Еуразиялық банк пайызының экономикалық мәні, рөлі, әдісі мен тәсілі

• банктің баланс өтімділігінің көрсеткіштерін есептеуді жүргізеді;
• банктің күнделікті өтімділігін бақылайды;
• банктің өтімділігіне әсер ететін факторлардың жиынтығын талдайды.

Республиканың әртүрлі аймақтарындағы заңды жэне жеке тұлғаларды несиелендіру банктің дамуының негізгі бағыттарына  кіреді. Банктің несиелік саясатының алғышарттары болып экономиканың нақты  секторына қолдау көрсету, өнеркәсіптік, қаржылық, саудалық, ауылшаруашылық кәсіпорындарымен тығыз байланыс жасау, әлеуметтік-экономикаылық  бағдарламаларды қаржыландыру және сенімді жэне рентабелді клиенттердің тұрақты шеңберін қүру.

Банктің ақпараттық технологиясын  дамыту клиенттерғе көрсететін қызмет түрлерінің сапасын жақсартуға, олардың  инвестициялары мен автоматтандырылған банктік жүйенің қауіпсіздігін  қамтамасыз етуге бағытталған.

Банк активтері - пайда табу мақсатында банктік ресурстарды түрлі активтер бойынша орналастырылған қаражаттары.

Банктік активтердің құрылымы баланстың  актив жағында көрсетілетін сапасына қарай бөлінғен баптардың баланс нәтижесіне қатынасын сипаттайды. Активтердің  сапасы активтік операциялардың түрлендірілуіне, тәуекелді активтерінің көлеміне, толық  қүны жоқ активтердің көлеміне және активтердің өзгеріске ұшырау белгілеріне  карай анықталады.

Активтердің сапасы, олардың өтімділігіне, тәуекел активтерінің көлеміне, толык  бағалы емес активтерінің үлес салмағына, активтердің көлеміне, табыс әкелуіне қарай анықталады. Банк өзінің міндеттемелерін  күнделікті орындап отыруын камтамасыз етуі үшін активтердің құрылымы өтімділіктің коятын талаптарына сәйкес келуі  тиіс[13].

Осыған сәйкес банк өз активтерін, олардың өтелу мерзімдеріне байланысты жэне өтімділік дэрежесіне карай  жіктейді. Өтімділіғіне қарай жоғары өтімді активтер, өтімді акитвтер, ұзақ мерзімді өтімді активтер болып бөлінеді, жоғары өтімді активтерге кассадағы  колма -қол акшалар, орталық бактерғі қорршоттағы қаражаттар, мемлекеттік  қарыздық міндеттемелер, өзге де банктердегі  қорршоттағы каражаттар жатады.

1-кестеде «Еуразиялық Банк»  АҚ-ның 2010-2011 жж активтерінің ауытқуы  мен өсу қарқыны көрсетіліп, есептелінген. Өткен жылмен салыстырганда есеп  беру жылы активтердің жалпы  соммасы 12471810 мың теңгеге (369361393-356889583), яғни 3,4 %-ға өскен.

Бұл банктің 2010 жылмен салыстырганда 2011 жылы жұмысының нәтижелі болгандығын  көрсетеді.

Әсіресе, банк активтерінің осуіне ерекше үлес қосқан басқа банктерге берілген несеиелер болып табылады.

Банктің баска банктерге берген ақша қаражаттарының көлемі алдагы жылмен салыстырганда есепті жылы 2416891 мың  теңгеге (9294907-6878016) арткан.

