Қазақстан Республикасының шалғай аудандарының экономикасын нығайтудың және халықтың әл-ауқатын арттырудың жаңа міндеттері

Рұқсат алудың әралуан  түрлерін қысқартудан басқа, заңмен әртүрлі рәсімдерді қысқарту көзделеді. Бұл лицензиялар алу кезінде  мемлекеттік органдардың келісімін  алуға арналған «бір терезе» қағидатын  тарату жолымен іске асырылады; «үндемей қалу – келіскендіктің белгісі» қағидатын  бәріне рұқсат алу ретінде қолдану; лицензияларды берудің бірыңғай мерзімін белгілеу (15 жұмыс күнінен  артық емес); ұсынылған құжаттар жиынтығын екі апта мерзімде тексеру; құжаттарды міндетті түрде нотариалдық  куәландыруды алып тастау.  

Аталған шаралар лицензиялық-рұқсат алу құжаттар айналымын жылына 800 мыңнан астам бірлікке қысқартуға әкеледі  деп күтілуде.

Қазіргі уақытта «Рұқсат  беру құжаттары мәселелері және мемлекеттік  органдардың бақылау-қадағалау функцияларын оңтайландыру жөніндегі Қазақстан  Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы»  заңның жобасы әзірленіп, Парламентке енгізілді.

Атап айтқанда, өмір сүруге және азаматтарға тікелей қауіп  төндірумен байланысты емес, ақпараттық сипаты бар және бақыланатын саланың  мониторингісі үшін қажетті рұқсат берулерді мәлімделген тәртіпке көшіру көзделеді.

Мемлекет басшысының тапсырмасын  жүзеге асыру саласында оларды кәсіпкерлік  қызметтің қауіптілік деңгейіне  қарай санаттарға бөліп, лицензиялар  мен рұқсат берулердің түбегейлі  тізбесін бірыңғай заңда айқындау көзделеді.

Лицензиялық-рұқсат беру жүйесін  реформалау барлық рұқсат берулерді  электрондық қалыпқа көшірумен  қатар жүретін болады. Бұл мақсаттарда  қазіргі уақытта енгізіліп жатқан «Е-лицензиялаудан»          «Е-рұқсат алуға дейінгі» функцияларды рұқсат алудың шарттары мен тәртібін айқындауға сараланған тәсілді ескере отырып, кеңейту қарастырылады.

Бұл жаңашылдықтардың бәрі халықтың компьютерлік сауаттылығының жоғары деңгейін талап етеді. Президент  Қазақстан халқыны  арналған өзінің Жолдауында бұған ерекше назар аударады. Ол барлық қазақстандықтарды ақпараттық технологияларды белсенді түрде  игеруге шақырады.

2.1. Қазақстанда  адами капиталдың сапалы өсуі 

Жаһандық қауымға кіріге отырып, Қазақстан ұлттық білім беру жүйесін халықаралық білім беру стандарттарына жақындату мақсатында әлемдік білім беру кеңістігіне  кіруді жүзеге асыруы керек.

Соңғы 10 жылда білім беру жүйесін қаржыландыру 7,5 есеге өсті. 2011 жылы білім саласына бөлінген мемлекеттік  бюджеттің шығындары 1 триллион теңгеден астам соманы, немесе ЖІӨ-нің       3,8 %-ын құрады. Әлемдік білім беру кеңістігіне кіру жөніндегі стратегилық  жолдың мысалы ретінде 1993 жылы бастау алған әлемнің үздік оқу орындарында  студенттерді оқытуға бағытталған  «Болашақ» президенттік бағдарламасы бола алады. Қазіргі таңда бағдарлама түлектерінің 4 мыңға жуығы республика экономикасының әртүрлі салаларында  еңбек етіп жатыр. Биылдан бастап бұл бағдарлама ең алдымен ЖОО-дан  кейінгі оқу мен ғылыми тағылымдамаларға жіберуді көздейді.

2011 жылы 2011-2020 жылдарға арналған  Білімді беруді дамытудың Мемлекеттік  бағдарламасы, жаңа «Ғылым туралы»  ҚР Заңы, «Назарбаев Университетінің»  мәртебесі туралы», «Назарбаев  Зияткерлік мектептері» және  «Назарбаев Қоры» ҚР Заңдары  қабылданды. «Білім туралы» ҚР  Заңына айтарлықтай өзгертулер  енгізілді. Онда білім беру  сапасын, педагог мәртебесін арттыруға,  ЖОО-лардың білім берудегі жетістіктеріне, жаңа біліктілігіне сыртқы баға  беруге ерекше назар аударылған.

