Муниципалдық құрлымдағы сыртқы экономикалық қызмет және оның даму бағыты

Сыртқы экономикалық байланыстарды басқару органдарының аса маңызды функциясы валюталық қатынастарды реттеу болып табылады. Валюталық реттеу — нормативтік-құқықтық актілерді әзірлеу мен бекіту, ақпарат жинау, валюта заңнамасының сақталуын бақылау және зандарда көзделген санкцияларды қолдану.

Қазақстан Республикасының Үкіметі, ұлттық банкі, қаржы министрлігі зандарға сөйкес валюталық реттеу функцияларын жүзеге асыратын негізгі валюталық реттеу органдары болып табылады. Үкімет жөне өзге де мемлекеттік органдар зандарға сөй-кес өз құзырының шегінде валюталық реттеуді жүзеге асырады. Бұл органдар сонымен бірге валюталық бақылауды да жүзеге асырады. Мұндай фукнцияны сондай-ақ валюталық бақылаудың агенттері - уәкілетті банктер мен уәкілетті бейбанктік қаржы мекемелері де орындайды, оларға алынған лицензияларға сәйкес операциялар жүргізген кезде валюта заңнамасының сақталуына бақылау жасау міндеті жүктелінген.

 

 

 

 

 

 

 

1.3 Муниципалдық құрлымдағысыртқы экономикалық қызметті реттеудің нысандары мен әдістері

 

Муниципалдық  құрлымдағы сыртқы экономикалық қызметті мемлекеттік реттеу әр түрлі нысандар мен өдістерді қамтиды. Реттеудің негізгі нысандары мыналар болып табылады:

1)  сыртқы  экономикалық қызметті қаржыландыру;

2)  салық салу;

3)  инвестициялау;

4)  сыртқы  қарыз алу;

5)  сыртқы  берешек

6)  экспортты  қаражаттандыру

 

Реттеу өдістері көрсетілген  нысандарға сай келеді және тура, сондай-ақ жанама өдістерді кіріктіреді.

       Аймақтарға экономикалық әлеуметтік мәселелерді шешу үшін  экономиканы  мемлекеттік  реттеудің әр түрлі  механизмдері

мен әдістері қолданылады. Олардың маңыздылары болып табылады.

Аймақтардың әлеуметтік экономикалық дамуының кешенді болжамы  ұзақ мерзімді перспективаға арналған Қазақстан Республикасының өндіргіш күштерін орналастыру.Әрбір аймақ мемелекеттік аймақтық және салалық деңгейде дайындалатын стратегиялық жүйе болып табылады.

        Ірі аймақ аралық проблемаларды шешуге бағытталған жалпы мемлекеттікбағдарламаларды әзірлеу және жүзеге асыру. Нақты аймақтардың жекелеген мәселелерін шешуге бағытталған аймақтық мақсатты бағдарламаларды дайындау және жүзеге асыру олардың ішінде экологиялық зардапты аймақтарды мемлекеттік қолдаудың арнайы бағдарламасы экономикасы артта қалған депресивтті аймақтармен кіші және орта қалаларды жекелеген ауыл шаруашылық дамыту бағдарламалары да болуы мүмкін.

         Тиісті аймақта жедел дамыту оның әлеуметтік толық пайдалану шетелдік инвестицияларды тарту үшін арнайы заңдармен басқару институттары мен және иетадологиялық қамтамасыз етілген арнаулы зоналарды құру.

           Еліміздің  азық-түлік қорын қамтамасыз ететін аймақтар үшін экономиканы мемлекеттік реттеу әдістері кіші және орта бизнесті дамытуға халықтың жұмыспен қамтылуын жоғарлатуға  ауыл шарушылық өнімдерін өңдеу техникалық  қызмет көрсету орталықтарын ұйымдастыру. Базарлар мен сауда үйлерін маркетингтік қызметтерді  ынталандыруы  тиіс. Артта қалған аймақтар мен  депрессивті ішкі және  орта салалап алыстағы аудандар үшін экономикалық реттеудің негізгі бағыттарға экономикалық белсенділікті арттыру.

           Қазақстанда жүргізіліп жатқан экономикалық реформа  республика шаруашылығын аймақтық ұйымдастыруға жоғары талаптар қояды сол себепті республиканың әр аймағында экономикалық және әлеуметтік  фактрлармен құбылыстарды кешенді зерттеу қажеттілігінен туындайды.

