Эконамиканы дамытудағы өнеркәсіптердің рөлі

          ЖШС «Меркур Строй Сервис»-ң  алдында маркетингтік қызметті жетілдіру, нарықты кеңейту мәселелері түр. Кәсіпорын нарық сұранысына бейімделуі керек және тиімсіз өндірістен бас тартуы керек. Сол үшін арнайы өндірісі бастамас бұрын талдау жүргізіп болғаннан кейін миссия және мақсат керек. Көсіпорын миссиясы оның өмір сүруімен, мағынасымен байланысты, ЖШС «Меркур Строй Сервис»-ң миссиясы құрылысқа қажетті материалдармен қамтамасыз ету. Әрі қарай қысқа және ұзақ мерзімдегі мақсаттарды анықтау үрдісі жүреді. Зерттеп отырған кәсіпорынға келесі мақсаттар тән:

1.   табыс, табыстың өсу қарқынын қолдау;

2.   сату, тауар өткізу, сату үлесін көбейту  

3. нарық үлесін кеңейту.

      ЖШС  «Меркур Строй Сервис» маркетологтеріне келесі жұмыстарды іске асыру кіреді:

1.   нарықты ЖШС  «Меркур Строй Сервис» өнімдерімен  қамтамасыз ету

2.      серіктестіктің нарықта жұмыс істеу сипатын анықтау

3.      кәсіпкерлермен  жақсы әріптестік қатынастарды  орнату

4.      ЖШС «Меркур Строй Сервис»-ң бәсеке қабілеттігіне жағдай жасау.

       Кәсіпорынға  нақты тауардың нақты нарықта немесе сегментпті сұранысын, тұтынушылардың тауарға деген талаптарын, жаңалык сапалығына, технико-экономикалық және эстетикалық сипаттарын зерттеу керек.

       Кәсіпорынның негізгі құралдырды пайдалану тиімділігі көрсеткіштері келесі кестеде көрсетілген.         

1-Кесте Негізгі құралдарды пайдалану тиімділігінің көрсеткіштері

№	Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	2010 ж.	2011 ж.	Ауытқу 2010-2011 ж.ж.	2010 2011 жылга есемен
1	Өнімді өткізуден түскен табыс	Мың.тг.	31053,4	317200,8	286147,	10,2
2	Өткізілген өнімнің  өзіндік құны	Мың.тг.	27810	176448,5	148638,5	6,3
3	Жиынтық табыс	Мың.тг.	3243,3	140752,2	137508,9	43,4
4	Кезең шығындары	Мың.тг.	3606,2	13160,8	9554,6	3,6
5	Таза табыс	Мың.тг.	-	9143,8	9143,8
6	Негізгі  кұралдардың құны	Мың.тг.	8671,7	26912	18240,3	3,1
7	Қор қайтарымдылығы	Тенге	3,6	12,1	8,5	3,3
8	Қормен қарулану	Тенге	481,7	545,6	63,9	1,1
9	Қор рентабельділігі	Мың тенге		0,34

       «Меркур строй сервис» ЖШС-гі 2010 жылы қызмет етуіне байланысты, берілген жылы таза табыс көрсетілмеген. Негізгі қорлардың пайдалану тиімділігін сипаттайтын негізгі көрсеткіштерінің бірі қор қайтарылымдығы. 2010 және 2011 жылдарға қарасты 3,6 м.тг және 12,1 м.тг. көрсеткіштермен сипатталып, айырмасы 8,5 м.тг. болды. Біздің көруімізше қор қайтарылымдығы 2010-2011 жылдар аралығында 3,36 есе өскен. Ал 2011 жылы  қор қайтарылымдығы 12,1 құрап, негізгі қорлардың бір тг қосымша 11,1 тг әкеледі.

Қор сыйымдылығы 2011 жылы 0,08 болып , 2010 жылмен салыстырғанда 0,06 кеміген.Сонымен қатар 2011 жылы өнімді өткізуден түскен табыстың 1 теңгесіне негізгі қордың 0,08 шығыны тең келген.          

     2-кесте мәліметтері бойынша 2011 жылы тауарды өткізуден түскен табыс 286147,4 мың тенгеге немесе 10,2 есе өскені байқалады. Өткізілген өнімнің өзіндік құны 148638,5 үлғаюы өндірісті кеңейту мен жаңартуға байланысты. Бұрғылап-отырғызу станоктарды, қол саймандарын сатып алуы арқылы цех ішілік жұмысты жеңілдетіп, жұмыс уақытысын қысқартып, өнім сапасын жақсартты және ассортиментті кеңейту мүмкіндігі туындады. Бірак бұл құрал-жабдықтар өзін әлі өтей алмағандықтан, оның құны  амортизациялық аударым арқылы өнімнің өзіндік құнына кіргізілді.

      «Меркур Строй Сервис» ЖШС-тің кызметі 2011 жылы жалпы технико-экономикалық көрсеткіштер бойынша 286147,4 мың тенгеге ұлғайды. Өзіндік құнның өсу карқынына қарасақ. 2010 жылы алдыңғы 2011 жылмен салыстырғанда 148638,5 мың тенге өндірісті кеңейту шығындарымен байланысты болды.                                           

      Тиімділік көрсеткіші ретінде жалпы табыс 2011 жылы алдыңғы жылға қарағанда 137508,9 мың тенге ұлғайды.