Білім беру саласында білім  берудің ұлттық үлгісін қалыптастыруға бағытталған, әлемдік білім беру кеңістігімен сабақтастырылған және әлемдік  еңбек нарығында бәсекелесе алатын мамандарды дайындауға мүмкіндік беретін  сапалы өзгерістерді енгізу керек:

Мектепке дейінгі  білім беруде екі негізгі аспектіні атауға болады. Біріншісі – жаңа балабақшаларды салуды көбейту және бұрын салынған бала бақшаларды қайтару. Бұл үшін өткен жылдан бастап мемлекет Басшысының тапсырмасы бойынша «Балапан» бағдарламасы іске қосылды. Бір жылдың өзінде мектепке дейінгі ұйымдардың саны 41 %-ға өсті. Қазіргі таңда мектепке дейінгі тәрбие берумен қамтылған балалардың үлесі 65,4 %-ды құрайды, ал бірқатар өңірлерде 90 %-ға жуық. Негізгі мақсат – 2020 жылға қарай республика аумағындағы мектепке дейінгі тәрбие берумен қамтылған балалардың 100 %-ын қамтуды қамтамасыз ету. Екінші аспектісі – мемлекеттік-жеке серіктестік механизмін іске қосу. Мектепке дейінгі балаларды тәрбиелеуде жан басына шаққандағы мемлекеттік қаржыландыруды енгізу. Мектепке дейінгі жеке секторды дамытудың тиімділігі артып келеді, қысқа мерзімнің ішінде ол 2,5 есеге өсті.

Орта білім  беруде 2015-2020 жылдары 12-жылдық білім беруге көшуге басты назар аударылып отыр. Осында бірнеше міндеттерді атқару керек.

Біріншіден, Назарбаев Зияткерлік мектептері желісін дамыту. Қазіргі  таңда  осындай 6 мектеп іске қосылды, жоспарланған мектептер саны 20-ны құрайды.

Екіншіден, барлық деңгейдегі білім сапасын мемлекеттік бақылаудың орталықтандырылған вертикалін қалыптастыру.

Үшіншіден, мұғалімнің мәртебесін көтеру. 2015 жылда педагогтардың орташа жалақысын жеке сектордағы жалақы деңгейіне  жақындату мәселесі Мемлекеттік  бағдарламада қарастырылған.          5 жылдың ішінде жаңа жүйе бойынша қызмет етіп жүрген мұғалімдердің жартысына  жуығы қайта дайындықтан өтеді. Бұл үшін Назарбаев Зияткерлік мектептері жаңынан Педагогикалық шеберлік орталықтары мен Педагогтардың  біліктілігін арттыру Ұлттық орталығы құрылып жатыр.

Төртіншіден, білім беруді ақпараттандыру. Соңғы 5 жылда барлық мектептер компьютерлермен қамтылды. Қазіргі кезде білім беру мекемелерінің 50 %-ында интерактивті кабинеттермен  және құралдармен жабдықталған, мектептердің 98 %-ы Интернет желісіне қосылған, соның  ішінде 37 %-ы кең жолақты Интернетке қосылған.

Бесіншіден, Е-learning электрондық  оқыту, ол ағымдағы жылда  44 пилоттық, 2012 жылы – 537, ал 2013 жылы – 926 білім беру мекемелерінде енгізіледі. 2015 жылы электрондық оқыту жүйесінің  қолданушылар саны 50 %-ды, ал 2020 жылы – 90 %-дан астам білім беру мекемелерін  қамтуы керек.

Техникалық және кәсіби білім беруде мемлекеттің көлемінде жұмыс берушілердің міндетті түрде қатысуымен корпоративті басқару жүйесі іске қосылуда. Кәсіптік-техникалық білім беру мәселесі өндіріске көшірілетін болады.

Республикалық деңгейде Ұлттық кеңес, салалық және өңірлік деңгейлерде  салалық және өңірлік кеңестер құрылған.

Мамандарды дайындау үдерісіне  жұмыс берушілерді тартуда жүйелік  катализатор ретінде «Кәсіпқор» холдингі құрылды. Оның құрамына кадрларды  дайындау бойынша төрт ірі өңіраралық орталық пен салынып жатқан төрт әлемдік деңгейдегі колледж кіреді. Бұл жерде жұмыс берушілердің қатысуымен басқару және қаржыландыру механизміне ерекше назар аудару керек. Олар барлық кезеңдерде –стандарттарды жасаудан бастап тәжірибелік базаны ұсынғанға дейінгі кезеңдердің барлығында негізгі ролді атқаруы керек.

