Қр төлем жүйесі және оның даму тенденциялары

 

 

 

 

Кесте 4 - банкаралық ақша аударымдар жүйесіндегі төлемдер көлемі                            

Айы	2005 ж. І тоқсан		2006 ж. І тоқсан		Өзгеріс (%)
	Саны (мың. тр.)	Сомасы (млрд. теңге)	Саны                          (мың. тр.)	Сомасы (млрд. теңге)	Саны	Сомасы
Қаңтар	376,6	2 904,9	477	4 397,8	26,6	51,4
Ақпан	608,1	3 153,8	732,1	5 515,9	20,4	74,9
Наурыз	661,4	3 320,4	735,3	6 815	11,2	105,2 (2,1 есе)
І тоқсан	1 646,1	9 379,2	1 944,4	16 728,8	18,1	78,4

 

Сонымен бірге банкаралық ақша аударымдары жүйесіндегі төлем айналымын пайдаланушы топтар бойынша бөлінісін  көрсетіп өтсем (5 кесте):

 

Кесте 5 – банкаралық ақша аударымдары жүйесіндегі төлем айналымын        пайдаланушы топтар бойынша бөлінісі

Топ	Төлемдер көлемі (млрд. теңге)				Өзгеріс
	2005 ж. І тоқсан			2006 ж І тоқсан	Млрд. теңге	%
Бес ірі банк	2655,4		5603,9		2948,5	111 (2,1 есе)
Шетел қатысуындағы банкілер	1156,8		1826,4		669,6	57,9
Басқа да банкілер	1108,4		1655,9		547,5	49,4
Банкілік емес ұйымдар	2698,7		4330,9		1632,2	60,5
Басқа қатысушылар		1759,8	3311,7		1551,9	88,2
Жалпы нәтижесі		9379,2	16728,8		7349,6	78,4

 

Банкаралық клиринг: 2006 жылдың 1 сәуіріндегі жағдайға байланысты Банкаралық клирингке қатысушылардың саны 34 болған болса, оның 26–сы екінші деңгейлі банкілер, Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Қазыналық комитеті, «Қазпошта» АҚ және «ТАТ Кредит», Мемлекеттік зейнетақы төлеу жөніндегі орталық, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі, Мемлекеттік зейнетақы қорының, банк-кастодианы (ҚРҰБ МОЕБ).

2006 жылдың І тоқсанында бөлшек төлемдер сомасы 370 млрд. теңге болатын 4 089,3 мың құжатты құрады. 2005 жылдың І тоқсанымен салыстырғанда Банкаралық клирингте жасалған төлемдер саны 34,6 %-ға, ал сомасы 36,8 %-ға артты [22;89-93].

2005 жылдың І тоқсанымен салыстырғанда 2006 жылдың І тоқсанында Банкаралық клирингтегі төлемдер көлемінің өсуі тауарлар мен материалдық емес активтер бойынша төлемдердің  30,4 %-ға, көрсетілген қызметтер бойынша төлемдердің 35,4 %-ға, бюджетке төленетін төлемдердің 31,2 %-ға және зейнетақы жарнасы бойынша төлемдердің 44,1 %-ға артуымен байланысты болды. Осы төлем түрлері өзгерісінің жалпы үлесі Банкаралық клирингтегі төлем көлемінің жалпы өсімінің 87 %-ын құрады.

Қарастырып отырған кезде клирингілік жүйеде зерттелген трансакциялардың орташа күндік көлемі 6,2 млрд. теңге сомасындағы 68,2 мың құжатты құрады. 2005 жылдың І тоқсанымен салыстырғанда төлемдердің орташа күндік саны 17,5 мың құжатқа (34,6 %-ға),сомасы 1,7 млрд. теңгеге (36,8 %-ға) дейін артқандығы байқалды.

Бұл ретте, бір төлемнің орташа сомасы 2006 жылдың І тоқсанында 90,5 мың теңгеге жетіп, 2005 жылдың І тоқсанымен салыстырғанда 1,4 мың теңгеге (1,6 %-ға) артқан.

2006 жылы І тоқсанда Банкаралық клирингте жасалған төлемдерді пайдаланушы топтарға қатысты мәліметтерді көрсете кетсем (6 кесте), (7 кесте):

 

 Кесте 6 - банкаралық клирингтегі төлемдер көлемі

Айы		Кесте
		2005 ж. І тоқсан			2006 ж. І тоқсан		Өзгеріс  %-бен
		Саны (мың теңге)		Сомасы (млрд. теңге)	Саны (мың теңге)	Сомасы (млрд. теңге)	Саны		Сомасы
Қаңтар	855,1		67,1		1310,7	95,5		53,3	42,3
Ақпан	1003,3		92,5		1321,1	125,9		31,7	36,1
Наурыз	1179,8		110,8		1457,5	148,5		23,5	34,0
І тоқсан	3038,2		270,5		4089,3	370		34,6	36,8

 

 

 

 

 

 

 

 

Кесте 7 - банкаралық клирингтегі төлем айналымын пайдаланушы топтар

бойынша бөлінісі                                                                                                                                                                                                                                                                                                 

Кесте
Топ	Төлемдер көлемі       (млрд. теңге)		Өзгерістер
	2005 ж. І тоқсан	2006 ж. І тоқсан	Млрд. Теңге	%
Бес ірі банкілер	98,8	127,4	28,5	28,9
Шетел қатысуындағы банкілер	39,3	49,4	10,1	25,6
Басқа да банкілер	57,5	77	19,5	33,9
Банкілік емес ұйымдар	11,5	17,6	6,1	53,4
Басқа қатысушылар	63,4	98,7	35,3	55,7
Жалпы нәтиже	270,5	370	99,5	36,8

 

Төлем құралдарын пайдаланудағы төлем карточкалары жөнінде айта кетсем, соңғы жылдары төлем карточкаларының Қазақстандық нарығы өз ұстанымының аясын айтарлықтай кеңейтті және нығайтты. 2007 жылғы І қаңтардағы жағдай бойынша төлем карточкаларын шығаруды екінші деңгейлі 19 банк және «Қазпошта» АҚ жүзеге асырды [26;66-67].

