Ресей Федерациясының экономикалық жүйесі

Мемлекет қаржыларын модернизациялаудың басты бағыты болғаны - дамыған социализмнен қальштасып қалған бірыңғай мемлекеттік  бюджеттің өз бетінше үш жеке дербес бөліктерге бөлінуі:

• федералды бюджет;
• федерация субъектілерінің бюджеті;
• жергілікті бюджеттер.

Сондай-ақ, бюджеттің басты  табыс көзі ретіндегі салықтар жүйесі де қолға алынды, сыртқы сауда мен  валюта қатынастарына монополияны  болдырмау, өнеркәсіптерді мемлекет меншігін алу сияқты маңызды қадамдардың  бәрінің нәтижесі Ресей Федерациясының бюджет жүйесі мен құрылымын принципиалды түрде өзгертті.

Осылайша бүгінде Ресей  Федерациясынын, бюджет жүйесі жоғарыда аталып кеткендей, үш деңгейлі:

Бірінші деңгей - Ресей Федерациясының федералды бюджеті мен мемлекеттік  бюджеттен тыс қорлар бюджеті;

Екінші деңгейі - Ресей  Федерациясының субъектілер бюджеті (21 республикалық бюджет, 55 - өлке мен  облыстар бюджеті, 10 - автономды аймақтардың  аймақтық бюджеттері, Еврей облысы бюджеті, Москва және Санкт-Петербург  қалаларының бюджеттері) және аумақтық мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар бюджеттері;

Үшінші деңгей - жергілікті бюджеттер (29 мыңға жуық қалалық, аудандық, поселкелік және ауылдық бюджеттер)

Ескере кететін бір  жәйт, Ресей Федерациясының БК-сі қабылданғанға  дейін бюджеттен тыс қорлар қаржы  жүйесінің элементі болып саналып, бюджет жүйесінің құрамына кірмейтін.

Ресей Федерациясының бюджет заңдылығы бойынша осы бюджеттер  жиынтығы - жиынтық немесе құрама (консолидированный бюджет) бюджет деп аталады.

Федералды бюджет - федералды  жиналыс арқылы бекітілген мемлекеттің  басты қаржы жоспары. Федералды  бюджет ұлттық табыс пен ЖІӨ-ді қайта  бөлудің басты құрамы болып саналады, ол арқылы елді экономикалық дамытуды реттеу мен мемлекеттің элеуметтік саясатын жүзеге асыруға кажетті қаржы ресурстары жұмылдырылады.

Мемлекеттік бюджеттен тыс  қорлар—федералды бюджеттен тыс  қалыптасқан және қолданылатын ақша қаражаттарының қорлары. Мемлекеттік  бюджеттен тыс корлар азаматтардың мынадай конституциялық құқықтарын, яғни зейнетақымен қамтамасыз ету, әлеуметтік сақтандыру, жұмыссыздық жағдайында әлеуметтік қамсыздандыру, денсаулыкты  қорғау және медициналық көмек көрсету  сияқты құқықтарын жүзеге асыру үшін бағытталған және олар қатаң мақсатты түрде жұмсалады.

Мемлекеттік бюджеттен тыс  қорлар, негізінен, міндетті аударымдар есебінен құралады.

Мемлекеттік бюджеттен тыс  қорлар бюджетінің орындалуы Ресей  Федерациясының федералды қазыналығымен  жүзеге асырылады.

 

1.3 Ресейдің салық жүйесі

 

Қазіргі кездегі Ресейдің салық жүйесі 1991 жылы қабылданған  Заңнан кейін қалыптасты. Ресей Федерациясының салық жүйесі Конституциямен қадағаланады. Барлық салықтар мен алымдарды Ресей Федерациясы Салықтар мен алымдар министрлігі бақылайды.

Ресей Федерациясының Салық  Кодексіндегі салық жүйесінің негізгі  қағидалары:

Салық төлеуші болып есептелетін  әрбір тұлға салық заңнамасымен бекітітлген салықтарды төлеуге  міндетті.

Салықтар саяси, идеологиялық, этникалық, конфессионалдық критерийлер  негізінде қолданыла алмайды.

Ресей Федерациясы салық  жүйесін бұзатын салықтарды енгізуге тиым салынады.

Салық мөлшерлемелерін өзгертуге, олардың дифференциалды мөлшерлемелерін  көтеруге немесе басқа салықтар енгізуге рұхсат етілмейді.

Салық Кодексімен бекітілген Федералды салықтар елдің барлық аумағында төленеді. Олар:

• қосылған құнға салынатын салық
• акциздер
• жеке тұлғалардың табысына салынатын салық
• құнды қағаздар операцияларына салынатын салық
• ұйымдар мен кәсіпорындар пайдасына салынатын салық
• ойын бизнесіне салынатын салық
• пайдалы қазбаларды өндірген үшін салынатын салық
• жер қойнауын пайдаланған үшін алынатын төлем
• су объектілерін пайдаланған үшін салынатын салық
• мұра мен сый ретінде келген мүліктерге салынатын салық
• мемлекеттік баж
• кедендік баж

• спирт өнімдерін, этилл спиртін өндіруге берілетін лицензия үшін алынатын алым.

