Каспий теңізінің солтүстік шығыс бөлігінің экологиялық жағдайы

Фенол - М 01-07-93 әдістемесінің фенолдардың массалык концентрациясының табиғи және ағынды сулардағы «Флюорат-02» сұйық анализаторында орындалды. Мұнай өнімдерінің, АПАВ, мұнай өнімдерінің табиғи және ағынды сулардағы массалық концентрациясы ПНДФ 14.1:2:4.128-98 әдісі бойынша жүргізілді.

Флюорат-02 сұйық анализаторында мұнай өнімдері массалық концентрациясының жұмыс барысында анықталуы

1. Қосылыстарды дайындау.

1.   Натрий гидроксидінің массалық үлесі 5% болатын қосылыс;
2.   Тұз қышқылының көлемдік үлесі 3% болатын қосылыс;

1.3 Массалық   концентрациясы    100   мг/дм³   болатын   гександағы   мұнай   өнімдерінің қосылысы;

1.4 Массалық концентрациясы 100 мг/дм³ болатын анализатор градуирленентін косылыс дайындау.

 

 2. Өлшеуді орындауға арналған дайындық.

1. Сынамалар алу.
2. Гексанның тазалығын тексеру.
3. Анализаторды градуирлеу.

2.4 Градуирлеу  мінездемесінің тұрақтылығын 
бақылау.

3. Өлшеулердің орындалуы.
4. Өлшеу қорытындыларын өндеу.
5. Өлшеу қорытындыларын ресімдеу.
6. Өлшеу ауытқушылықтарын бақылау.

 

Сынаманың ластану негізін құрайтын мұнай өнімдерінің гександағы қорытынды ерітіндісін дайындау әдістемесі

Кептірілген өлшемді  тығыз жабылатын, көлемі Vo =100см³ колбаға аналитикалык таразыда 0,2 мг дейінгі дәлдікпен және пипетканың көмегімен 100 мг (0,1 - 0,12см³) шамасында мұнай өнімдерін енгізеді. Колбаның ішіндегі жиналған өнімдерді гексан таңбасына дейін әкеліп, араластырады. Алынған ерітіндідегі мұнай өнімдерінің массалық концентрациясын (С, мг/см³) төмендегі формула бойынша есептейді:

С=1000*(М-Мо)/ Vo,

мұндағы  Мо - өлшемді колбаның қорытынды массасы, г;

     M- өлшемді колбаның массасы, г;

    Vo - өлшемді колбаның көлемі, см³.

Мұнай өнімдерінің қалқасын өлшеу бюксте ғана жүреді. Бұл жағдайда салмағын өлшеуден кейін бюкс құрамын гександа ерітеді. Осыдан кейін бюксті гексанмен бірге 3 реттен кем емес шаяды.

Қорытынды ерітіндіні дайындап болғаннан кейін гександағы мұнай өнімдерінің концентрациясы 100мг/дм³ болатын ерітінді дайындалады. Ол үшін көлемі 50 см³ өлшемді колбаға керекті көлемде (V, см³) қорытынды ерітіндіні, яғни 5 мг мұнай өнімдерінен тұратын ерітіндіні пипеткамен тамызады және толығымен араластырады. V шамасын

V=5/C.

Алынған ерітінділер  тығыз жабылған колбада 3 ай шамасында сақталады [12].

 

Калий, литий, магний, кальций, аммоний, стронций, барий катиондарының массалық концентрациялары «Капель» жүйесін қолданатын капиллярлық электрофорез әдісі М 01-31-2002 әдістемесімен жүргізілді. Хлорид-ион, нитрит-ион, сульфат-ион, нитрат-ион, фторид-ион и фосфат-ион аниондарының массалық концентрациясы да «Капель» жүйесі арқылы анықталды.

Мышьяк, кобальт, никель, марганец, мыс, темір, кадмий, қорғасын, мырыш, хром, алюминий массалық концентрациялары – М 01-29-98 әдістемесі бойынша «МГА-915» және «Analist-800» атомды-абсорбционды спектометрлерін пайдалану арқылы анықталды.

 

 

 

3.2. Алынған нәтижелер

Мониторинг қоршаған ортаға антропогенді ықпалды анықтау үшін жүргізілгендіктен Каспий теңізінің солтүстік-шығысындағы, Жайық өзенінің атырауы мен Жайық өзеніндегі шөгінді тұнбалардағы судың сынамаларының    анализ    қорытындылары    зерттелді (1,2- қосымша кестелер).

1-қосымша  кесте. Каспий теңізі солтүстік-шығыс жағалауындағы судың мониторингтік қорытындылары: анализ қорытындылары бойынша су сынамаларындағы аммоний ионының, нитриттің, 6-валентті   хромның   және   3-валентті   хромның,   барийдің,   қорғасынның,   литийдің, сынаптың, мышьяктың кездесуі анықталмаған.