1 -кесте-Банктің активті операцияларына  талдау

	2010 жыл		2011 жыл		Абс.
	Сомасы,	Үлес	Сомасы,	Үлес	ауытқу
	мың тг	салм,	мың тг	салм,	(+;-)	Өсу
Активтер		%		%		қарқыны,%
1	2	3	4	5	6	7
Ақша қаражаттары	35455233	9,93	40525925	10,97	5070692	114,302
Қаржылық қүралдар	2825311	0,79	1657652	0,44	-1167659	58,6715
Қаржылық активтер	33662372	9,43	986008	0,26	-32676364	2,92911
Банктерге берілген несиелер	6878016	1,92	9294907	2,51	2416891	135,139
«Кері РЕПО»
келісімі бойынша
дебиторлық
қарыздар	273271	0,07	2500090	0,67	2226819	914,876
Клиенттерге
берілген несиелер	213327260	59,77	256009936	69,31	42682676	120,008
Өтелуге дейінгі
инвестиция	41030336	11,49	38493730	10,42	-2536606	93,8177
Агымдагы
салықтық активтер	684845	0,19	597640	0,16	-87205	87,2665
Негізгі қүралдар
мен материалдык емес активтер	12563367	3,52	14279043	3,86	1715676	113,656
Кейінге
қалдырылған
салықтық активтер	3488356	0,97	1485024	0,40	-2003332	42,5709
Басқа да активтер	6701216	1,87	3531438	0,95	-3169778	52,6985
Активтердің
барлығы	356889583	100	369361393	100	12471810	103,495

Ескертпе: дерек көзі - Банктің 2011 жылгы  бухгалтерлік балансы

 

Баланста көрсетілген, яғни банктің  басқа да активтеріне мыналар жатады: өзге қаржы мекемелеріндегі шоттар мен депозиттер, бағалы металдар, табыс салығы бойынша алдын ала төлемдер, мерзімі ұзартылған салық активтері жэне т.б.

Баланстың пассиві - олар өз қарауына эртүрлі салымдарды тартып, басқа банктерден несие алып, өзінің бағалы қағаздарын шығарып жэне сол сияқты операцияларды тартып қаражат жүргізеді.

Пассив операцияларына салым қабылдау, өзінің бағалы қағаздарын шығару, банкаралық несиелер алу, міне осыларды жатқызамыз.

Банктің меншікті капиталы - банктің  қаржылық түрақтылығын, коммерциялық жэне шаруашылық қызметіне қамтамасыз ету үшін қүрылған банктің эр түрлі  корлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты жэне өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы[14].

Қазіргі коммерциялық банктердің меншікті капиталы мынадай баптардан тұрады:

• жарғылық капитал; резервтік капитал; қосымша капиталдар;

• банк операциялары бойынша тәуекелдерді төмендету мақсатында қүрылған қорлар;

• бөлінбеген банк пайдасы.

Банктің жарғылық капиталы банктің  заңды тұлға ретінде міндетті түрде қүрылуын жэне өмір сүруінің экономикалық негізін қүрайды.

Банктің жарғылык капиталы, оның қүрылтайшыларының  қосқан жарналары немесе пайлары  соммасынан түрады.

Акционерлік банктер өздерінің  жарғылық капиталын үлғайту үшін қосымша акцияларын эмиссиялайды, сол  сияқты бүрынғы шығарылған акцияларының бағасын өсіреді.

Меншікті капиталдың қүрамдас бөлігі - акционерлік капитал. Бағалы қағаз (акция) шығару есебінен қүрылған банктің жарғылық капиталын банктің акционерлік капиталы деп атайды.

Резервтік қор - банк қызметінде пайда болуы мүмкін қарыздардың орнын жабуы мақсатында қүрылған қаражат қоры.

Резервтік қордың қүралуының неғізғі көзіне банк пайдасы жатады. Кейде банкте пайда болмаған жағдайда резервтік қор есебінен банктің артықшылығы бар акциялар бойынша пайыздар төленеді.

Қосымша капиталдар - неғізгі қүралдардың  тозуына байланысты аударылған аударымдар есебінен жэне белгілі мақсатқа бағытталатын пайданы бөлу нәтижесінде қүралатын каражаттар.

Арнайы қорлар - негізгі корларды кайта бағалау негізінде, валюталық  қаражаттарды қайта бағалау қоры, яғни үлттық валюта мен шетел валюталары арасындағы айырма нәтижесінде қүрылады.