Ресей Федерациясының салық  жүйесінің бірі - қосылған құнға  салынатын салықты мына заңды  және жеке тұлғалар төлейді:

• ұйымдар
• жеке кәсіпкерлер

Кеден кодексіне сәйкес кеден  шекарасынан тауарлар өткізетін  тұлғалар. Қосылған құнға салынатын  салық 0, 10%, 20% мөлшерлемелерімен алынады. Нольдік мөлшерлеме

а) ғарыш кеңістігіне байланысты жүргізілетін жұмыстарға

б) экспорт операцияларына (мұнай мен газ өнімдерінен  басқа)

в) бағалы металдарды мемлекеттік  қорға, Орталық Банк пен 2-ші деңгейдегі банктерге өндірушілерге

г) димломатиялық қызметтегі шетелдік тұлғалардың жеке және ресми  пайдалануына әкелінген тауарларына  қолданылады.

10% мөлшерлемемен

• өсірілген тірі салмақтағы мал мен құсқа
• ет және ет өнімдері (деликатес, колбаса, консерві өнімдерінен басқа)
• сүт және сүт өнімдері
• жұмыртқа
• өсімдік майы, азық-түлік өнімдеріне, сол сияқты,
• балалар тауарларына мерзімді басылымдағы жарнамадан басқа баспа өнімдеріне отандық және шетелдік медициналық дәрі-дәрмектерге салық салынады.

Салық жүйесінің маңызды  бөлігі – жеке тұлғалардың табысына салынатын салықты Ресейдің резидент немесе бейрезидент тұлғалары төлейді. Олардың Ресейдегі табыс көздері:

• дивиденттер мен пайыздар
• сақтандыру төлемдер
• мүлікті жалға беруден және сатудан түскен табыс
• авторлық және басқа құқықтарды пайдаланудан түскен табыс
• атқарылған жұмыс үшін марапаттар т.б.

Сондай-ақ шетелдік табыс  көздерінен алынған табыстарға да салық  салынады.

Сонымен қатар жеке тұлғалардың  кейбір табыстарына салық мүлде  салынбайды:

• мемлекеттік бюджеттен алынатын зейнетақы, жәрдемақы, шәкіртақы
• мемлекеттік меншікке қазына өткізгені үшін берілетін марапат
• банктегі салымдар бойынша пайыздар
• мемлекеттік заим облигациялары бойынша ұтыстар
• донорларға төленетін марапат
• кәсіподақ комитеттері төлемдері
• мерзімді әскери қызметтегілердің табысы
• шаруа қожалығының құрылғаннан бастап 5 жыл мерзімге дейін оның мүшелерінің табысы
• спортшылардың заттай немесе ақшалай сыйлықтары, жүлделері
• сайлау қоры есебінен төленген сомалар.

Табыс салығын төлеуде  Чернобыль апатынан зардап шеккендер  мен оны жою жұмыстарына қатысқан, Ауғаныстанда интернационалдық борыш  өтеген жеке тұлғаларға және 1,2,3 топтағы  мүгедектер мен Ұлы Отан соғысы мүгедектеріне  салық шегерімдері жасалады (3000 рубль  ай сайын). Салық декларациясы есепті жылдан кейінгі жылдың 30 сәуіріне дейін  салық органдарына тапсырылады. Азаматтардың зейнетақыларын, әлеуметтік сақтандыру мен медициналық көмектерді қамтамасыз ету мақсатында бірыңғай әлеуметтік салық төленеді. Әлеуметтік салықты:

• заңды тұлғалар
• жеке кәсіпкерлер
• адвокаттар төлейді.

Салық декларациясы есепті жылдан кейінгі жылдың 30 наурызына  дейін салық органдарына тапсырылуы қажет.

 

2. Шаруашылығы және өнеркәсібі

 

2.1 Шаруашылығына жалпы сипаттама

 

Ресей Федерациясы — өтпелі экономика тән индустриялы-аграрлы  ел. Кеңес Одағының ыдырауына байланысты ел экономикасы терең дағдарысқа ұшырады. Біртұтас мемлекет құрамында  болған елдер тәуелсіздігін алған  соң, олардың арасындағы тығыз экономикалық байланыс үзілді. Мұның өзі жаңа экономикалық одақ құруға түрткі болғанын білесіңдер. Ресей экономикасында жүрген экономикалық қайта құрулардың басты  бағыттары мынадай болды: 1) экономикалық әрекетке еркіндік берілуі; 2) экономиканы  басқаруда және реттеуде мемлекет үлесінің азаюы; 3) мемлекет меншігінің акционерлік  ұжымдар мен жеке адамдар меншігіне  өтуі. Жүргізілген қайта құрулар  нәтижесінде экономиканы басқару  сипаты ғана емес, оның салалық құрылымына, қаржыландыру жүйесіне, басқа елдермен экономикалық байланыстарына да өзгерістер енгізілді.