ШРК-дан асыратындар:

• Қышқылданған  перманганат (органикалық заттар)  6,13   ШРК-ға дейін,  Каспий теңізіндегі №103 квадратында;
• Фосфаттар - 1,94 ШРК № 52 квадратында;
• АПАВ - 9 ІІІРК «Сұңкар» бұрғы қондырғысының ауданындағы № 75 квадратында;
• Жалпы темір - 4,8 ШРК № 45 квадрат;
• Темір ерітіндісі - 16 ШРК № 11 квадрат;
• Кобальт - 1,4 ШРК № 47 квадрат.

2-қосымша кесте. Жайық өзенінің атырауы мен Жайық өзені дельтасы суының мониторингтік қорытындылары: Жайық  өзенінің   атырауы   мен   Жайық   өзені   суларының   мониторингісінің   анализ қорытындылары     кобальт,     кадмий,     литий,     ртуть,     мышьяк     ингридиенттерінің анықталмағанын көрсетеді. ШРК-дан асыратындар:

• Фтор - 5,2 ШРК-ға дейін БКК-дан жоғары;
• Жалпы фосфор - 1,2 ШРК - Жайық өзені сағасына кіретін жер;
• Мұнай өнімдері - 1,4 ШРК - Жайық өзені сағасына кіретін жер;
• АПАВ - 1,6 ШРК - Жайық өзені сағасына кіретін жер;
• Темір 3-валентгі - 17 ШРК - Атырау қаласының орталығы;
• Аллюминий  -  3   ШРК-ға  дейін       Индер  поселкесінің  бастап  Жайык өзенінің ағысымен төмен карай;
• Стронций - 1,13 ШРК-га дейін    Дамба поселкесінің ауданынан сынамалар алынған барлық нүктелер.

Каспий    теңізінің    шөгінді    тұнбаларындағы    химиялық    зерттеулер    қорытындысы кадмийдің №100, 52, 50, 47, 11 квадраттарында анықталмағанын, ал мұнай өнімдерінің, мыстың,   қорғасынның,  никельдің,   мырыштың  сынамалар  алынған  барлық  жерлерде табылғанын көрсетеді. Кадмий №32, 133, 103, 76, 25 квадраттарында анықталған. Жайық өзені атырауының және Жайық өзенінің шөгінді тұнбаларында жүргізілген химиялық зерттеулердің корытындысы Индер, Махамбет, Дамба поселкелерінде, су каналы маңында кадмийдің анықталмағанын және қала орталығы мен басқа да сынамалар алынған нүктелерде кездесетінін көрсетеді.

Жайық өзені атырауының және Жайық өзенінің шөгінді тұнбаларындағы сынамалар алынған барлық нүктелерде мұнай өнімдерінің, мыстың, қорғасынның, никельдің, мырыштың анықталғанын көрсетеді.

Сынамалар алынған нуктелердің көбісінде грунт қара тұнбамен, сұр тұнып қалған топырақпен көрсетілген. Кадмийдің - 0,002мг/кг, мыстың - 0,082мг/кг №76 квадратта, қорғасынның - 0,184мг/кг №25 квадратта, никельдің - 0,63 мг/кг №133 квадратта, мырыштың - 0,15 мг/кг №133, 25, 11 квадраттарында максималды концентрациялары байқалды. Су каналына жақын маңда

• мұнай өнімдерінің - 0,112 мг/кг;
• мыстың - 0,051 мг/кг;
• никельдің - 0,081 мг/кг;
• мырыштың - 0,16 мг/кг максималды концентрациясы байқалды.

Сонымен қатар, Пешной поселкесінде қорғасынның - 0,014 мг/кг, кадмийдің қала орталығынды БКК-дан төмен - 0,002 мг/кг максималды концентрациясы байқалды [13].

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Ғалымдарымыз қазіргі  таңда экология мәселесі атом қаруынан да қауіпті екендігін айтып жатыр. Бүкіл жер бетінде миллиардтаған  органикалық заттар атмосфералық ауаға көмірсутегі газы арқылы таралады. Бұған жершарында күн жылынуы мәселесін де қосуға болады. Тіпті Д. Менделеевтің өзі де біз мұнайды жағу арқылы өз ассигнациямызды жағамыз деген екен.