Нәтижесінде 4 өңірлік орталық  жүйесін Назарбаев Университеті және Назарбаев Зияткерлік мектептері сияқты «сапалы өсу орталықтары» ету керек.

Жоғары білім беру жүйесіндегі  негізгі міндет – «зерттеу университеті»  жаңа ұғымын енгізу болып саналады. Бұл орайда оқыту, ғылым және инновациялардың  жиынтығын құрайтын Назарбаев Университеті үлгі бола алады. Ол әлемнің үздік  университеттерімен өзара әрекетте отырып қызмет етеді, ол жерде көрнекті шетел ғалымдары мен профессорлары  қызмет етеді.

Жоғары білім беру жүйесіндегі  аса маңызды өзгертулер         ЖОО-дарын жаңаша топтастыруды енгізумен  байланысты. Бұдан былай олардың 6 градациясы болады: ұлттық зерттеу  университеттері, ұлттық ЖОО, зерттеу  университеттері, университеттер, академиялар  және институттар. 2015 жылы 2–3 зерттеу  университетін құру жоспарланып  отыр.

ЖОО негізінде инновациялық құрылымдарды – бизнес-инновациялық орталығын, бизнес-инкубаторларды, технопарктерді, коммерциялау орталықтарын құру ерекше орында тұр. Олардың қаржыландырудың  нақты механизмі, мемлекеттің, бизнестің, ғылымның ролдері нақты анықталуы  керек. 20 жылда Елбасының тапсырмасымен  алғашқы рет «Студенттердің баспанасы» бағдарламасы іске қосылып жатыр, 2015 жылда жатақханалармен қамсыздандырылғандар үлесі 80%-ға жетуі керек. Бұл шара студенттерді жатақханамен қамсыздандыру  мәселесін шешуді көздейді.

Президенттің Жолдауында 1-2 салада салалық ассоциациялардың негізінде тәуелсіз Біліктілікті бекіту орталықтарын пилоттық режимде құру мәселесіне ерекше көңіл бөлінді. Елбасы атап айтқандай, «медицина институтын бітірген түлек бірден дәрігер болып  шыға алмайды. Политехникалық ЖОО-ны тәмамдаған түлек әлі де болса инженер  емес. Оған өзінің маман екенін дәлелдеуге тура келеді. Бүкіл әлемдегі тәртіп осындай». Яғни, осы тәуелсіз орталықтар түлектің мамандығы бойынша біліктілігін бекіту үшін оның алған білімінің  сапасын бағалауы керек.

Қазақстандық ғылымда  үлкен өзгерістер орын алды. Заң  жүзінде Елбасы ұсынған ғылыми саланы басқарудың жаңа үлгісі қабылданды.

Біріншіден, зерттеуді жүзеге асыру және оны қаржыландыру туралы шешімді қабылдаудағы ғалымдардың  ролі айтарлықтай күшейтілді. Сонымен  бірге бұл басқару вертикалі  әкімшілік басқарудан ажыратылды. Оның құрамына ҚР Үкіметі жанындағы Жоғарғы  ғылыми-техникалық комиссия, зерттеудің басым бағыттары бойынша Ұлттық ғылыми кеңестер, Мемлекеттік ғылыми-техникалық экспертиза Ұлттық орталығы кіреді.

Екіншіден, базалық және гранттық сияқты ғылымды қаржыландырудың  жаңа механизмдері енгізілді. Базалық  қаржыландыру ғылыми ұйымдарды материалды-техникалық түбегейлі жаңартуға мүмкіндік  береді. Гранттық қаржыландыру әлемнің  дамыған елдерінде қабылданған  тәртіпке сәйкес құрылады.

Президенттің Жолдауында жастарды отансүйгіштік рухында, мораль және парасаттылық, ұлтаралық келісім  және толеранттылық, физикалық және рухани даму нормаларына сай тәрбиелеу  сияқты жауапкершілігі мол мақсат қойылды. Президенттің айтуы бойынша, бұл  құндылықтар, меншіктің қандай түріне жататынына қарамастан, барлық оқу  орындарында да сіңірілуге тиіс. Жастарды тәрбиелеуде жаңа сапаға көшіп, жаңа механизмдерді жүзеге асыру керек. Қазіргі заманда жастар саясаттан  белгілі бір дәрежеде алшақтаған, деструктивті әсерлер күшеюде, тұрмыстық  жағдайдың қиындығы, діни ағымдар  сияқты кедергі жасаушы факторлар  да бар. Сондықтан тәрбие жұмысын  жүргізуде жылдам, шапшаң қимылдап, жүйелі түрде жүзеге асыру керек.

