Эконамиканы дамытудағы өнеркәсіптердің рөлі

Батыс Қазақстан инженерлік –технологиялық колледжі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Курстық жұмыс

Тақырыбы: «Эконамиканы дамытудағы өнеркәсіптердің рөлі»

 

                               

 

 

                                

 

 

         Тексерген:  Рахимгалиева Д.К.

                                                           Орындаған: СТР 931- топ оқушысы

Жадаев Е.Е.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Орал 2013

 

Мазмұны

 

I тарау. Нарық  жағдайында шағын кәсіпкерліктің  дамуы....................................5

   1.1. Шағын кәсіпкерліктің қалыптасуы мен дамуының ғылыми негізделуі......5

   1.2. Қазақстандағы шағын кәсіпкерліктің дамуының ерекшеліктері...............10

 

II тарау. ЖШС “Меркур  Строй Сервис” экономикалық және  кәсіпкерлік белсенділігін талдау................................................................................................13

  2.1 ЖШС «Меркур Строй сервистің» жалпы сипаттамасы..............................13

  2.2 ЖШС “Меркур Строй Сервис” экономикалық тиімділік көрсеткіштерін талдау.......................................................................................................................18

 

III тарау. Қазақстан Республикасында кәсіпорындарды дамыту болашағы...................................................................................................................23

3.1. Мемлекеттік кәсіпкерлік  және макроэкономикалық реттеудің бағдарламасы............................................................................................................23

3.2 Қазақстанның халықаралық еңбек бөлінісіне қатысу болашағы мен кейбір мәселелері...............................................................................................................25

3.3.Қазақстан Республикасындағы  кәсіпорындарды  дамыту мүмкіндіктері мен болашағы.................................................................................................................29

 

Қорытынды.................................................................................................................33

 

Қолданылған әдебиеттер...........................................................................................35

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

     Шағын кәсіпкерліктің  дамуына көптеген идеялық жұмыстар арналған. Онда шағын кәсіпкерліктің дамуының әлемдік тәжірибесі, сонымен бірге бәсекелестік механизімінің арқасында олардың кейбіреулерінің ірі бизнеске айналуы, бүгіндегі нарықтық экономикакаға дейінгі мәселелер қарастырылған. Нарықты экономикасы дамыған елдерде шағын кәсіпорындар бірнеше жүз жылдарда табиғи дамыған, ал Қазакстанда мүлде басқа жағдай.

     Нарықтық  экономикаға өткенге дейін бұрынғы Кеңес Одағының құрамындағы мемлекеттерде ірі өнеркәсіп кәсіпорындары болды да, олардың артықшылықтары абсолютті деп саналып шағын кәсіпорындар мәселесі жоспарға кірмеген болатын. Бұл ойдың қателігі командалық орталықтанған жүйеден нарықтық экономикалық жүйеге өту кезінде, шағын кәсіпорындар мемлекеттің стратегиялық бағыттың негізгі құралына айналғанда мойындалды.  

   Осы орайда  Қазақстан Республикасының Президенті  осы жолдағы жолдауында Жапония,  Германия, Бельгия, Италия сияқты елдерде шағын және орта бизнес, олардың барлық кәсіпорындары санының 90 пайызын құрағандығын және көптеген дамыған елдерде олар жалпы өнімінің 50 пайыздан астамын беретіндігін айта келіп, біздің шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың түбірінен идеологиясын бүзу қажеттігін баса айтты. Біз кәсіпкерлік ортаның бастамашылығын іске асыру үшін қолайлы жағдай туғызуымыз керек.

 

      1990 жылдардың  басында жаңа экономикалық жүйеге  өтуге байланысты кәсіпкерліктің  жаңа түрлеріне жол беріліп,  шағын кәсіпорындарға ерекше ынта қойылып оларды ұйымдастырудың құқықтық нысанына, критерилеріне, есеп және есеп беру жүйесінің нормативтік заңдық базасы қамтылды.