Екінші деңгейлі банктер жергілікті жүйелердің мынадай төлем карточкаларын: Altyn card – «Қазақстан Халық Банкі» АҚ және «АТФ Банк» АҚ, Smart Alem Card – «Тұран Әлем Банкі» АҚ, Каспийский – «Банк Каспийский» АҚ, Ситибанк Казахстан жергілікті карточкасын – «Ситибанк Казахстан» Ақ, Цеснабанктің жергілікті карточкасын – «Цеснабанк» АҚ шығарды. Бұдан басқа, Қазақстанның банктері VISA International, Europay International,Amerikan Express International және Diners Club International халықаралық төлем жүйелерінің карточкаларын шығарды және таратады. Бұл ретте «Қазақстан Халық Банкі» АҚ China Union Pay халықаралық төлем жүйелерінің карточкаларын шығаруға және қызмет көрсетуге кірісті. Сондай – ақ Қазпошта« АҚ «Ұлттық Прогрессингтік орталықпен» бірлесіп, Kaz Card микропроцессорлық ұлттық төлем карточкаларын шығаруды жүзеге асырды.

2006 жылғы халықаралық және жергілікті  жерлердің төлем карточкалары  жөніндегі мәліметтерге сүйене  кетсек, 2006 жылы қолма-қол жасалмайтын төлемдер саны 7 995 691-ге жетсе, қолма-қол ақшаны алу бойынша  трансакцияның саны 58 830 850-ге жетті. Ал, айналыстағы карточкалар саны 4 100 808 болды (8 кесте).

 

 

 

 

 

 

Кесте 8 - 2006 жылғы халықаралық және жергілікті жерлердің төлем карточкалары жөніндегі мәліметтер

Банктің атауы	Жүйе	Айналыста- ғы карточка лар саны	Қолма-қол жасалмай тын төлемдер саны	Қолма-қол ақшаны алу бойынша трансакция-лар саны
Халықаралық жүйелер
«АТФ Банк»АҚ	VISA	69 246	151 552		1 124 770
«Тұран Әлем Банк»АҚ	VISA	509 817	511 783		5 633 179
	Europay	204 167	107 146		2 142 580
«Банк Центр Кредит» АҚ	VISA	181 929	119 954		2 210 800
«Казкоммерцбанк»АҚ	VISA	369 447	1 236 041		5 402 489
	Europay	251 219	724 078		3 563 744
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ	Europay VISA	1 670 460	3 267 298		25 965 330
		313 426	482 161		4 644 380
«АБН АМРО Банк Казахстан» ЕАБ ЖАҚ	VISA	54 544	252 132		894 709
Басқалары		284 763	457 555		3 857 243
Халықаралық карточкалардың барлығы		3 909 018	7 309 700		55 439 224

 

Жергілікті жүйелер
«АТФ Банк»АҚ	Altyn		7	3	26 169
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ	Altyn		114 044	192 683	1 402 073
«Банк Каспийский» АҚ	Каспийский		3 347	1 534	30 775
«Тұран Әлем Банк»АҚ	Smart Alem Card		68 564	58 864	956 109
«Ситибанк Казахстан» АҚ		Ситикарт	2 258	5 238	50 816
Басқалары			3 570	427 669	925 684
Жергілікті карточкалар,барлығы			191 790	685 991	3 391 626
Жиынтығы			4 100 808	7 995 691	58 830 850

 

 

Басқа төлем құралдары: 2006 жылы екінші деңгейлі банктер және «Қазпошта» АҚ кестеде көрсетілген төлем құралдарын пайдалана отырып 71 трлн.теңге сомаға саны 106 млн. трансакция жүргізді. Жалпы алғанда түрлі төлем құралдарын пайдаланудың ұлғаюы байқалды. Сонымен бірге, өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда төлемдер саны 24,7 %, ал сомасы 49,1 %-ға инкассалық өкім өсті (9 кесте).

 

Кесте 9 - 2006 жыл үшін төлем құралдары бөлігіндегі төлемдер

Төлем құралдары		2005 жыл үшін І тоқсан			2006 жыл үшін 1 тоқсан			Өзгеруі    %-бен
		Абс.	Жалпы көлемінен %		Абс.	Жалпы көлемінен %
Төлем тапсырмасы	К	30453,6	35,8 %	30870,4		29,1 %	1,4 %
	С	44929,3	94,3 %	67904,0		95,6 %	51,1 %
Төлем-талап тапсырмасы	К	120,1	0,1 %	135,5		0,1 %	12,8 %
	С	217,2	0,5 %	42,1		0,1 %	5 %
Инкассалық өкім	К	301,2	0,4 %	341,9		0,3 %	13,5 %
	С	140,7	0,3 %	317,9		0,4 %	2,3рет %
Төлем карточкалары	К	49820,4	58,6 %	66826,5		63,0 %	34,1 %
	С	848,7	1,8 %	1241,8		1,7 %	46,3 %
Басқа да құралдар	К	435,2	5,1 %		7867,9	4,4 %		81,5 %
	С	1498,8	3,1 %		1532,9	2,2 %		2,3 %
Жалпы қорытынды	К	85030,6	100,0 %	106042,2		100,0 %	24,75 %
	С	47634,7	100,0 %	71038,8		100,0 %	49,1 %