Альянс банк» АҚ мысалында ипотекалық несиелеудің даму деңгейін талдау

Бағынышты борыш: "CC" рейтингі, "RR6" активтердің қайтымдылығы рейтингі [19].

Банктің қаржылық қызметін талдау – банк қызметінің қаржылық экономикалық нәтижелерін зерттеу, банктің дамуының негізгі бағыттарын анықтау және қаржылық шаруашылық үрдестерінің негізгі факторларын, үрдістерін және арақатынастарын анықтауға бағытталған арнаулы білімдердің жүйесі. Қаржылық қызметін талдаудың негізгі ақпарат көзі, әрі банктің жағдайын кешенді түрде көрсететін негізгі құжаттың бірі - банк балансы.

Банк баласының негізгі бағыттарының бірі банктің активті операциялары. Банк активтерінің құрылымы баланстық актив жағында көрсетілетін сапасына қарай бөлінген баптардың баланс нәтижесіне қатынасын сипаттайды. Активтер сапасы активтік операциялардың түрлендіруіне, тәуекелді активтерінің көлеміне, толық құны жоқ активтердің көлеміне және активтердің өзгеріске ұшырау белгілеріне қарай анықталады.

Банк активтік операцияларын негізгі төрт топқа бөліп талдайды: кассалық операциялар, бағалы қағаздарға жұмсалған инвестициялар, несиелік операциялар және басқа да активтер [20].

«Альянс банк» АҚ-ның активті операцияларына тоқталайық. 2010 жылдың 31 желтоқсанында Банктің жиынтық активтері 427,584 млн.теңгені құрады, өткен жылмен қарағанда 45,4%-ға төмендеді.

2009 жылы банк активтерінің жиынтығы 419 094 млн. теңге болса, 2008 жылы 748 308 млн. теңгені құраған (Кесте 2 қараңыз).

 

 

Кесте 2

«Альянс банк» АҚ-ның активтерінің өзгеру қарқыны

 

АКТИВ:	2008жыл		2009 жыл		2010 жыл
	млн.тнг.	үлес %	млн.тнг.	үлес %	млн.тнг.	үлес %
А	1	2	3	4	5	6
Ақшалай қаражаттар жəне олардың эквиваленттері	60 855	0,81	15 388	3,7	18 991	4,45
Банкілердегі шоттар жəне депозиттер	6 318	0,84	2 702	0,64	700	0,2
Əділ құны бойынша бағаланған қаржы құралдары, пайда мен шығынның құрамында көрсетілген өзгерістер	201,973	27,0	16 369	3,9	21 716	5,69
Басқада активтер	5,940	0,79	17,340	4,13	7 928	1,85
Активтер жиыны	748,308	100	419,094	100	427,584	100

 

 

Кесте 2 мәліметтері бойынша 2008 жылдың 31 желтоқсан жағдайы бойынша банктің ссудалық портелі 433,475 млн.тенгені құраса,

2009 жылы 243707 млн. тенгеден 2010 жылы 244 748 млн. тенге, яғни активтердің 58,24%-ын құраған (Сурет 5) қараңыз.

 

 

 

Сурет 5. «Альянс банк» АҚ-ның активтерінің құрылымы

 

 

Ақша қаражаттары және олардың эквиваленттерінің көрсеткіші есепті жылда 2008-2009 жылдармен салыстырғанда 4,45%-ға өскен. Банктің Қазақстан Республикасы Ұлттық банкіндегі шоттары мен депозиттері 2009 жылы 2008 жылға қарағанда 2 702 млн. тенгеге азайып, есепті жылда 700 млн.тенгені құраған. Сату үшін активтер көлемі артқан, сатуға арналған активтердің мөлшері 2008 жылға қарағанда 97657 млн. тенгеге өсіп, 2010 жылы 23,9%-ды, яғни 102199 млн. тенгеге тең болды. Негізгі қаражаттары мен бейматериалдық активтері 2008 жылы 34 197 млн.теңгені құраса, 2009 жылы 25012 млн. тенге болып, есепті жылда 25012 млн.теңгеге, яғни 26,9%-ға төмендеген. Банктің пайданың салығы бойынша ағымдағы талаптары 2008 жылы 2 741 млн. тенгені құраса, 2010 жылы 1123 млн. тенге, яни 0,27%-ға 2009 жылға қарағанда 919 млн. тенгеден өскен. Ал банктің басқа активтерінің көрсеткіші 2008 жылы активтер жиынының 0,75%-ы болса, 2009 жылы 4,13%-дан 2010 жылы1,85%-ға төмендеген.

Қорытындылайтын болсақ активтер жиынының 2008 жылы өсіп, 2009 жылдан бастап төмендеуі «Альянс банк» АҚ-ның жалпы банктің ссудалық портфелінің 244,7 млн.тенгеге төмендеу салдарынан болды.