      Қазақстанда  шағын кәсіпорындардың даму тенденциясы  мынадай:

• шағын кәсіпорындардың және онда жұмыс істейтіндердің санының тұрақты өсуі;

• өнеркәсібі дамыған аудандардағы шағын кәсіпорындардың шоғырландыруы;

• шағын кәсіпкерліктің сауда мен қызмет көрсетудегі үлесінің көптігі;

• осы уақытқа дейін шағын кәсіпорындардың салық салу, несиелендіру, мемлекеттік органдармен арадағы мәселенің шешілмей келе жатқандығы шағын кәсіпорындардың маңыздылығын мемлекетіміз ғана емес нарықты экономикасы бар елдердің барлығы мойындап отыр. Оны экономикадағы үлес салмағынан көруге болады.

     Шағын кәсіпкерлік-бәсекелестік  ортаны қалыптастыратын, нарықты отандық тауарлармен толтыратын, халықты жұмыспен қамтитын, ірі және орта бизнестің «ауқаттану» ортасы, орта топты қалыптастыратын қоғамның тұрақтылық негізі.

     Осыған  байланысты. Шағын бизнесті қолдауға  Қазақстан Республикасы жыл сайын 159,2 млрд. тг. бөлінеді. Ел басы өзінің жолдауында биылғы жылы республикалық бюджеттен қосымша 10 млрд. тг. бөлінетіндігін, сонымен бірге, банк кредиттеріне кепілдік беру мен сақтандыру жүзеге асыруды қолға алу керектігін ескертті. Мұнын өзі қомақты мемлакеттік қолдау болмақ. 

     Курстық  жұмысымыздың мақсаты-өнеркәсіпте  шағын кәсіпорындарды дамыту  мен оның артықшылықтарын дәлелдеу.

     Курстық  жұмыстың мақсатына байланысты  мынадай мәселелер қаралады:

• өнеркәсіп пен шағын кәсіпорындардың ролі;

• бүгінгі күнгі өнеркәсіптегі шағын кәсіпорындардың жағдайын талдау, тиімділіктерін анықтау;

• осы салада шағын кәсіпорын болашағы.

 

 

 

 

 

 

1тарау.  НАРЫҚ   ЖАҒДАЙЫНДА ШАҒЫН КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ДАМУЫ

1. Шағын кәсіпкерліктің құрылуы және дамуының ғылыми    негізделуі.

   Нарықтық орта жағдайында және кәсіпорынның толық экономикалық, құқықтық өзінше еркіндік алуы, оған көптеген қосымша міндеттер жүктейді. Сөйтіп кәсіпорынның айналасатын қызметі шеңбері кәдімгідей ұлғаяды. Мемлекеттік экономика жағдайында негізгі буынның іс-әрекеті тек қана өндірістік қызметпен тұйықталады. Кәсіпорын  өзінің экономикалық және әлеуметтік қызметін жалпы мемлекеттік шаруашылық механизмі арқылы жүзеге асырады. Аралас әрі әлеуметтік-бағытталған нарықтық экономика жағдайында мемлекет кәсіпорынға иелік құқық бере отырып, оның өз мүлкін, өндірген өнімін және тапқан табыстарын пайдалану мен жаратуды, кәсіпорын шығындары арқылы әлеуметтік шаралардың бір бөлігін жүктейді    

 Сондықтан да барлық  кәсіпорындар меншік түріне байланыссыз-ақ  экономикалық қызметті ғана емес, әлеуметтік қызметті де атқаруға міндетті. Ендеше экономикалық қызметтің құрылымын қарастырамыз:

-         өндірістік қызмет, бұл қоғамдық тұтынуды қанағаттандыру үшін қажетті тауар мен қызмет көрсету өндірісімен байланысты;

-         алынған табысты бөлу мен мақсатты қолдану қызметі, мұнда өндіріс    

 іс-әрекетінен алынған  табыс өндірісті ұлғайтуға және  ұжымды           әлеуметтік дамытуға жұмсалады.     