      Кезеңнің шығындар  динамикасында, бұл шығындар 2010 жылғы ауытқу көрсеткішіне қарағанда 9554,6 мың тенге өсті.

      2010 жылмен салыстырғанда  2011 жылы еңбек ақы қоры 5747 мың тенгеге өскен, соның салдарынан орташа еңбек ақы 14000 тенгені құрады.

      Таза табыс 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 9143,8 мың тенгеге өсті.

      Сондай-ақ, кәсіпорынның негізгі құралдарының құны 2010 жылмен салыстырғанда 3 есе өсті. Өткізілген енімнің 1 тенгесіне кеткен шығындар бойынша 2011 жылғы көрсеткіш 2010 жылға қарағанда -042 %-ға төмендеді. Өнім рентабельділігі 2011 жылы алдыңғы 2010 жылмен салыстырғанда 2,5 есе өсті.

              

2-кесте.«Меркур Строй Сервис» өнімді өндіруге кеткен шығындар

№	Шығындар элементтері	Өлшем бірлігі	2010 ж.	2011ж.	Ауытқу	2010-2011 жылға, есе
							2011 +,-
1	Материалдық шығындар	Мың. тг.	18298.65	191836.18	173607,53	10.52
2	Еңбек шығындары	Мың. тг.	3147,9	28308,5	24160,62	8,68
3	Негізгі қор амортизациясы	Мың. тг.	820,38	10948,01	10127,63	13,35
4	Басқа да шығындар	Мың. тг.	8878,16	77435,04	68557,48	8,72
5	Толық өзіндік құн	Мың. тг.	31075,1	307528,36	276453,26	9,9
6	Соның ішінде:	Мың.
	Айнымалы	тг.	23977,55	245315,37	221337,82	10,23
	шығындар
7	Тұрақты шығындар	Мың. тг.	7097,55	62212,99	55115,44	8,77

 

Өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құнын талдаудың өте маңызды жөні бар, ол белгілі бір көрсеткіштің өзгеріс тенденцияларын анықтауға мүмкіндік береді.

     3-Кестеде шығындардың өзгеріс қарқыны көрініс тапты. Экономикалық элементтер бойынша шығындардың жіктелуіне қарай: материалдық, еңбек, негізгі қор амортизациясы және басқа да шығындарға бөлінеді.

     Материалдық шығындар екі жыл арасында 2011 жылы 173607,53 мын тенгеге (немесе 10,52 есе) өсті. Шығындар құрамында жалпы шығындардан материалдық шығындар үлкен үлесті алады. Өйткені кәсіпорынның негізгі қызметі шетелдік шикізатпен пен материалдарға негізделген жөне ол материал сиымды сала болып табылады. Мұндағы көрсеткіш алдыңғы 2010 жылмен салыстырғанда 173607,53 мың тенгеге немесе 10,52 есе өсті.

3-кесте 2010-2011 жылдардағы таза табыстың өзгеруі

№	Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	2010 ж.	2011 ж.	2010-2011 жылға, %
1	Өнімді өткізуден түскен табыс	Мың. тг.	31053,4	317200,8	921
2	Өткізілген             өнімнің өзіндік қүны	Мың. тг.	27810	176448,5	534
3	Жиынтық табыс	Мың. тг.	3243,3	140752,2	4239
4	Кезең шығындары	Мың. тг.	3606,2	13160,8	264
5	Таза табыс	Мың. тг.	-362,9	9143,8	2619

 

     3-Кестедегі көрсеткіштер келесіні көрсетеді: 2010 жылға қарағанда 2011 жылы берілген қызметтін құны өсті, ол жалпы табыстың деңгейіне оң әсер етті. 2011 жылы жиынтық табыс 1407,52 мың. тг. болды. 2010 жылгы кезеңнің шығындарына 2011 жылғы шығындар 264 %-ға өсті. Бұл кәсіпорын есебінен «Меркур Строй Сервис» ЖШС-і таза табысы 2619 пайызға өсті. Көрсеткіштің мүндай өсімі кәсіпорын жүмысының тиімді екенін көрсетеді. Кәсіпорын тапқан табысты тиімді жұмсап, тек қана басты мақсаттағы мәселелер мен есептерді шешуге бағыттау керек. Кестедегі мәліметтер бойынша «Меркур Строй Сервис» ЖШС-де 2011 жылы сатылымдық және өндірістік жұмыстар қарқыны жоғары болды.

     

2.2. ЖШС «Меркур  Строй Сервистің» экономикалық  тиімділік көрсеткіштерін талдау 

      Нарықтық жағдайда кәсіпорынның қаржылық жағдайына ерекше көңіл бөлінеді. Осы талдау арқылы кәсіпорынның даму перспективасын анықтауға болады. Қаржылық істің мақсаты қаржылық ресурстарды өндірісте тиімді пайдалануды және максималды пайда алуды көздейді.