Кез келген ел өзінің экологиялық  мәселесін шешуде ең қауіпті деген экологиялық апатты аймақтарын Бүкілдүниежүзілік Ұлттар Ұйымы алдына мәселе етіп қояды. Біздің Елбасымыз Н. Назарбаев осы ұйым алдына Арал мәселесін қойып отыр. Еліміздегі экологиялық жағдайлары тәуір емес жерлерге Семей, Балқаш, Арал, Байқоңыр жатқызылып келсе, соңғы кездері олардың құрамында облысымызға қарайтын Тайсойған, Каспий аймақтары да айтылып жүр. Бірақ елдің экологиясын жақсарту мақсатында Елбасы қол қойған Экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасы жергілікті жерлерде жүзеге аспай отырғандығы жасырын емес. 90-шы жылдардың басында Санкт-Петербург мемлекеттік универститетінің мамандары Химия институты мен «Приморский» реабилитациялық орталығының ғалымдары тексеру жүргізе отырып, тек Тайсойған құмдарының айналасындағы су көздерінен талий, кадмий, никель, ал топырақта алюминий, магний, кальций, хром сияқты элементтердің нормадан тыс көптігі туралы ақпараттар берген болатын. Сол уақыттардан бері қанша жыл өткеніне қарамастан, зерттеу жұмыстарын жалғастыру туралы ешбір жан ауыз ашпай отыр. Осы сұрақтарды Парламент пен Үкімет алдында көтеретін уақыт жеткен секілді. Атырау өңірінен сайланған депутат ағаларымыздың осы тұрғысында «дауыстарын» естігіміз келеді. Тіпті басқасын айтпағанда, Атырау облысында ірі – ірі мемлекеттік мұнай мен газ өндірушілер, өңдеушілер мен тасымалдаушылар жұмыс жасап жатырса да, олардың өздеріне арнайы салдырған емханалары мен ауруханалары әлі жоқтың қасы.

Қоршаған ортаны қорғау ісінде адам денсаулығының экологиясы табиғат экологиясымен бір қатарда  тұрғаны белгілі екендігін ескерсек, бұл істе құқық қорғау органдары секілді сот органдарының да алдында үлкен келелі істер тұр.

Табиғат қорғау заңдылығын сақтамай қоршаған орта байлығын үдемелі  түрде игеру Атырау өңірінің экологиялық  жағдайының нашарлауына әкеліп соқтырып отыр.

Сот тәжірибесінен көрінгендей, кейбір жағдайларда Атырау облысы аумағында жұмыс істеуші мұнай компаниялары Қазақстан Республикасының табиғат қорғау заңдылығын бұзуға жол береді. Осының нәтижесінде табиғатқа келтірілген зиян мөлшері орасан зор. Ол зиян мемлекет кірісіне қаржы түрінде өндірілуде, бірақ ол теңіздің тамшысындай. Қазірдің өзінде Атырау облысының соттарында көп мөлшерде осындай азаматтық істер қаралуда жатыр.

Атырау облысы аумағында  жұмыс істеуші мұнай компанияларының  бүгінгі күнгі ең басты міндеті - қоршаған ортаны рұқсат етілмеген жолмен ластауды болдырмауға бағытталған нәтижелі шараларды жетілдіру. Осы бағытта олар мұнай-газ игеру жұмыстарын жүргізу барысында халықаралық тәжірибеде қабылданған стандартқа сәйкес барынша тиімді тәсіл мен технологияны таңдауы қажет.

Аталған мәселенің маңыздылығы  Каспий шельфінің жеделтетілген  түрде игерілуі мен осының салдарынан Каспий теңізінің ластанғандығы  жөніндегі орын алған фактілерге де байланысты. Бұдан басқа, ұзақ уақытқа сақтауға бекітіліп қойылған (законсервированные) су астындағы ескі скважиналардан кез-келген уақытта төнген мұнай ағып кету қаупін де естен шығармауымыз керек.

2007 жылдың 9 қаңтардында  “Қазақстан Республикасының Экологиялық  Кодексі” жарық көрді. Заңның  Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасын бұзудан келтірілген залалды өтеудің міндеттілігі туралы 321 бабында «экологиялық құқық бұзушылық жасаған тұлғалардың жеке тұлғалардың денсаулығына келтірілген зиянды, жеке және заңды тұлғалардың мемлекет мүлкіне келтірілген залалды өтеуі ерікті түрде немесе Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес сот шешімі бойынша жүргізіледі», деп көрсетілген. Тек соңғы жылдардың өзінде біздің облыс бойынша осындай заң бұзушылыққа жол берген біраз адамдар мен тұлғалар тиісті жазаларын сот органдары арқылы алды. Еліміз бойынша 2006 жылы табиғат қорғау заңдарының сақталуы бойынша 15 мыңнан астам тексерулер жүргізіліп, 13 мыңнан астам заңбұзушылық фактілері тіркеліп, 4,3 миллиард теңге қаржы мемлекет қоржынына түссе, оның көбшілігі әртүрлі деңгейдегі соттардың шешімімен мемлекет бюджетіне түсті.

Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы Конституциясының 44-бабының 8- тармақшасына сәйкес, Каспий теңiзiнiң қазақстандық секторының көмiрсутегi ресурстарын ұтымды және қауiпсiз игеру жолымен елдiң тұрақты экономикалық өрлеуiн қамтамасыз етуге жәрдемдесу және Қазақстан халқының өмiр сүру сапасын арттыру, елiмiз индустриясының iлеспе салаларын дамыту мақсатында Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 16 мамырдағы №1095 Жарлығымен Каспий теңiзiнiң қазақстандық секторын игерудiң мемлекеттiк бағдарламасы бекітілді. Каспий теңiзiнiң қазақстандық секторын игерудiң мемлекеттiк бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2002-2004 жылдарға арналған бағдарламасы ережелерiнiң негiзiнде Қазақстанның энергетикалық ресурстарын пайдалану стратегиясына және Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейiнгi Стратегиялық даму жоспарына сәйкес әзiрлендi.

Каспий теңізінің  солтүстік-шығыс  жағалауындағы  су  ресурстарының  экологиялық жағдайлары туралы ғалымдардың пікірлері мен аталмыш проблемаға байланысты өз тарапымыздан жүргізген зерттеулер негізінде төмендегідей қорытынды жасауға болады:

1. Қазіргі уақытта Каспий теңізінің кейбір нүктелері және Жайық өзені қалыпты ластанған;
2.   Каспий теңізіндегі көмірсутегі ресурстарын жаппай игеру кезінде болуы мүмкін техногенді апат әсерінен Каспий теңізінің солтүстік-шығысында, көбінесе мұнай өнімдерімен ластануы Гоголь қайырында, «Сұңқар» бұрғылау қондырғысы орналасқан аудан мен су каналы маңында және қышқылданған перманганаттың барлық нүктелерінде көп мөлшерде екені анықталды;
3.   Жайық өзенінің ластануы судың құрамында 3 валентті темірдің, алюминийдің, стронцийдің көп мөлшерде кездесуімен байланысты болып отыр.

 

 

Ұсыныстар:

1.   Каспий теңізінің солтүстік-шығыс бөлігін барлық басқа бөліктермен салыстыра отырып, осы аймақта тоқсандық бақылау жүргізу керек;
2.   Каспий теңізінде ағып жатқан мұнайдың құрамын құрамдап бөлу керек. Бұл – мұнай өнімдерін жеке-жеке айырып, шектеулі рауалы концентрациясының (ШРК) өзгеріске ұшырауын анықтауға мүмкіндік береді;
3. Фенолдың суда кездеспеуіне жол бермеу керек. Олай болмаған жағдайда судың биологиялық өнімділігі нашарлайды;
4. Өндіріс пен шаруашылыққа пайдаланылған судың зияндылығына душар болмас үшін әрбір өндіріс кенішінде биологиялық су тазартқыш станциялары салынуы тиіс.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

1. «Қазақ Совет Энциклопедиясы», Алматы, 1974ж., 294-298 бб.
2. Баекенова М.К., Базарбаев А.Т., РГГІ «КазНИИЭК». Изучение влияния нефтедобывающих предприятий на экологическую ситуацию Атырауской области // «Экология и промышленность Казахстана», №4(8). 2005ж., 53-57 бб.
3. Сериков. Т. П. Проблемы нефтегазового комплекса Казахстана\\Атырау, 2001ж., 1-том. 295-297 бб.
4. Научно-технологическое развитие нефтегазового комплекса. Доклады первых международных научных Надировских чтений\\Алматы-Атырау, 2003ж., 245-бет.
5. Муньянова С. «Ұңғымалар су астында қалып барады»// «Дүние». №1-2. 2005ж., 22-6.
6. Сапуанов А. «Біздің болашағымыз табигатты сақтауға байланысты». Атырау, 04.03.2003ж., б-бет.
7. «Экологиялык сараптама. Балық, итбалық, құс қырылды... Келесі кезекте адам тұр!».Атырау, 04.12.2003 ж., 3-бет.
8. Каспий екінші аралға айналып барады//Айқын газет, 14.12.2008ж.
9. Рамазанов Т. «Қоршаған орта құлындай шырқырайды». Атырау, 24.07.2003ж., 25-бет.
10. Сериков Т. П. Проблемы нефтегазового комплекса Казахстана\\Атырау, 2001ж., 1-том. 312-313 бб.
11. Салманов М.А. ЭКОЛОГИЯ и биологическая продуктивность Каспийского моря. «Исмаил».\\Әзербайжан, 1999ж., 313-315 бб.
12. Сериков Т. П. Экология и нефтегазовый комплекс.\\Атырау, 2004. 12-13 бб.
13. Методика выполнения измерений массовой концентрации нефтепродуктов в пробах природной, питьевой и сточной воды флуориметрическим методом на анализ<span class="dash041e_0431_044b_0447_043d_044b_0439__Char" style=" font-size: