Эконамиканы дамытудағы өнеркәсіптердің рөлі

 Шағын бизнес капиталистік  елдерде халықты жұмыспен қамтуды   кеңейтуде айтарлықтай ролі бар. АҚШ-та соңғы он жылда жаңа жұмыс

орындарының  60%-ы 20 адамнан аз жұмыскерлері бар компанияларға келеді. 80-ші жылдардың басында жұмыссыздықтың зор өсуі жағдайында көптеген ғалымдар, экономистер мен мемлекет қайраткерлері шағын бизнестен ірі компаниялардағы жұмыс орындары қысқаруының орнын толтыруға қабілетті жаңа жұмыс орындарын құратын құрал деп санады.  Сондықтан капиталистік елдердің үкіметтері тарапынан шағын бизнеске әртүрлі көмек көрсетіледі.      

 Шағын және орта  бизнестің болуы және де ірі компаниялардың (монополияның) мүдделеріне сай келеді. Қазір дайын өнімді жасау үшін мыңдаған әртүрлі детальдар қажет етіледі. Олардың өндірісіне концерндер мен келіісім шарт жүйелерімен байланысқан көптеген шағын және орта фирмалар маманданады. Электротехника, автомобиль және басқа салалрдың кейбір ірі монополияларында 20-30 мыңға дейін шағын компаниялар жұмыс істейді. Атап көрсету керек, шағын және орташа фирмалардың басым көпшілігі ірі компаниялармен  келісім арақатынастары арқасында жұмыс істейді.  Францияда, мысалы, шағын және орташа кәсіпорындардың 40%-ы  монополиялармен байланысты. Ақш-та осындай келісім шарттар жүйесімен 400 мың шамасында немесе 25% шағын кәсіпорындар қамтылған, оларда 4,5млн адам жұмыспен қамтылған. Жапонияда да осындай жағдай кездеседі.       

80-ші жылдардың басында  шағын кәсіпорындар иелерінің  тек өз жанұяларындағы адамдарының  еңбектерін қолдануы Жапониядағы барлық жұмыспен қамтылғандардың  32%, Италияда - 29%,    Францияда  - 21% құрады.       

 Монополистік емес  фирмалар жаңа салалар қатарында,  әсіресе, ақпарат кешенінде өздерінің  жағдайларын әжептәуір нығайтты. ҒТП негізінде іскер қызметтер (электронды есептеуіш машинасы базасында ақпаратты өңдеу, бағдарламаны қамтамасыз ету, инженеринг, кеңес беру бизнесі және т.б.) спектрі қалыптасқан. Осындай қызмет ресурстардың айтарлықтай жинақталуын қажет тепейді және де шағын компания шеңберінде де табысты жүзеге асуы мүмкін. Жеке атағанда, Германияда бағдарламаны қамтамасыз ету саласында (70% шамасында) жұмыскерлер саны 10 адамнан аз компаниялардан құралған.        

 Демек, шағын және  орта бизнестің ролі мына көрсетілген  алты қызметтерден көрінеді.      

   Біріншіден, шағын өндіріс нарық конъюнктурасының өзгерісін икемді сезінеді, бұл нарық экономикасында ірі кәсіпорындарына мүмкін емес.        

 Екіншіден, шағын  бизнес әлі іске жаратылмаған  әжептәуір қаржы қаражаттарын  тиімді жұмылдырады. Осындай биқнестің болмауынан осы ресурстар пайдаланылмаған болар еді.        

 Үшіншіден, шағын  бизнес бәсеке күресін қалыптастыруда  айтарлықтай үлес қосады. Бұл  кез келген мемлекеттің жоғары  деңгейде монополия экономикасы  жағдайында бірінші кезекте маңызды.        

 Төртіншіден, шағын  бизнес халықты жұмыспен қамту  мәселесін шешуде үлкен роль  атқарады. Өнеркәсібі дамыған елдерде  оның үлесіне барлық жұмыспен  қамтамасыз етілгендердің 50-60%    және жаңа жұмыс

орындарының   70-80% келеді.         

 Бесіншіден,  атап көрсеткендей шағын өндірістің ғылыми-техникалық жаңалықтардың тең жартысы келеді. (жеке компьютер, көбейткіш аппараттар, «Палароид» типті фотоаппараттар).         