      Енді  ЖШС «Меркур Строй Сервистің» 7-кесте: активтерінің қалай орналасқанына тоқталатын болсақ   ,    бұл кезеңде кәсіпорынның активтері келесідей өзгерген: материалды емес активтер 2010 ж 58437 тенгеден 2011 ж аяғында 104692 тенгеге өскен. Осы кезеңде негізгі қорлар 739573166 тенгеге өскен. Товарлы материалдық қорлар шамамен екі жарым есеге өсті, дебиторлық берешегі өте    қатты    өскен. Бұл    қаражаттардың    дұрыс    пайдаланбай жатқандығын көрсетеді. Ақша қаражаттары 18 есе өскен.

 

 4-кесте 2010-2011 ж ЖШС «Меркур Строй Сервистің» активтерінің құрамы мен орналасуы ,тг

Активтердің баптары	2010ж	2011 ж	Ауытқуы
			+ ; -	%
Материалдық       емес актив	58437	104692	46255	179,1
Негізгі қорлар	8613343	26087234	17473891	302,8
Ағымдағы     акивтердің барлығы, оның ішінде:	60499138	800072304	739573166	1322,4
Товарлық            материалдық қорлар	44557787	109215529	64657742	245,1
Дебиторлық берешек	6604495	515992151	509387656	7812,7
Ақша қаражаттары	9336856	174864624	165527768	1872,8

      

 5-кесте      2010-2011 ж кәсіпорынның қаржы тұрақтылық жағдайы

Көрсеткіштер	Есептеу формуласы	2010 ж	2011 ж.	Ауытқу
Қаржыландыру Коэффиценті	Меншікті кап	0,89	0,08	8,9
					Тартылған кап
Қарыз       және меншікті капиталының Қатынасы	Тартылған кап	ИД	36	324
					Меншікті кап
Инвестцияны  жабу коеффицент	Меншікті   кап+ұзақ мерзімді міндеттер Жиынтьтк капитал	0,08	0,07	87,5
Инвестциялау коэффиценті	Меншікті капитал	0,65	0,57	87,6
					Негізгі капитал
Ағымдық қарыз коэффиценті	Ағымдағы мідеттер Тартылған  капит	1	1	1

       Бұл  жерден біз кәсіпорынның қаржылық  жағдайының нашарлағанын көруге  болады. Қаржылардың  құрамында  меншікті  капиталға  шаққанда  тартымды    капиталдың    үлесінің    артқандығын көреміз. Инвестициялау көрсеткіштерінің    төмендегені    байқалады. Келесі   көрсеткіштен   барлық ағымдағы міндеттер қарыз капиталына тең екендігін көруге болады. Кәсіпорында дебиторлық берешектің көлемі өсуде . Бұл жерден қаржылардың дұрыс пайдаланылмай жатқандығы көрінеді.

 

6-кесте    2010-2011 ж кәсіпорынның   табыстарының   қатыстылық көрсеткіштері

Көрсеткіштер	Есептеу формуласы	2010ж	2011ж	Ауытқу
Ағымдағы активтердің  табыстылығы	Таза табыс  Ағымдағы активтер	0,0001	0,01	10000
Меншікті     капитал табыстылығы	Таза табыс	0,001	0,6	60000
					Меншікті капитал
Тартылған капит табыстылығы	Таза табыс	0,0001	0,04	40000
					Тартылған капитал
Сату көлемінің	Жалпы табыс	0,1	0,4	400
табыстылығы	өнімді           өткіуден түскен табыс
өнімді өткіудің	Таза табыс	0,0002	0,02	10000
табыстылығы	өнімді          өткізуден түскен табыс
Негізгі            істің табыстылығы	Негізгі   істен   тускен табыс	0,01	0,05	500
	Толық қүн

 

       Табыстылықтың  көрсеткіштері де айтарлықтай  өскен. Акивтерінің табыстылығы  100 есе, меншікті капиталының табыстылығы  600 есеге өссе, тартылған капиталдары 600 есеге өскен табыс әкелді. Жалпы табыстағы өнімді сатудан түскен табыс 4 есеге артқан. Негізгі істен түскен табыс 5 есе өскен.

7-кесте 2010-2011 ж кәсіпорынның іскерлік қызметін бағалау

Көрсеткіштер	Есептеу формуласы	2010ж	2011ж	Ауытқу
Капиталдың жалпы айналу коэфицент	өткізуден түскен таб	0,4	1,5	375
	жиынтық капитал
Меншікті         капит айналу коэфицент	өткізуден түскен таб	5,54	21	379
	меншікті капит
Негізгі капиталдың айналу коэфицент	өткіуден түскен таб	3,6	12,1	336
	негізгі капитал
Ағымдағы        капит айналу коэфицент	өткіуден түскен таб	0,52	0,4	-77
	ағыммдағы капитал
Дебитор берешектің айналу коэфицент	өткіуден түскен таб	4,7	6,1	129
	дебиторлық берешек
Кредиторлық қарыз айналу коэфицент	өткізуден түскен таб	0,4	1,7	175
	кредиторлық міндет