Біздің еліміздің құндылықтарының  бірі және негізгі басымдығы –  оның көп ұлттылығы мен көп  тілділігі болып табылады. Сондықтан  Елбасы былай деп айтты: «Қазақ тілі, біздің Конституциямызға сәйкес, мемлекеттік  тіл болып табылады. Онымен бірдей мемлекеттік органдарда ресми түрде  орыс тілі пайдаланылады. Бұл біздің Конституцияның нормасы, оны бұзуға ешкімге жол берілмейді. Қазақ тілінің жоспарлы түрде дамуы орыс тіліне нұқсан келмейтіндей жағдайда жүзеге асады».

Президент Жолдауда айтқандай, Медициналық қызмет көрсетудің қолжетімділігі мен сапасын арттыру, саламатты өмір салтын алға бастыру адами әлеуеттің деңгейін арттырудың келесі бір маңызды бағыты болып табылады.

Халықтың денсаулық жағдайының деңгейі, өз кезегінде, елдің әлеуметтік-экономикалық, мәдени және индустриалдық дамуының деңгейін көрсетеді. Халықтың әл-ауқатының  баяндылығы мен тұрақтылығы тұрғысынан алғанда денсаулық сақтау саласы медициналық көмек көрсетуде  қолжетімділікті, уақытылы, сапалы жәрдем беруді және бірізділікті қамтамасыз етуі керек.

Елімізде мемлекеттік  бағдарламаларды дамыту арқылы ынтымақтастық, әлеуметтік бағытталу, адамдардың өз денсаулығын  сақтауға жауапкершілік және профилактикалық  медицинаны дамыту басымдығы қағидаларына негізделген медициналық көмек  көрсету жүйесі қалыптастырылып  жатыр.

Республикада 2011 жылдан бастап Қазақстан Республикасының денсаулық  сақтау саласын дамытудың 2011 - 2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттiк  бағдарламасы қабылданды, онда келесі негізгі міндеттер қарастырылған:

• салаларды нарықтық қатынастарға бейімдеу бойынша шаралар;
• профилактикалық шараларды күшейтуге бағытталған сектораралық және ведомствоаралық өзара әрекеттестіктің тиімділігін арттыру;
• азаматтардың саламатты өмір салтын ұстануын ынталандыру;
• азаматтардың өз денсаулығы үшiн жауапкершiлiгiн арттыру;
• отандық сапалы дәрiлiк заттарды өндіруді дамыту және халықтың оларға қолжетімділігін арттыру.

Бағдарламаны жүзеге асыру  барысында халықтың денсаулық жағдайы  және Қазақстан Республикасында  санитариялық-эпидемиологиялық жағдайдың  жақсарып келе жатқанын байқауға болады.

Тегін медициналық көмек  көрсетудің кепілдендірілген көлемі аясында  онкогематологиялық ауруларға шалдыққандарға дәрілік заттарды сатып алу 2012 жылдан бастап толығымен республикалық  бюджет қаржысынан жүзеге асырылады. Қазіргі  кезде амбулаториялық деңгейде тегін  дәрілік заттарды алатын онкогематологиялық ауруға шалдыққан науқастардың регистрі жасалды, бұл шара әрбір пациенттің мемлекеттің кепілдендірілген дәрілерін  алуын нақты бақылауға мүмкіндік  береді. Қабылданып жатқан шаралар  халықты сапалы, тиімді, қауіпсіз дәрілік  заттармен қамтамасыз етуге, кепілденген  мөлшерде тегін медициналық көмек алуға мүмкіндік береді.

Әлеуметтік қорғалмаған  топтар үшін кепілденген мөлшерде тегін медициналық көмек алуға қымбат тұратын қызмет түрлері кіргізілген. Олардың арасында – экстракорпоралды ұрықтандыру, жақ-бет аймағының туа біткен патологиясы бар балаларға ортодонтикалық көмек көрсету, балаларда «В» және «С» вирус гепатиттерін диагностикалау үшін профилактикалық зерттеулер өткізу және т.б.

Алғашқы медициналық-санитариялық көмекті ұйымдастыруда әлеуметтік жұмысшылар, психологтар, учаскелік  терапевттер үшін екінші медбике  және жалпы тәжірибедегі дәрігерлер үшін үшінші медбике лауазымдары  енгізілді.