 Алтыншыдан, шағын  бизнестің әлеуметтік қысымды  жұмсартудағы орнын таптырмас  бөлігі  бар. Ауыр дағдарыс кездерінде халық осыдан жұмыс тауып және өздерінің қабілеттерін жүзеге асыра алады.        

 Кәсіпкерліктің халықаралық  тәжірибесі көрсеткендей, өтпелі  экономикада мемлекет, ережеге сәйкес, тек жаңа басталған сауда кәсіпкерлігі  көтермеледі, бұл өндіріс саласындағы қызметті тиімсіз қалдырды.        

 Өтпелі экономика  үшін нарықтың инфрақұрылымының  дамымағандығы тән, бұл шағын  кәсіпкерліктің дамуын тежейді.        

 Қазақстан Республикасындағы  1998жылға дейін тоқтамаған өндірістің  құлдырауы, инфляциялық процесстердің кезіндегі бағалардың өсуі, тұрғындардың номиналды табыстарының өсуін анық басып озды, бұл өндіріс саласында оның ішінде шағын бизнес негізінде кәсіпкерлік қызметтің дамуын айтарлықтай тежеді.       

 Соңында шағын кәсіпкерліктің дамуының тежеуші факторына өндірістік саладағы шағын бизнестің маңыздылығын әлі бағаламағандығын жатқызуға болады.        

 70-80ж дамыған елдердегі болған кәсіпкерлік «бум» ғалымдар мен практиктердің шағын бизнеске қатысты бұрынғы көзқарастарынан – шағын кәсіпорындар өмір сүруге жарамсыз, сондықтан олар не жоюылуы керек не ең ірі компаниялардың маңынан құрылуы тиіс.         

 Нақты көрсеткіштер  көрсеткендей соңғы онжылдықта (1990-2000ж)  олардың саны екі есеге артты,  олардың санының саудада және  қызметтер саласында дамуымен қатар, шағын кәсіпорындардың экономикалық мынандай прогрессивті салаларында – электроника, биотехнология, ақпараттық қызметтер – айтарлықтай ролі бар.      

 Өтпелі экономикада  жаңа өркен жайған шағын кәсіпкерлікті  дамыту және қолдау үшін мынадай жағдайлар қажет:

-         еркін бәсекені құру негізі ретінде шағын кәсіпкерлікті дамытудың кешенді мемлекеттік ғылыми негізделген бағдарламаларын жасау;

-         оның дамуы мен қаржылық жеңілдіктер үшін қаржы базасын қалыптастыру (жеңілдетілген несиелер, жеңілдетілген салықтар, ақысыз сипатты жәрдем ақшалар);

-         бағдарламада ғылыми-техникалық прогресстің басымдық бағыттарында шағын кәсіпкерліктің орны ерекше анықталуы керек;

-         шағын бизнесті ұйымдастыруда, елдің әртүрлі аймақтарында шағын кәсіпорындардың арнайы орталықтары басты ролде болуы керек.;

-         ірі және шағын бизнес ынтымақтастығының жүйесі негізінде, әсіресе сауда мен қызметтер саласында шағын бизнесті дамыту мақсатында ірі кәсіпорындардың ресурстарын тарту.    

 Қазақстан  Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамытуда Қазақстан Республикасы Президентінің «Шағын кәсіпкерліктің дамуын жандандыру мен мемлекеттік қолдауды күшейту бойынша шаралар

туралы» 1997 жылдың 6 наурызындағы  қаулысының үлкен ролі бар.     

 Құжат өзінің мазмұны бойынша өтпелі экономика жағдайында шағын кәсіпкерлікті дамытудың мемлекеттік бағдарламасы болып табылады.     

2001ж басында Қазақстан  Республикасында шағын кәсіпкерліктің  348 мың субъектілері тіркелді, бұл елдің жұмыпен қамтылғандардың жалпы санын  500мыңға дейін, оларда жұмыс істеушілер  40%-на жеткізу міндеті қойылды.

1.2         Қазақстандағы    шағын    кәсіпкерліктің        құрылуының ерекшеліктері.

       Қазақстан Республикасының территориясында қызмет ететін кәсіпорындардың дамуы мен қазіргі жағдайына талдау жүргізейік.        