            Тура әдістерге реттеудің әкімшілік нысандары: лицензиялар мен квоталар жатады. Экспорт пен импортты лицензиялау мен квошалау шикізат ресурстары мен тауар қорларының шектеулігі жағдайында ішкі рынокты толтырып, трақтандыру мақсатымен уақытша шаралар ретінде пайдаланылады. Сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметке (сыртқы саудаға, валюталық операция-ларға және басқаларға) мемлекеттік монополия қойылуы мүмкін.

            Реттеменің жанама немесе экономикалық әдістері неғүрлым пөрменді және дамыған сыртқы экономикалық қатынастарға сай болып табылады. Бұларға салықтар, соның ішінде кеден баждары, валюта бағамы, дүниежүзілік баға, сыртқы кредиттер бойынша пайыздық мөлшерлемелер, облигациялардың, басқа бағалы қагаздар мен төлем қаражаттарының бағамы жатады.

            Валюта бағамы немесе басқа елдің валютасының ақша бірлігінде түлғаланатын үлттық ақша бірлігінің бағасы барлық ішкі бағаларды басқа елдің бағаларымен байланыстырады. Ва-люта бағамының ауытқуы отаңцық түтынушылар үшін басқа елдің тауарларының бағасын өзгертеді және, керісінше, отандық тау-арлардың бағасы басқа елдің түтынушылары үшін өзгереді. Сөйтіп, бұл өзгерістер экспорт пен импорттың тартымдылығына әсер етеді; ұлттық валюта бағамының басқа елдің салыстырмалы валютасынан азаюы жағдайында экспорт дами бастайды, кері жағдайда импорт дамиды, өйткені бірінші жағдайда отандық тауарлар шетелдіктер үшін арзандайды жөне бүл тауарларға олар-дың тарапынан сүраным үлгая түседі; екінші жағдайда импорт-тық тауарлар арзандайды және өздерінің елінде бүл тауарларға сүраным үлгая түседі; екінші жағдайда импорттық тауарлар арзандайды жөне өздерінің елінде бұл тауарларға сұраным артады.

Мемлекеттің валюта бағамдарының жүйесі икемді немесе тіркелген валюта бағамдары түрінде ұйымдастырылуы мүмкін.

            Икемді бағамдар жүйесі кезінде айырбас валюталардың сұранымы мен ұсынымы негізінде жүзеге асырылады, тіркелген бағамдар жүйесі кезінде ұлттық валютаның алтынға немесе басқа тұрлаулы валютаға белгілі бір қатынасы белгілінеді; екінші жағдайда мемлекет бұл ара қатынасты реттеп отырады, сөйтіп еддің төлем балансының теңгерімділігіне жету мақсатында валюта рыногының қызметіне араласады. Бұл орайда шетелдік валюта бағамының кемуі экспорт кезінде қүнның импорт кезінде өтелінетін шығасын тудырады жөне керісінше, бұл бағамның көтерілуі кезінде ысыраптар импорт кезінде пайда болады, бұл қосымша экспортпен жабылуы тиіс .

          Мұндай аймақтар олардың өзіндік дамуын мемлекеттін көмегіне  мұқтаж  сонымен қатар экономикалық ғаламдану үрдісіне қадам басып отырған  Қазақстан үшін  шешілуі тиісті міндет аймақтар үшін   жағымсыз салаларды бейтараптандыра отырып олардың дамуы үшін қажет жағдайларды қалыптастыру негізінде  тиімді нәтижеге  қол жеткізу.

 Аймақтың  дағдарыстағының басты белгілері  болып:

 

-өндіріс қарқынының төмендеуі;

-халықтың өмір  сүру деңгейінің төмендеуі;

-жұмыссыздықтың  өсу;

-демографиялық  экологиялық әлеуметтік қызметтер   көрсету саласындағы проблемалар  күшеюде.

 

         Осындай көрсеткіштер салалық бөліністерде анықталады осыған байланысты  бұрыннан қалыптасқан  өнеркәсіптік ауыл шруашылығының және басқа да салалардың құрылымы  зерттеледі оның даму деңгейінде әсер етумен өндірістің аймақтық тиімділігін көрсеткіштері  анықталады табиғи еңбек материалдық ресурстарына ғылыми техникалық процестің талаптарына аймақтық әлеуметтік экономикалық  жағдайларына сәйкес келу тұрғысынан қарастырылады .