 Монополды мемлекет  экономика жағдайында кәсіпкерлік  қызмет құқығы тек мемлекетке ғана жатады. Нарықтық экономика кәсіпкерлік қызметпен айналысуды тек мемлекетке ғана жүктемейді, әрбір кәсіпорын мен индивидке мүмкіндіктер жасалады. Бұл нарықтық экономиканы тап-тинақтай етіп, ҒТП талаптарына сай болуға және тұтынушы қажеттілігін қанағаттандыруға жағдай жасатады. Өтпелі кезеңдегі мемлекеттің алдындағы басты міндеттердің бірі – кәсіпкерлік құрылымды құру. Оларды масштабы бойынша шартты түрде шағын, орта және ірі кәсіпкерліктерге бөлеміз. Кәсіпкерлік субъектісі бойынша да бөлінеді: кәсіпкерлік субъектісіне - әртүрлі экономикалық қызметке қатысатындар, жеке индивидтер, жеке тұлғалар және жалпы экономикалық мүдделер мен келісім-шарт міндеттерімен біріктірілген адамдар тобы жатады. Ал ұжымдық кәсіпкерлікке: серіктестік, кооператив, акционерлік қоғам, холдингтер және мемлекеттік кәсіпкрліктерді айта аламыз.      

 Неміс ғалымы әрі  экономисі Йозеф Алоиз Шумпетердің  (1883-1950ж) ойынша, кәсіпкерлік жаңа  игілікті дайындауға немесе басқа  бір сапалы жаңа игілікті жасауға  бағытталған. Сондай-ақ өндіріске жаңа тәсілді ендіруге, затты өткізетін жаңа нарықты игеруге; жаңа шикізат пен жартылай фабрикаттар көзін табуға өндірісті талапқа сай, басқаша құруға күш салады.       

 Кәсіпкерлік өз  бетінше тіршілік пен тәуелсіздікке  негізделген шаруашылық тәсілі, экономикалық ойлаудың ерекше типі.      

 Кәсіпкерлікті құрудың  өзекті мәселесі – мемлекеттік  меншікті мемлекеттен алу мен  жекешелендіру болып табылады. Олар  нарықтық экономикада бәсекелестік  ортаны құрып қана қоймайды,  сондай-ақ еркін кәсіпкерлікке жол ашады. Белгілі ағылшын ғалымы әрі экономисі Альфред Маршалл айтқандай,  нарықтық экономиканың басты қасиеті – «өндіріс пен кәсіпкерліктің еркіндігі». А.Маршалл бойынша, кәсіпкер – экономикалық процесті жеделдетуші.       

 Нарықтық экономикаға  өту еркін кәсіпкерлікке жол ашты, бірақ барлық мәселені шеше алмады. Оны шешу үшін мемлекеттің үйлестіру ролі қажет.      

 Нарық жағдайында  кәсіпкерлік қызмет көп нышанда  болады, оларды мына түрде бөлуге  болады:

-         масштабы бойынша шағын, орта және кәсіпкерлік;

-         кәсіпкерліктің субъектілері бойынша.     

 Кәсіпкерліктің субъектілері  экономикалық қызметтің әр түрлі  қатысушылары – жеке тұлғалар, келісім-шарт міндеттемелерімен  және де ортақ экономикалық  мүдделерімен, біріккен адамдар  тобы, яғни, ұжымдық  кәсіпкерлік, серіктестік, кооперативтер, акционерлік қоғамдар мен осы тәріздес мемлекеттік кәсіпкерлік бола алады.    

 Өтпелі кезеңде  кәсіпкерлік қызметтің даму кешенді  және көп деңгейлі сипат алуы  керек. Себебі аталған қызмет  Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық саясатының стратегиялық мақсаттарына жету үшін экономикалық базис болып табылады.     

 Еркін кәсіпкерлік  – барлық деңгейдегі жаңалық,  бұл мемлекеттік қолдау мен  ынталандыру қажет кәсіпкерлік  қажетке негізделген бастама.  Осы тәрізді кәсіпкерлік кәдімгі күнделікті бизнестен түбірінде ұқсамайды және әлеуметтік-экономикалық прогресс, Қазақстан Республикасын – жаңа индустриалды мемлекетті қалыптастыруға катализаторшы болып табылады.    