 

 

2.2 Банктің несиелік портфелінің  құрамына құрылымдық талдау

 

 

Несиелік операциялар коммерциялық банктердің активті қызметінің негізін құрайды, өйткені:

• біріншіден, олардың қолайлы атқарылуы  негізгі табысты алуға әкеліп, банктердің тұрақтылығы мен сенімділігіне әсерін тигізеді, ал несиелендірудегі қолайсыздықтан олардың банкроттыққа ұшырауға әкелуі мүмкін;
• екіншіден, банктер өзінің және тартылған ресурстарды, еліміздің экономикасының дамуына инвестицияларды несиелендіру үшін жинақтауға арналған;
• үшіншіден, бұл қызмет оның жағымды атқарылуы жағдайында, өзінің барлық қатысушыларына пайда әкеледі: несиелік ұйымдарға, қаржы алушыларға және жалпы қоғамға, сонымен қатар, қазіргі жағдайда несиелендіру процесі банкроттыққа және ликвидтілікті жоғалтуға әкелетін тәуекелді активті операциялардың бірі болып табылады [21].

Несиелік портфель коммерциялық банктің белгілі бір мерзіміне баланс бойынша несиелік қарыздың қалдығы болып табылады. Банктің несиелік портфеліне жеке және заңды тұлғаларға берілген несиелер немесе клиенттерге берілген несиелік портфелмен банкаралық несиелер кіреді.

Банктің несиелік портфелінің қалыптасуына ықпал ететін факторлардың бірі болып банктік қызмет көрсету нарығының ерекшелігі табылады. Бұл жерде әр банк таңдап алған нарықтарының негізгі клиенттерінің қарыздың құралдарға қажеттілігін есептеуі тиіс екені айтылып тұр.

Несиелік портфелді басқару несие тәуекелділігінің минимизациясына немесе оның алдын - алуға бағытталған банк қызметінің ұйымдастырылуы болып табылады.

Несиелік портфельді басқарудағы коммерциялық банктің соңғы мажаттары болып мыналар табылады:

1. ссудалық операциялардан пайда алу;
2. банктің өтімділігін сақтау.

Несиелік портфельді басқару элементтері мыналар:

• несиелік портфельді басқарудың ұйымдастырушы құрылымы;
• несие саясатының стратегиясы мен тактикасының өңделуі;
• несие процесін регламенттейтін ішкі нормативтік құжаттардың болуы;
• несиелік портфельдің сандық және сапалық мінездемелерінің жақсаруы мақсатында оны талдау.

Несиелік портфельді басқарудың ұйымдастырушы құрылымының негізінде, несиені беру бойынша әртүрлі дәрежедегі жетекшілердің жауапкершілігін айқын бөлістіру, несие келісімінің шарттарын несиенің көлеміне, оның тәуекелділік дәрежесіне және басқа да сипаттамаларға байланысты өзгеріп тұратын компетенцияны шектеу принципі жатыр.

Несие портфелін тиімді басқару үшін жалпы алғанда банк бойынша, сондай-ақ банктің құрылымды бөлімшелері бойынша оның салалық және сандық сипаттамалары жөнінде талдауы қажет.

Несиелерді ұсыну банктің негізгі экономикалық операциясы болып табылады. Ол операциялар негізінен жеке меншіктегі фирмалардың, компаниялардың және жеке тұлғалардың тұтынушылық және инвестициялық мақсаттарын қаржыландыруға бағытталған.

Экономикалық тұрақсыздық жағдайында қазақстандық банктермен берілетін несиелер негізінен қысқа мерзімді болады, яғни 1 жыл көлемі мерзімінде беріледі. Банктің несие портфеліне банктік ссудалардың алуан түрлерін жатқызады.

Банктік ссудаларды несиелендірудің мажатына қарызданушылардың типтеріне қызмет ету сферасына байланысты  классификациялауға болады. Банктік ссудалар келесі критерияларға байланысты топтастырылады:

• қарыз алушылардың типтері;
• қолдану мерзімі;
• қамсыздандыру сипаттамасы;
• қолдану шарттары;
• өтеу әдісі;
• пайыз ставкасының сипаттамасы;
• пайызды төлеу әдісі;
• несие берушілердің саны;
• ссудаларды өткізу шарты;
• несиелендіру обектілері [22].

Несиелік операцияларының бір түрі экономика салары бойынша берілетін несиелер. «Альянс банк» АҚ-ның осы сала арқылы берілген несиелерін талдайық. 2008 жылы құрылысқа берілген несие 27,9%, яғни 96 228 млн. теңгеден 2009 жылы 113 729 млн. теңгеге өсіп, есепті жылда 86 959 млн. тенгені, яғни 26,8%-ды құраған (Кесте 3 қараңыз).