      Аймақтық экспорттық,экспорт пен импорт  құрылымын зерттеуге үлкен мән беріледі  интелектуалдық өнімдердің экспортын жоғарлату мүмкіндіктері  қарастырылады  сыртқы экономикалық қызметтен түскен  табыстың динамикасы  талданып  олардың өзгеру себептері  анықталады.Аймақтық әлеуметтік экономикалық дамуын тежейтін кемшіліктерді анықтау мақсатында аймақ шаруашылығының  кешендікдеңгеі жан-жақты  талданады осыған орай төмендегі көрсеткіштер бағаланады:

 

   -әлеуметтік  және өндірістік дамудың қарқыны  мен деңгейінің ара-қатынасы жұмыссыздықтың  құрылымы мен динамикасы  жұмыс  күші нарығынан қалыптсуы мен  құрлымы

   -шаруашылық  аймақтың ресурстарымен қамтамсыз  етілуі олардың өндіргіш күштеріне дамуына әсері

   -қоршаған  орианың хал-ахуалы мен экологиялық  жағынан қауіпті салалар, өндірістер  мен кәсіпорындарды анықтай отырып  аймақтың экологиялық жағлайларын  пайдалану дәрежесі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.1 Астана қаласының муниципалдық құрлымдағы сыртқы экономикалық қызметі

 

      Муниципалдық құрлымдағы сыртқы экономикалық қызмет қаланың шалғай және таяу шетел мемлекеттерімен сауда ынтымақтастығы кеңейіп келеді. Қазіргі уақытта 90 елмен ынтымақтастық етеді. Сыртқы сауда айналысы. Егер сыртқы сауда айланысының дамуын қарастырсақ, 2010 жылы ол 8,7 млн. АҚШ долларын құрап 2009 жылмен салыстырғанда 54,5%-ға артты, оның ішінде ТМД елдерімен 1,9 млрд. АҚШ доллары (өткенжылдарменсалыстырғанда 1,5 есеартты), ТМД тыселдермен - 6,8 млрд.     АҚШ долларын (1,6 есеартты) құрады. 2010 жылғы қаңтар - қыркүйекішіндесыртқысаудаайналысы 8,3 млрд. АҚШ долларынажетті, өткенжылдыңбаламакезеңінеөсуқарқыны 32,7% құрады. 2010 жылғы қаңтар - қыркүйекішіндеэкспорттықжеткізулер 5 579,5 млрд. АҚШ долл. құрады және 2009жылғыбаламакезеңменсалыстырғанда 1,6 есеартты.  Астана экспорты нақты білінетін географиялық бағытқа ие: ТМД тыс ел үлесі 2008 жылғы қаңтар - қыркүйек ішінде экспорттың жалпы көлемі 94,5%, ТМД елдері - 5,5% құрады, негізгі тұтынушылар санына Швейцария (58,3%), Франция (16,8%), Қытай (5,7%), Түркия (3,3%), Ұлыбритания (2,3%), Ресей, Беларусь (0,7%), Нидерланды (0,5%) жатады.Астанаға импорттың барынша жоғары көлемдері Ресейден (27,8%), Германиядан (13,5%), қытайдан (7,3%), Түркиядан (6,6%), Украинадан (4,8%), Италиядан (3,3%), Беларусьтан (0,7%) жасалды.

       Импорт жеткізілімдерде қарастырылатын кезеңде 1 526,2 млн. АҚШ долл. құраған машиналар, жабдықтар, көлік құралдарын, құралдар мен аппаратураларды енгізу болып табылады (алдыңғы жылға қатысты 0,9 есе төмендеу байқалады).Қазіргі уақытта астананың әлемнің 90 елімен сыртқы сауда жұмыстары белсенді жүргізіледі, оның ішінде бауырлас қатынастар байланыстыратын ел астаналары: Мәскеу, Минск, Кишинев, Киев, Сеул, Рига, Варшава, Будапешт, Баку, Каир, Бангкок, Берлин, Вильнюс, Анкара, Ташкент, Пекин және т.б.2010 жылғы бағалау бойынша сыртқы сауда айналысының көлемі 10,4 млрд. АҚШ долл. құрады және 2009 жылға 20% -ға артты, оның ішінде экспорт - 6,0 млрд. АҚШ долл., импорт - 4,4 млрд. АҚШ долл.