Төмендегі кестеде банктің пассивті операциялары бойынша оның міндеттемелері мен капитал қүрамына талдау жасалған.

2-кесте - «Еуразиялык банкі»  АҚ- ның пассивті операцияларын  талдау

Пассив	2010 жыл		2011 жыл		Абс. ауытқу (+;-)	Өсу қарқын ы, %
	Сомасы, мың тг	Үлес салм %	Сомасы, мың тг	Үлес салм %
1	2	3	4	5	6	7
Міндеттемелер
Қаржылық кұралдар	33500	0,01	38913	0,01	5413	116,158
Банктер шоттары мен депозиттері	1293743	0,39	3221652	0,95	1927909	249,018
«Кері РЕПО» келісімі бойынша кредиторлық қарыздар	15283435	4,61	6755574	2,00	-8527861	44,2019
Клиенттердің ағымдағы шоттары мен депозиттері	245795513	74,19	245611140	72,77	-184373	99,925
Шығарылған қарыздық бағалы қағаздар	23190282	6,99	33584501	9,95	10394219	144,821
Шығарылған субординарлық қарыздық бағалы қағаздар	19365588	5,84	23925557	7,08	4559969	123,547
Басқа да тартылған қаражаттар	24434497	7,37	20764469	6,15	-3670028	84,9801
Басқа да міндеттемелер	1902367	0,57	3577946	1,06	1675579	188,079
Міндеттемелердің барлығы	331298925	100	337479752	100	6180827	101,866
Меншікті капитал
Акционерлік капитал	24210204	94,61	24210204	75,93	0	100
Эмиссиялық кіріс	25632	0,10	25632	0,08	0	100
Банктік тәуекелді жабуға резервтер	5304320	20,72	5381456	16,87	77136	101,454
Қаржы активтерін қайта бағалау  бойынша резерв	(451707)	1,76	(82787)	0,25	368920	18,3276
Аударым бойынша жинақталған резерв	(85057)	0,33	(209732)	0,65	-124675	246,578
Таза пайда	(3412734)	13,33	2556868	8,02	5969602	-74,921
Капиталдың барлығы	25590658	100	31881641	100	6290983	124,583
Міндеттемелер мен капитал жиыны	356889583		369361393		12471810	103,495
Ескертпе: дерек көзі - Банктің 2011 жылғы  бухгалтерлік балансы

 

Келесі қорға жекелеген банктік операциялар бойынша тәуекелді томендету мақсатында құрылатын арнайы резервтер жатады. Мұндай резервтерге: несиелік тэуекелді жабуға жэне БҚ-ң құнсыздануына байланысты кұрылған резервтер жатады.

Бөлінбеген пайда - акциялар бойынша дивидентті төлегеннен кейін жэне резервтік қорга аударғаннан қалған пайданың болігін білдіреді.

Банктік тәжірибеде барлық тартылатын қаражаттарды жинақтау тэсілдеріне  байланысты үлкен екі топқа бөлінеді:

• депозиттік қаражаттар;
• депозиттік емес тартылған қаражаттар.

Депозит- бұл клиенттердің банктегі белгілі бір шотқа салған жэне өздері пайдалана алатын қаражаттары.

Депозиттік емес тартылған қаражаттар - бұл банктің алған қарыздары  түрінде немесе өздерінің меншікті бағалы қағаздарын сату жолымен тарататын қаражаттары.

2- кестеде банктің пассивтік  операциялары көрсетілғен. Міндеттемелерғе келетін болсақ, банктің барлық міндеттемелері 2011 жылы 337479752 мыц теңгені кұрады, яғни 2010 жылмен салыстырғанда 6180827 мың теңғеге немесе 1,8 %-ға өскен. Ал, капиталға келетін босақ, меншікті капиталдар 2011 жылы 31881641 мың теңғені құрады, яғни базистік жылмен салыстырғанда 25590658 мың теңғеге немесе 24,5 %-ға өскен.