 Экономикадағы қиындылық жағдайларына қарамастан еліміздің территориясында қызмет ететін біріккен және шетел кәсіпорындарының саны жылдан-жылға өсуде. 2004 жылдың 1 қаңтарда тіркелген кәсіпорындардың саны 5444 болды, ол 2002 жылмен салыстырғанда 1,5 есе өскенін көрсетеді. 2004жылы Қазақстан Республикасы бойынша тіркелген кәсіпорындардың ішінде:

ірі кәсіпорындар саны –191;

орта кәсіпорындар – 206;

кіші кәсіпорындар – 5147.       

 Бұл көрсеткіштер  Қазақстан Республикасында кіші және орта кәсіпкерлікті дамыту үшін жағымды жағдайлардың жасалғанын байқатады.

        Көрсетілген деректер бойынша, Қазақстан Республикасында тіркелген кәсіпорындардың 2214-і үй бұйымдарын және автокөлікті жөндеу, сауда саласында, 910-і өндіру өнеркәсібінде, 657-ы қозғалмайтын мүлікпен операциялар жасау кәсіпорындарында қызмет етеді. Кестедегі деректерге сүйенсе, Қазақстан территориясында тіркелген кәсіпорындардың саны жылдан-жылға өсуде.       

 Шетел мамандарының  бағасы бойынша Қазақстан Республикасында инвестициялау үшін неғұрлым жағымды аудандар болып Алматы Астана қаласы, сонымен қатар Оңтүстік Қазақстан, Алматы, Атырау, Қарағанды, Шығыс Қазақстан облыстары саналады.         

 Қазақстан Республикасында  2004 жылы 5444 кәсіпорын тіркелген болса, оның 53%-і Алматы қаласында қалыптасқан, яғни 2867бойынша қызмет ететін біріккен және шетел кәсіпорындарының саны 2004 жылы – 2867 кәсіпорынды құраған, ол 2002 жылмен салыстырғанда 1,5 есе өскенін көрсетеді. Соның ішінде қызмет ететін біріккен және шетел кәсіпорындарының шоғырланған орталығы Алматы, Астана қалалары, Қарағанды және Атырау облыстары. Бұл аймақтарда қызмет ететін біріккен және шетел кәсіпорындарының өсуі оңды тенленцияны көрсетеді. Ол оңтүстік, Солтүстік Қазақстан, Павлодар облыстарында 2003 жылы қызмет еткен біріккен кәсіпорындар төмендесе, 2004 жылы қайта көтерілу байқалады. Ол сол облыстардың инвестициялық ақуалының жақсарғанын көрсетеді        

 Қазақстан территориясында  қызмет ететін кәсіпорындардың  көбісі өндіру, сауда салаларына  бағытталған. Біріккен және шетел кәсіпорындарында жұмыс істейтін адамдардың саны 2004 жылы 346072 жеткен . Кәсіпорындардың жұмысшыларының тізімдік құрамына, бір және одан көп күнге уақытша жұмысқа, маусымдық немесе тұрақты жұмысқа қабылданған барлық жұмысшылар жатады. Сонымен қатар бірге, нақты жұмыс істейтіндермен қатар, ресми жұмысқа тіркелгендер де есепке алынады.       

 Қазақстанда кәсіпорындардың  санының өсуі 33% қазақстандық азаматтардың  жұмыспен қамтылу деңгейінің  өсуіне де алып келеді. Қазақстан бойынша 346072 адам біріккен және шетел кәсіпорындарында жұмыс істейді, олардың алатын еңбек ақыларының қоры 2004 жылы 180972.2 млн.теңгені құраған. Тізімдік және қосымша жұмысшылардың еңбек ақы қорына табиғи формада жасалған төлемдер де кіреді.         

 Кәсіпорындардың қызметі мен құрылуын экономикалық қамтамасыз ету үшін бірінші кезекте кәсіпорындарды қаржыландыру сұрақтарына тоқталамыз. Оған жататындар: қаржыландыру көздерін құру, жарғылық капиталдағы қатысушылар салымының арақатнасы, салық алу мәселелері және кәсіпорындардың тиімді қызмет ету көрсеткіштерінің есептері. Кәсіпорындарды қаржыландыру көздері болып жарғылық қорға салынған ақша салымдары, амортизациялық аударымдар, кәсіпорынның резервтік және басқа да қорлары, несиелер саналады.               