      Астаналар мен ТМД елдерінің ірі қалаларының халықаралық ассамблеяларымен ынтымақтастық шегінде 2010 жылғы 3-4 сәуірде Мәскеу қаласында Ресей Федерациясы Үкіметінің қолдауымен «Мегаполис: XXI век» І халықаралық форум өтті, онда Достастық тарихында бірінші реет «ТМД ең үздік қаласы» байқауы өтіп, оған ТМД елдерінің 100 қаласы мен астаналары қатысты. Тоғыз номинацияда Қазақстан астанасы - Астана жеңімпаз атанды. Астана мына санаттарда: тұрақты және динамикалық даму, тиімді басқару және өзін өзі басқару, қазіргі заман технологияларын енгізу, әлеуметтік қорғанысты дамыту, тарихи - мәдени мұраны сақтау, абаттандыру мен көгалдандыруды ұйымдастыру.

Туризм. Экономикалық белсенділік, инвестициялардың өндіріс пен қызмет көрсету саласына келуі, көлік әлеуетін пайдалану астананың қазіргі заманғы инфрақұрылымының қалыптасуымен тікелей байланысты.Астананың халықаралықәуежайында әуе кемелерін және бизнес - авиацияны техникалық қызмет көрсетудің қазіргі заманғы орталықтары құрылған, астананы шалғай және таяу шетелдермен байланыстыратын бағдарлар саны кеңейіп келеді.     

     Бұл істеркелік, танымдық кіріс туризмін дамытуға көмектесетін болады, бұл жағдайда бүгінгі күні Астанада шетел қонақтарының қызығушылығын арттыратын бірнеше бірегей нысандар бар, театрлар, көрмелік және көңіл көтеру орталықтары, цирк, океанариум бар, қорықтар мен шипажай орталықтары қатар орналасқан, 2009-2010 жылдар кезеңінде Астана қаласында келу туризмінің көрсеткіштері 60%-ға 52963 -ден 84789 адамға артты, кету туризмі 16,7%-ға, 31131 -ден 25923-дейін адамға төмендеді, ішкі туризм 26%-ға 256204-тен 322879 адамға артты.

       2010жылдар кезеңінде іске асырылған инвестициялық жобалар қалада инновациялық технологияларды пайдаланып тауарлар шығаруға мүмкіндік берді (құрылысматериалдары, тағам өнімдері). Мысатымакарон бұйымдарын өндіру бойынша инвестициялық жобаны іске асырған «ЦеснаМак»,бұйымдарын өндіру бойынша жабдықтар өндіретін әлемдегі белгілі «Buhler» Швейцария компаниясының технологиясы бойынша өнімдер шығарады. «AppleCityFood» ЖШС Еуропада әйгілі«Schirinhoffer» Австрия компаниясының технологиясы бойынша ет өнімдерін (шұжықтар) өндіруді жүзегеасырады.«Астана Брик» ЖШС «Bedesski» Италия технологиясы бойынша қыш-кірпіштер өндіреді.

       Инновациялық қызметті дамытуға көмек көрсету мақсатында тұрақты негізде ЖОО, ҒЗИ және тәжірибелік - конструкторлық әзірленімдер мен инновациялық жобаларды қаржыландырумен айналысатын «Ұлттық инновациялық қор» АҚ, «Ғылым қоры» АҚ қаржылық даму, институттарының қатысумен ғылыми - техникалық даму (ынтымақтастық «сумен жарақтау және су жеткізу» жобасын іске асыру жалғасып жатыр. ҚазақстанРеспубликасыҮкіметінің қаулысына сәйкес осы жобаны іске асыру кезеңі 2009-2010 жылдар.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2  Астана  қаласындағы муниципалдық құрлымдағы  сыртқы экономикалық қызметті  жетілдіру жолдары

      «Астана - жаңа қала» әріқарай даму алады. Ұйымдар, шетел мемлекеттерінің елшіліктері, бірлескен кәсіпорындар мен шетел фирмалары жаңа астанада жинақталған. Әр жыл сайын қала түрлі халықаралық индустриалдық көрмелерге, конференцияларға және музыкалық фестивальдерге қонақтар қабылдайды.Өңір климаты осы орын үшін ұзақ және қарлы қысымен ерекшеленеді. Көктем Кеш шығады, бірақ барынша әдемі, тек наурыз айының соңында басталады. Жаз қоңыржай жылы, нөмер мен күн сәулесін төккен күндер өте көп.