2.2 Банктің несиелік қызметі  және белгіленген пайыздық мөлшерлемелері

көлемін талдау

Банктік несиелер бойынша пайыз - қарыз  қаражаттарын пайдаланғаны үшін несие  берушінің несие алушыдан алатын төлемі. Несие беру - бұл белгіленген уақыттан кейін қарыз алушы пайыз түрінде өсімімен қаражатты қайтару шартымен белгілі бір сомасын қарызға беруді білдіретін қаржылық операция. Несие берушінің табысы пайыздық табыс болып табылады. Пайызды есептеу кезеңі, көлемі, мерзімі жэне төлеу тэртібі несие операцияларының эртүрлі түрлері бойынша банк пен несие алушы арасындағы несие келісім- шартымен белгіленеді.

Банктің несие портфелінің кұрылымдық сипаттамасы. Банктің 2011 жылы ендірген жаңа қызметтері мен түрлері:

1.    Несиелендіру. Жаңаланған  несиелік ұсыныстар:

Автонесиелеу бұл жаңа немесе ұсталған көлік құралын алу үшін ақшалай  немесе АҚШ доллары түрінде 5 жыл  мерзімге жылдық 19 % пайызбен берілді.

Экспресс - несиелеу бұл тұтыну қажеттілігіне  байланысты кепілсіз несиелендіру. Несие  теңге немесе АҚШ доллары түрінде 3 жылға жылдық 40% берілді[15].

Тез арадағы мұқтаждықты нееиелендіру - бұл несиенің түрі теңге немесе АҚШ доллары түрінде 20 жылға жылдық 20 % пайызбен берілді. Бұл несиенің түрлері  банктің республика бойынша барлық филиал желілерінде іске асты.

2. Депозиттер. 2010 жылдың қараша айында банктің жаңа депозит желілері пайда болды. Олар Универсалды, жинақтаушы, Жалақылық Спринт, Бөбек, УІР атты түрлері енгізілді. Банк салымшыға салынған ақша мөлшерінің 70%-дық несие лимиті бар жэне еш пайызссыз тез арада 45 күн аралығында төлеп құтылу мүмкіндігі енгізілген. Ең төмен және жоғарғы пайыз жарналары 15%-13,2% теңге түрінде, ал 1,2% 9,0% АҚШ доллар, 1,0%-6,5% евроны құрады. Ол 1 күннен-60 күн аралығында болды. Бұл депозиттік ұсыныстар 2007 жылдың 15 қарашасынан беріле бастады.
3. Карточкалар. Карточкалық қызмет түрі бойынша келесідегідей қызметтер көрсетілді: Олар 2009 жылдың ақпан айында UniCard атты төлем карточкасы енгізілді. Оның көмегімен біріншіден қолма-қол-немесе қолма-қолсыз ақша алымдары мен несиелік лимит енгізуге жағдай туды. Екіншіден жанармай құю бекеттерінде ақы төлемей карточканың көмегімен жанармай сатып алынатын болынды. Және де жалақы алуға бір карточкадан екіншісіне ақша салу мүмкіндігі туды.
4. Операциялық қызмет. Бұл қызмет бойынша банктің кез-келген бөлімшесінен есеп шотын ашып Қазақстан жэне шет ел валютасы негізінде бүкіл әлемге Нұр -Экспресс атты ақша аударымдарын жасауға мүмкіндік туды.
5. 2009 жылдың 12 желтоқсанында Огасlе-Е-Вusiness Suite атты бағдарлама ұсынылды. Осы бағдарлама барлық бизнеске қажетті қызметтерді яғни сату жэне сатып алу, қызметкерлерғе жалақы төлеу, тікелей қолма-қол және қолма- қолсыз ақша аударымдары енгізілген т.б. Бағдарламаны енгізу құны 62 млн тг құрап ТОО "АВS Soft Development"компаниясы айналысты. Бұл займ банкке 2005 жылдың қараша айында 12 айлық мерзімғе берілген болатын[16].