 

 

Кесте 3

Экономика салалары бойынша несиелік операцияларды талдау

Экономика саласы	2008 жыл,		2009 жыл,		2010 жыл,
	млн.тнг	үлес %	млн.тнг	үлес %	млн.тнг	үлес%
А	1	2	3	4	5	6
Құрылыс	96 228	27,9	113 729	29,7	86 959	26,8

 

Кесте 3 жалғасы

А	1	2	3	4	5	6
Мұнай-газ өндірісі	45 014	13,1	56916	14,8	59 441	18,4
Шағын және орта кәсіпкелік қызметтері	48 963	14,2	42151	11,0	44 331	13,8
Сауда	34 072	9,9	31978	8,3	40 863	12,8
Жылжымайтын мүлік операциялары	32 623	9,5	56413	14,7	27 121	8,4
Ауыл шаруашылығы	8 484	2,5	4 486	1,2	11 611	3,6
Металлургия	9 125	2,6	10790	2,8	9 856	3,0
Қаржылық қызмет	21 904	6,4	21640	5,6	8 005	2,5
Көлік өнеркәсібі	12 175	3,5	15534	4,0	7 941	2,5
Тамақ өнеркәсібі	4 138	1,2	3978	1,0	6 969	2,2
Қаржылық сектор	8 786	2,6	5526	1,4	3 407	1,1
Химиялық өнеркәсіп	2 405	0,7	4494	1,2	3 010	0,9
Пошта мен байланыс қызметтері	461	0,13	502	0,13	401	0,1
басқалары	20 151	5,77	15394	4,17	12 464	3,9

 

 

Кесте 3 мәліметтері бойынша мұнай газ өнімдері 2008 жылы 13,1%, ал 2009 жылы 14,8%-ды құраса, 2010 жылы 18,4%-ға өскен. 2008 жылы шағын және орта кәсіпкерлік қызметтеріне берілген несие 14,4%, 2009 жылы 11%-ға төмендеп, есепті жылы 13,8% болды. Сауда несиелері есепті жылы 12,8%, ал 2009 жылы 8,3%-ды құрады (Сурет 6 қараңыз).

 

Сурет 6. «Альянс банк» АҚ-ның ссудалық портфельдің құрылымы

Ал жылжымайтын мүлік операцияларына берілген несие 2010 жылы өткен жылмен салыстырғанда 14,7%-дан 8,4% төмендеген. Ауыл шаруашылығына 2010 жылы 3,6%-ға өсті, ал металлургия несиелері 3,0%-ды құраған. Есепті жылы қаржылық қызмет несиелері 2008 жылға қарағанда 6,4%-дан 2,5-ға төмендеген, көлік өнеркәсібі 2,5%, яғни . 7 941 млн.теңгеге, тамақ өнеркісібі 2,2%, 6 969 млн. тенгеге, қаржылық секторға берілген несие 1,1%-ды, яғни 3 407 млн. теңгені құраған. Ал химиялық өнеркәсібі 0,9%, пошта мен байланыс қызметтері 0,1% болды. Басқа салаларға білген несие 2008 жылы 5,77%, яғни 20 151 млн.тенге болса, 2009 жылы 15 394 млн. теңгеден есепті жылы 12 464 млн. теңгеге, 3,9%-ға төмендеген.

Осы көрсеткіштерді қорытындылайтын болсақ экономикалық салалары бойынша берілетін несиелер ішінде құрылыс саласына алынатын несиеге деген сұраныс көп екен.

Банк корпоративтік клиенттермен жұмыс істеу кезінде қазіргі заманғы банк өнімдерінің толық жиынтығы мен олардың қызметінің кешенді жүзеге асуын ұсына отырып, ұзақ мерзімді серіктестік қарым-қатынас орнатуға ұмтылуда.Клиенттердің корпоративтілігі банкте ашылған банктік шоттар, активтер, банктік (ағымдағы) шоттардағы орташа айлық қалдық көлемі, сондай-ақ маңызды болып табылатын жағымды несие тарихымен және іскери беделімен анықталады [18].

Корпоративтік клиенттермен жұмыс істеудегі негізгі басымдылық сапаны жоғалтпай, салалық және географиялық әртараптандыру көрсеткіштерін сақтай отырып, несие қоржынын кеңейтіп, клиенттік қорды арттыру. Сондай-ақ клиенттердің жаңа арнайы топтарын есепке алу арқылы корпоративтік нарықтағы «Альянс банк» АҚ-ның қаржы өнімдері желісінің бәсекеге қабілетін арттыру.

Банк пайыздық және пайыздық емес табыстар арасындағы корпоративтік бизнеске қатысты операциялар жиынтығының орташа табысын ұстап тұруға, сондай-ақ табыстың жалпы құрылымындағы құжаттамалық операциялар мен комиссиялық сыйақылардың үлесін және корпоративтік клиенттерге қызмет көрсетудің тиімділігін арттыруға ұмтылуда.

Енді корпаративтік несиелер мен жеке тұлғаларға берілген несиелерді талдайық. (Кесте 4 қараңыз).

 

 

Кесте 4

«Альянс банк» АҚ-ның несие түрлерінің құрылымы

 

Несие түрлері	2008		2009		2010
	млн.тнг	үлес,%	млн.тнг	үлес,%	млн.тнг	үлес,%
Корпоративтік несиелер	344 528	49,0	383 532	55,0	322 376	51,8
Жеке тұлғаларға берілген несиелер	358 737	51,0	314 350	45,0	299 862	48,2