1990 жылдардан бастап жүргізілген  нарықтық қайта құруларға қарамастан, шаруашылықтың салалық құрылымында  ала-құлалық сақталуда. Қазіргі  кезге дейін ел экономикасында  ресурстық салалар басым, өндірістің  шоғырлану және монополиялану  деңгейі жоғары. Ресей экономикасы  басым түрде шикізат пен материалдарды  шетке сатуға негізделіп отыр. Шаруашылық дамуында Ресей өз  аумағындағы табиғи, материалдық және еңбек ресурстарына сүйенеді. Шетел инвестициясы, негізінен, қаржы саласы мен сауданы дамытуға бағытталған, өндіріс салаларын дамытуға әлдеқайда аз жұмсалады. Қазіргі кезде мемлекет аса маңызды шаруашылық салаларын бақылауды өз қолына алу үшін бірқатар жұмыс жүргізуде.

Ресей шаруашылығының аумақтық орналасуы әркелкі. Табиғат ресурстарының  басым бөлігі азиялық бөлікте  өндірілгенімен, негізгі тұтынушылар, өндірістік-техникалық және ғылыми әлеует еуропалық белікте шоғырланған. Енді шаруашылықтың жеке салаларының  орналасуымен және құрылымдық ерекшеліктерімен танысайық.

 

2.2 Отын-энергетика кешені

 

Ресей экономикасында отын-энергетика кешенінің (ОЭК) маңызы өте зор, өйткені  ел экспортының 40%-ын отын-энергетикалық  шикізат құрайды. Кешен отынның  барлық түрлерін (мұнай, газ, көмір, шымтезек және тақтатас) өндіру, тасымалдау және бастапқы өңдеу, электр энергиясын өндіру мен тасымалдауды қамтиды.

Отын өнеркәсібі отын түрлерін өндірумен және алғашқы өңдеумен айналысады. Бұл салаға өнеркәсіпте  жұмыс істейтіндердің 6%-ы және елдегі өндірілетін өнеркәсіп өнімінің 20%-ға жуығы тиесілі. Қазіргі кезде  бастапқы энергия көзі ретінде газдың үлесі (48%) артып келеді. Керісінше  мұнайдың үлесі 1970 жылмен салыстырғанда 50%-дан 33%-ға дейін қысқарған. Көмірді  пайлалану да соңғы 30 жылда азайған.

Ресей табиғи газдың барланған  қоры жөнінен 1-орын алады, оның үлесіне  әлемдік газ қорының 1/3 бөлігі тиесілі. Табиғи газдың ең ірі алабы —  Батыс Сібір, бұл алап Ресейде  өндірілетін газдың 90%-ын береді. Негізгі  газ кен орындары Ямал-Ненец автономиялық округінде орналасқан. Батыс Сібірдің мұнай кәсіпшіліктерінде қосалқы  газды өндіру де қолға алынған. Табиғи газ өндірілетін басты орталықтар — Жаңа Уренгой мен Надым. Ресейде  газ тасымалдау мақсатында біртұтас газ құбыры жүйесі жасалған. Басты  газ құбырлары Ямал-Ненец AO мен елдің орталық аудандарын байланыстырады. Бұл ауданнан газдың 1/3-і құбырлармен Беларусь және Украина аумақтары арқылы баска елдерге тасымалданады.

Мұнайдың барланған қоры жөнінен Ресей дүниежүзінде 7-орын (әлемдік қордың 6,5%-ы) алады. Ең ірі  мұнай алабы — Батыс Сібір, оның үлесіне елде өндірілетін мұнайдың 2/3 бөлігі тиесілі. Басты мұнай кәсіпшіліктері: Сургут, Нижневартовск және Нефтеюганск, Ямал-Ненец AO. Маңызы жөнінен екінші орынды Волга-Орал алабы алады, мұнда  ел мұнайының 1/4 бөлігі өндіріледі. Солтүстік  Кавказдағы, Сахалиндегі мұнай кәсіпшіліктерінің  жергілікті маңызы бар. Мұнай Баренц және Охот теңіздерінің қайраңдарында, Шығыс Сібірде табылған. Табиғат  жағдайлары қатал болғандықтан бұл  кен орындарын игеру үшін мол  қаржы қажет.

Мұнай құбырлары арқылы өндірілген мұнайдың 95%-ы тасымалданады. Ресей  мұнайын батыстағы бұрынғы социалистік  елдерге ("Достық" мұнай құбыры), теңіз порттары мен елдегі тұтыну аудандарына жеткізетін мұнай құбырларының аса ірі жүйесі жасалған. Қазіргі  кезде Ресей мұнай өндіруден  дүниежүзінде 1-орын алады. Елде өндірілетін  мұнайдың 40%-ы экспортқа жөнелтіледі.

Елде жыл сайын 200 миллион  тонна шамасында мұнай өнделеді. Мұнай өндеудің көлемі жөнінен ел әлемде АҚШ пен Жапониядан соң 3-орын алады. Мұнай өңдеу зауыттары  бастапқы кезде өндіру аудандарында орналасса, қазіргі кезде тұтыну аудандарында да салына бастады.