 Негізгі және айнымалы капитал құны бойынша жарғылық қорды құрайды. Жарғылық қорға ақшалай салымдар келесідей түрде салынуы мүмкін: үйлердің, ғимараттардың, жабдықтардың басқа да материалдық бағалардың құны, жерді, суды және басқа да табиғи ресурстарды, үйлерді, ғимараттарды, жабдықтарды, сонымен қатар басқа да мүліктік құқықтарды пайдалану құқы.       

 Кәсіпорынға қатысушылардың  ақшалай қаражаттары. Кәсіпорын  құрушылардың арасындағы келісім  бойынша жарғылық қорға олардың  салымының бағасы ұлттық және  шетелдік валютада жүргізіледі. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 тарау. «Меркур   Строй   Сервис»   ЖШС экономикалық  және кәсіпкерлік белсенділігін  талдау

    2.1. «Меркур Строй Сервис» ЖШС-нің жалпы сипаттамасы

      Жауапкершілігі  шектеулі серіктестік «Меркур-Строй  Сервис» өз қызметін 18.06.00 ж. әділет министрлігіне №40669-1910-ЖШС болып тіркелгеннен бастап жүргізіп келеді. Негізгі мақсаты табыс табу және қызмст көрсету саласын кеңейту. Серіктестік жұмысының негізгі пәні коммерциялық операцияларды жүргізу, көтерме және бөлшек саудасымен тауарларды өндіру және оларды өткізу болып табылады.

Заңды    мекен-жайы    Алматы    қаласы    Майлина    көшесі    79    үйде орналасқан.

 Жіктелуі:

І.   меншік нысанына байланысты ЖШС «Меркур Строй-Сервис»  жеке меншік болып табылады.

2. ұйымдастырушылық   құқықтық   нысаны   бойынша   жауапкершілігі

шектеулі серіктестік.

3.   саласы бойынша  аралас деп айтуға болады, себебі  кәсіпорын тек қана өнім     өндіріп     қана     қоймай,     коммерциялық     мәселелермен     де айналысады.

4.     көлемі  бойынша шағын кәсіпорын.

5.     мерзімдік сипаты бойынша үздіксіз жұмыс істейді.

6.  капиталды қолдануы  бойынша ұлттық кәсіпорын.

       ЖШС  «Меркур Строй-Сервис»-ке шағын  кәсіпкерлікке тән икемділік  қасиетін игерген, өз өнімдері бойынша сұранысқа жауап бере алады және жоғарыда айтып кеткендей коммерциялық ісі оның негізгі артықшылығының бірі.

      ЖШС «Меркур Строй-Сервис» үштер мен ғимараттарға қажетті құрылыс материалдарын шығарады. Оған мысал ретінде пластиктен және ағаштан жасалатын есіктер мен терезелерді айтуға болады. Кәсіпорынның өндірістік технологиясын айтқанда өнімнің бір түрін пластикалық терезені алайық.                 

     Пластикалық терезені жасау үшін профильдер германиядан алынады. Олар арнайы сұраныстар бойынша, яғни тапсырыс берілген терезенің көлеміне қарай немесе кәсіпорынның стандарттарына сай өлшеніп әртүрлі ұзындықта кесімді. Осы профильді мықты сақтап түру үшін оның ішіне мықтағыш темір салынады. Одан кейін профильдің ішіне кіргізілетін темір мықтағыштар мен топсаларды, құлыптар мен тұтқаларды орнату үшін тесіліп, жонылады. Содан кейін темір мықтағыштар кіргізіліп орнатылады. Әрі арнайы тапсырыстағы пішіміне лайықталып келтірілгеннен кейіп бұрыштарға пісіріледі. Артық жерлерін, бұрыштар тазаланып арнайы жылытқыштар немесе суық өткізбеу үшін резиналар салынады. Фурнитуралық монтаждау жүреді, яғни қажетті деген жерлерге фурнитуралар орнатылады да, әйнек салынып қоймаға, сауда орнына немесе тапсырыс берішуге жіберіледі.