 Кәсіпкерлік дамытудың  басты сәті нарық экономикасында  бәсекелестік ортаны құру үшін ғана емес, сонымен бірге еркін кәсіпкерлік үшін жол ашатын мемлекет иелігінен алу мен мемлекеттік меншікті жекешелендіру болып табылады.         

 Атап көрсеткендей, ХХІ ғасырдың қарсаңында Қазақстан  Республикасының әлеуметтік-экономикалық саясатында шағын кәсіпкерліктің дамуына ерекше назар аударылады. Оның ролі әлеуметтік ахуалды жақсартуда жетекші орын алды. Бірінші кезекте осы салада халықты жұмыспен қамтамасыз ету тезірек өседі және қоғамның тұрақтылығы үшін жағдай жасалады. Осыдан аталған мәселеге толық талдау керек.     

 Батыс елдерінің  экономикалық әдебиетінде шағын  бизнесті «өсу үстіндегі бала»  деп қарау орын алған. Жеке  жағдайда, «шағын бизнес – бұл  өсу үстіндегі бала ретінде,  сондықтан ол барлық уақытта  сәби бесігінде қала алмайды. Ол үлкен мекен-жайға мұқтаж, бұл үшін ол кәсіпкерлік қызметпен бел шешіп айналысуы қажет».     

 Шағын кәсіпкерлік  халықаралық тәжірибе көрсеткендей, ең алдымен капитал тезірек  айналатын салдарда, атап айтқанда  саудада, қоғамдық тамақтандыру  және қызметтер салаларында туады. Бірақ, нарықтық экономиканы реформалау бойынша жүргізілген жеделдетілген экономикалық саясат бағаларды ырқына жіберуден және осымен байланысты өскелең инфляциямен басталды, бұл пайыз өсімнің күрт өсуінен және халықтың жинағының құнсыздануынан шағын бизнестің қаржы базасының жоюына әкелді, бұл өз кезегінде шағын бизнестің қалыптасуының және оның инвестициялық қызметіеің заңсыз қалуына соқтырды. Шағын кәсіпкерлік көп қатарлы жинаулар мен үлкен салықтардың астында қалды.      

 Осы уақытта қалыптасқан экономикалық жағдайда кәсіпкерлік қызметке ынта үзілді, онсыз нарық экономикасының қалыптасуы мүмкін емес.      

 Қазіргі кездегі  әлемдік экономиканың одан әрі  даму жағдайында, ірі компаиялардың  айбынының артуы ғылыми техникалық  революцияның болуымен, шағын және орта фирмалардың сақталуымен және дамуымен қоса жүреді. Жаңа өнімдердің көптеген түолерінің өндірісі атап айтқанда, шағын және орта компаниялардың кәсіпорындарында басталады, себебі олар «күн» астындағы орын үшін, тұтыныстың өзгеруіне икемді сезімтал болуға, өндіріспен әлі қанағаттандырылмаған жаңа қажеттіліктерді іздеуге мәжбүр. Сондықтан шағын фирмалардың бір жұмыс істеушіге есептегендегі, ғылыми-зерттеу мен конструкторлық жұмыстарға шығындарынан жиі асып түсуі кездейсоқ емес.      

 Қазіргі уақытта  шағын бизнестің рөлі нарыққа  ендірілген жаңа өнімдердің ортақ  санында айтарлықтай мол.      

 АҚШ-тың сатып алу  федералды басқармасының ақпараты  бойынша, 50-ші жылдардың ортасынан  70-ші жылдардың ортасына дейін  шағын фирмалар (жұмысшылар саны 1000 адамнан аз) әртүрлі жаңалық енгізулердің жартысынан көбін енгізген. Жаңалық енгізулердің төрттен бірі жұмыс істеушілер саны 100 адамдық  фирмаларға келеді. Атап айтқанда, шағын компания «Apple» жеке компьютерлік өндірісін алғашқылар қатарында енгізді, кейін олар негізгі өндірушілердің біріне айналды.