астанасы болғандықтан әлемнің көптеген елдерімен сыртқы экономикалық қызметте байланыс орнатқан.

   Сыртқы экономикалық қызмет көптеген басқа салалармен тығыз байланысты. Мысалға сыртқы сауда, инвестициялар, басқа мемлекеттер мен қалалар арасындағы байланыс, экспорт, импорт және тағы басқалар осы сыртқы экономикалық қызметпен тығыз байланысты.

  Осы курстық жұмыс барысында Астана қаласын алынғандықтан, оның басқа қалалармен сыртқы экономикалық қызметі туралы жоғарыда айтылып кеткен болатын.

     Астана қаласының басқа қалалардан жылдамырақ дамуы бірнеше факторларға байланысты:

1. Астана қаласы ҚР – ның астанасы
2. Бүкіл жоғарғы билік органдардың Астана қаласында орналасуы
3. Инвестиция үшін қолайлы жағдайдың болуы
4. Инфрақұрылымның жақсы дамуы
5. Халықтың әлеуметтік және экономикалық дамуы

       Сыртқы сауда саясаты атауымен мемлекеттiн басқа елдермен сауда қатынасына бағытталған ic-әрекетi түсiндiрiледi.

     Аймақтар экономикасының дамуын мемлекет тарапынан реттеу жоғарыда айтылған себепткрге байланысты емес сонымен қатар республиканың барлық аумақтар мүддесі үшін жүргізіледі сол себепті мемлекет аймақтар халқының өмір сүру деңгейін жоғарлату бойынша арнайы бағдарламалар қабылдайды артақалған аймақтарға қарау мақсатында төмендегі шаралар қолданады:           

1.жергілікті  бюджеттерді қолдау мақсатында  республикалық бюджетке алымдар  ставкасын төмендету;

2.аймақта жеке  дамыту мақсатында субсидиялар  беру;

3.белгіленген  аумақтың шаруашылық жүиелер  үшін мемлекеттік қолдау шараларын  қоғамдық қатынастардың реттеуге  ұсынылып отырған салаларын жан-жақты және толық зерделеу мақсатында заң жобаларының тұжырымдамаларына ғылыми сараптамаларды міндетті түрде жүргізу енгізілетін болады, бұл сондай-ақ, заңнаманың тұрақтылығына және тұтастай оның сапасын толығымен жақсартуға ықпал етеді.

 

   

 

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТЕР:

 

1.Смағұлова  Г.С. “Аймақтық экономиканы басқару мәселелері”,- Алматы

2. Ілиясов Ң.Қ.Нұрлыбаев С.  „Қаржы” Алматы 2005 ж.

3. Берденов Қ. «Қазақстан мемлекет ретінде қалыптасуы мен экономиканың дамуы» . – Алматы, 1998 ж.

4.Ермекбаева Б.Ж. “ Шет мемлекеттер қызметі ”,- Алматы: 2004

5.Сәдіркызы Г. «Жергілікгі өзін-өзі баскару...» // Егемен Қазакстан, 21.10.2005 ж.

6. Есімов А. Ауылдык аумактарды дамыту багдарламасы ауылдың тіршілігі мен тұрмысын үйлестіріп, дамуына жол ашады // Егемен Қазакстан, 23.07. 2003.

7.  WWW. Google.kz

8.«Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері» Ж.О. Иғданов.Ә.О.  Орманбеков Алматы – 2003

9. Егеменді Қазақстан / 2004 – 13 сәуір. 3 бет.

10.  Егеменді  Қазақстан / 2006 – 8 тамыз.

11.http://www.parlam.kz   «2009 – 2011 жылдарға арналған республикалық  бюджет туралы»  Қазақстан Республикасының Заңы.

12.   http://www.kaz.stat.kz/digital/soc_politika/Pages/default.aspx

13.   http://kk.wikipedia.org/wiki/   сайт

14.   http://e.gov.kz/wps/portal?lang=ru

15.   http://almaty.gorstat.kz/

16.   http://temakosan.net/load/

17.   http://astana.gorstat.kz/

18.   http://stat.kz/